Tác giả: Paul Sonne
Cù Tuấn, dịch
11-7-2023
Tóm tắt: Việc Điện Kremlin tiết lộ cuộc gặp với Yevgeny V. Prigozhin và các chỉ huy khác của nhóm Wagner ám chỉ quyền lực mà nhóm này nắm giữ, nhưng vẫn để lại nhiều câu hỏi chưa được trả lời.
Tổng thống Nga Vladimir V. Putin tổ chức một cuộc họp kéo dài với Yevgeny V. Prigozhin và các chỉ huy của công ty quân sự tư nhân Wagner của ông, chỉ vài ngày sau khi họ phát động một cuộc binh biến, đưa nước Nga đến bờ vực xung đột dân sự, theo Điện Kremlin tiết lộ hôm thứ Hai.
Ông Putin đã tố cáo những người lãnh đạo cuộc nổi dậy ngày 23-24 tháng 6 là những kẻ phản bội, vì vậy tiết lộ gây sửng sốt rằng ông đã gặp gỡ họ vào ngày 29 tháng 6 cho thấy rằng, mặc dù ông Putin đã bốc phét cỡ nào đi nữa, ông vẫn giữ nhóm lính đánh thuê Wagner và ông chủ của nó để còn tiếp tục được sử dụng. Cuộc gặp này là cuộc tiếp xúc đầu tiên được biết đến giữa hai người kể từ khi cuộc nổi dậy nổ ra, và là thách thức kịch tính nhất đối với chính quyền của ông Putin trong 23 năm cầm quyền.
Tin tức về cuộc gặp này làm tăng thêm sự bí ẩn về những gì sẽ xảy ra với ông Prigozhin và lực lượng của ông ta sau cuộc nổi dậy. Vẫn chưa rõ tại sao một lãnh chúa với quân đội riêng của mình, người đã cố gắng hạ bệ giới lãnh đạo quân sự Nga bằng vũ lực, lại được phép ở lại Nga, dường như không bị cản trở, thậm chí còn được cho là đã trở về quê hương của mình, St. Petersburg để lấy lại những khẩu súng đã bị tịch thu.
Ông Putin đã mời 35 người tham dự một cuộc họp kéo dài ba giờ, bao gồm cả ông Prigozhin và tất cả các chỉ huy hàng đầu của Wagner, đồng thời đưa ra đánh giá về những nỗ lực của Wagner trên chiến trường ở Ukraine, cũng như các hành động của công ty trong cuộc binh biến, theo người phát ngôn Điện Kremlin Dmitri S. Peskov.
Theo ông Peskov, các chiến binh Wagner cũng đưa ra lời giải thích của họ về những gì đã xảy ra, người cho rằng cuộc gặp gỡ này là cơ hội để giải tỏa không khí và vạch ra một hướng đi tiếp theo. Ông nói: “Putin đã lắng nghe ý kiến của các chỉ huy và đề xuất thêm các lựa chọn việc làm cũng như các lựa chọn chiến đấu khác“.
Người phát ngôn Điện Kremlin cho biết thêm, các chiến binh Wagner đã cam kết trung thành với nhà lãnh đạo Nga trong cuộc gặp trên.
Ông Peskov nói: “Họ nhấn mạnh rằng, họ là những người ủng hộ trung thành và là những người lính của nguyên thủ quốc gia và tổng tư lệnh — đồng thời cho biết họ sẵn sàng chiến đấu cho nước Nga trong tương lai“.
Hình ảnh ông Prigozhin và các thủ lĩnh hàng đầu của ông ngồi yên bình bên bàn ăn với nhà lãnh đạo Nga — chỉ vài ngày sau khi ông Putin tuyên bố sẽ dẹp tan cuộc nổi loạn của họ — trái ngược với hình ảnh ông Putin được nhiều người biết đến là một nhà độc tài tàn nhẫn, lão luyện, luôn đè bẹp các mối đe dọa đối với sự cai trị của mình.
Việc này dường như phản ánh một tính toán của Điện Kremlin nhằm tránh việc tiêu diệt hoàn toàn một lực lượng chiến đấu giàu kinh nghiệm và được đông đảo quần chúng ủng hộ trong bối cảnh một cuộc chiến tốn kém. Một số nhà phân tích cho rằng, Tổng thống Nga cũng có thể xem cuộc nổi dậy này không khác gì so với một mối hận thù bè phái vượt khỏi tầm kiểm soát. Ông Prigozhin nói rằng, ông đặt mục tiêu lật đổ giới lãnh đạo quân đội Nga – không phải để thách thức sự cai trị của ông Putin.
“Tôi không cho rằng Prigozhin có thể quay lại với Putin như không có gì xảy ra. Một cái gì đó đã xảy ra“. Alexander Gabuev, giám đốc Trung tâm Á-Âu Carnegie Russia cho biết: “Nhưng việc nghiền nát Wagner và nghiền nát Prigozhin vào thời điểm này là bất lợi hơn là việc để ông ta tự trôi nổi”.
