Tác giả: Mike Ives
Cù Tuấn, chuyển ngữ
30-11-2023
Tóm tắt: Quyết định của ông Kissinger cho phép ném bom Campuchia, những nỗ lực rút Mỹ khỏi chiến tranh Việt Nam và vai trò của ông trong việc nối lại quan hệ với Trung Quốc tiếp tục được thể hiện ở Đông Nam Á.
Quyết định của Henry A. Kissinger cho phép ném bom bí mật rải thảm vào Campuchia, những nỗ lực của ông nhằm đàm phán để Mỹ rút khỏi chiến tranh Việt Nam và vai trò của ông trong việc nối lại quan hệ giữa Mỹ với Trung Quốc đã lan truyền khắp Đông Nam Á trong nhiều thập kỷ kể từ đó.
Ông Kissinger, người qua đời hôm thứ Tư 29/11, là người nhận chung Giải Nobel Hòa bình năm 1973 vì đã đàm phán hiệp định hòa bình chấm dứt sự can dự của Mỹ vào chiến tranh Việt Nam. Nhưng một số nhà phê bình cáo buộc ông đã kéo dài chiến tranh một cách không cần thiết khi khuôn khổ của hòa bình đã có từ nhiều năm trước.
Cuộc giao tranh giữa miền Bắc Việt Nam và miền Nam Việt Nam do Mỹ hậu thuẫn đã không kết thúc cho đến khi miền Bắc giành chiến thắng vào năm 1975. Một số nhà quan sát cho rằng, đó là kết quả tất yếu của chính sách hoài nghi của Mỹ nhằm tạo ra không gian – “một khoảng cách hợp lý”, như ông Kissinger từng nói – giữa việc Mỹ rút quân khỏi Việt Nam năm 1973 và sự sụp đổ của Sài Gòn hai năm sau đó.
Việc ném bom Campuchia vào năm 1969 và 1970, được ông Kissinger cho phép với hy vọng sẽ tiêu diệt tận gốc các lực lượng Việt Cộng hoạt động tại các căn cứ dọc biên giới phía Tây của Việt Nam, cũng làm dấy lên tranh luận trong nhiều năm về việc liệu Mỹ có vi phạm luật pháp quốc tế hay không khi mở rộng cuộc xung đột sang một quốc gia bề ngoài có vẻ trung lập.
Ông Kissinger đã bảo vệ những quyết định thời chiến của mình trong nhiều năm sau đó.
“Mỹ không nên tự hành hạ mình với quan điểm rằng lẽ ra họ có thể đạt được thỏa thuận sớm hơn nếu các Tổng thống của họ sẵn lòng hơn,” ông Kissinger nói trong một sự kiện năm 2016 tại Thư viện và Bảo tàng Lyndon B. Johnson ở Austin, Texas. “Các Tổng thống Mỹ không thể có một thỏa thuận nào, ngoại trừ việc bỏ hết và rút lui vô điều kiện, điều mà không ai có thể ủng hộ”.
Về chiến dịch ném bom, ông viết trong hồi ký của mình rằng, đó là quyết định mà các hành động của Bắc Việt Nam đã áp đặt lên chính quyền Tổng thống Mỹ Richard M. Nixon.
Ở Việt Nam, vai trò của ông Kissinger trong cuộc chiến đã gây nhiều tranh cãi trước khi cuộc chiến kết