Andrei Soldatov, chuyên gia mật vụ an ninh Nga, cho biết lời nói cứng rắn về sự phản bội của ông Putin chủ yếu nhằm vào quân đội Nga, nhằm ngăn chặn bất kỳ chỉ huy nào đứng về phía binh biến. Sau đó, ông nói, tổng thống và ông Prigozhin “vừa thực hiện một thỏa thuận khác”.
“Chúng tôi không biết các điều khoản là gì”, ông Soldatov nói thêm. “Nhưng chúng tôi hiểu là họ biết nhau, biết những gì mong đợi từ nhau, do đó họ vẫn có thể hợp tác hoặc làm việc cùng nhau”.
Nhưng cuộc nổi dậy đã làm lộ ra điểm yếu của ông Putin cho cả thế giới thấy, và việc thừa nhận rằng ông đã trò chuyện với các nhà lãnh đạo Wagner có nguy cơ khiến ông trông yếu thế hơn.
Tatiana Stanovaya, người sáng lập công ty tư vấn chính trị R.Politik, cho biết, Điện Kremlin có thể quyết định tiết lộ cuộc họp nàyđể trấn an giới tinh hoa Nga, vốn vẫn còn bối rối về những gì đã xảy ra – về việc liệu ông Prigozhin là “kẻ phản bội hay người của chúng ta”.
Bà Stanovaya nói: “Đó là một tín hiệu cho giới thượng lưu Nga, rằng Prigozhin vẫn là người của hệ thống. Vâng, ông ấy đã phạm sai lầm, vâng, đây là một tội ác rất nghiêm trọng. Nhưng do đặc thù của tình huống thực tế độc đáo, Putin sẽ cho ông ta cơ hội sống sót”.
Cuộc binh biến cho thấy, ông Putin không có khả năng hoặc không sẵn sàng đối phó với cuộc tranh giành quyền lực đã diễn ra ác liệt trong nhiều tháng, với việc ông Prigozhin thường xuyên tung ra những lời lẽ xúc phạm giới lãnh đạo quân sự Nga trên Telegram. Bà Stanovaya, đồng thời là thành viên cấp cao tại Trung tâm Á-Âu Carnegie của Nga, cho biết, bà nghi ngờ rằng ông Putin cảm thấy ít nhất phải chịu một phần trách nhiệm vì đã không quản lý tốt hơn sự đối đầu ngày càng leo thang này.
Bà Stanovaya nói: “Vì vậy, đối với Putin, Prigozhin tất nhiên là một kẻ phản bội, nhưng ông ta là kẻ phản bội của Putin. Đó là một người phạm sai lầm vì ngu ngốc, chứ không phải vì ác ý”.
Điện Kremlin trước đây đã né tránh các câu hỏi về tình trạng và nơi ở của ông Prigozhin.
Vào ngày ông Putin và ông Prigozhin gặp nhau, ông Peskov nói với các phóng viên rằng, ông không biết ông Prigozhin ở đâu. Tuần sau, ông Peskov cho biết, Điện Kremlin không có “khả năng cũng như mong muốn” theo dõi các hoạt động của ông Prigozhin.
Nhưng hôm thứ Sáu, tờ Libération của Pháp đưa tin, rằng ông Putin đã gặp ông Prigozhin và các chỉ huy Wagner của ông tại Điện Kremlin để “đàm phán về số phận của đế chế của ông ta”, bao gồm một loạt dự án kinh doanh.
Hôm thứ Hai, ông Peskov xác nhận rằng cuộc họp này đã diễn ra, nhưng nói thêm, “Các chi tiết của nó vẫn chưa được biết rõ“.
Lực lượng của ông Prigozhin đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến của Nga chống lại Ukraine, nhưng tháng trước, chính phủ ra lệnh cho binh lính Wagner đang chiến đấu ở đó gia nhập quân đội chính quy. Đối mặt với sự mất mát lớn về quyền lực, ông Prigozhin đã lớn tiếng phản đối động thái này nhưng vô ích.
Các chiến binh của ông đã chiếm giữ thành phố Rostov-on-Don, miền nam nước Nga, và một trụ sở quân sự quan trọng của Nga ở đó, đồng thời tổ chức một cuộc tấn công vào Moscow, nhưng đã dừng lại khi chỉ còn cách thủ đô 125 dặm.
Trong một bài phát biểu quốc gia, ông Putin đã cảnh báo chống lại việc đẩy nước Nga vào nội chiến và cho biết hình phạt khắc nghiệt nhất đang chờ đợi những kẻ “đã chọn con đường phản bội một cách có ý thức”.
Nhưng sự trừng phạt đã không đến.
Vài giờ sau, Điện Kremlin công bố một thỏa thuận, được cho là do nhà lãnh đạo Belarus Aleksandr G. Lukashenko làm trung gian: Ông Prigozhin sẽ từ chức, tránh bị truy tố và lên đường sang Belarus. Những chiến binh Wagner đã tham gia vào cuộc binh biến cũng sẽ tránh bị trừng phạt; những người không tham gia sẽ có cơ hội ký hợp đồng quân sự với Nga.
Ông Prigozhin và người của ông đã thu dọn đồ đạc và rút lui.
Thỏa thuận này đã khiến các nhà bình luận theo đường lối cứng rắn của Nga phẫn nộ, họ lưu ý rằng những binh lính nổi dậy đã bắn hạ máy bay Nga và giết chết các quân nhân.
Trong những ngày kể từ đó, tình trạng của ông Prigozhin vẫn là một bí ẩn. Ông đã không xuất hiện trước công chúng. Công ty của Prigozhin đã ngừng đăng câu trả lời cho các câu hỏi từ giới truyền thông. Người bước ra khỏi bóng tối vào năm ngoái để tạo dựng tên tuổi trước công chúng đã im hơi lặng tiếng, ít nhất là tạm thời.
Có lẽ điều ngạc nhiên lớn nhất là trong thế giới của ông Putin, nơi những kẻ gây ra các vấn đề chính trị thường xuyên bị bỏ tù hoặc bị giết, ông Prigozhin không chỉ vẫn còn sống, mà dường như đang di chuyển tự do khắp nước Nga.
Ông Lukashenko cho biết, vài ngày sau cuộc binh biến rằng ông Prigozhin đã đến Belarus, nhưng không rõ điều đó có đúng không. Tuần trước, nhà lãnh đạo Belarus cho biết ông Prigozhin đang ở Nga – điều mà các quan chức Mỹ đã xác nhận – và là một “người tự do”.
Hôm thứ Năm, ông Prigozhin được phát hiện đi trên chiếc xe BMW 7-series sedan để tới trụ sở FSB. ở St. Petersburg, tổ chức kế thừa của KGB thời Liên Xô, tại đó ông lấy lại vũ khí mà chính quyền Nga đã thu giữ từ ngôi nhà nông thôn của ông trong thời gian cuộc binh biến, theo hãng tin độc lập Fontanka đưa tin. Fontanka cho biết vài ngày trước đó, một trong những tài xế của Prigozhin đã đến để lấy hàng tỷ rúp, hàng trăm nghìn đô la và một số thỏi vàng mà chính quyền Nga đã thu giữ trong các phương tiện đậu tại các khách sạn ở St. Petersburg, có liên quan đến Prigozhin.
Ông Lukashenko cho biết ngay sau cuộc nổi dậy rằng, các chiến binh Wagner, giống như thủ lĩnh của họ, sẽ được chào đón ở Belarus. Tuần trước, chính phủ của ông cho biết không có ai đến cả, nhưng điều này có thể thay đổi trong tương lai.
Một chỉ huy nổi tiếng của Wagner, Anton Yelizarov, người được biết đến với bí danh Lotos, đã trả lời phỏng vấn một blogger chiến tranh người Nga vào thứ Sáu, từ miền nam nước Nga, trong đó Yelizarov nói rằng tất cả các chiến binh Wagner đã được nghỉ ngơi cho đến đầu tháng 8 – và nói bóng gió rằng ông đang dành thời gian với gia đình bên bờ biển.
Trong bài trả lời phỏng vấn đăng trên Telegram, ông Yelizarov cho biết, Wagner tạm thời sẽ đứng sang một bên ở Ukraine và còn rất nhiều việc phải làm để chuẩn bị “xuất quân” sang Belarus.
“Không hề có xung đột với các cơ quan thực thi pháp luật Nga, Tổng thống đã bảo đảm với chúng tôi điều đó”, ông Yelizarov nói. “Đối với xã hội và những người bình thường, bạn có thể tự mình nhìn thấy: các cô gái đang đi lại với những tấm bảng nói lên tấm lòng của họ đối với các chàng trai của chúng tôi, rất có thể sau đó là nụ hôn. Các nam sinh mặc áo phông và đội mũ có logo của chúng tôi. Những đứa trẻ nhỏ đang chơi trò chơi chiến tranh, với người Ukraine đóng vai người Đức và các chiến binh PMC của Wagner đóng vai Hồng quân”.
Ông không loại trừ khả năng nhóm lính đánh thuê này sẽ lại tham chiến tại Ukraine. Ông nói: “Đoàn tàu bọc thép của chúng tôi đang ở trạng thái dự bị và chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ Tổ quốc và đất nước của chúng tôi nếu người dân Nga kêu gọi“.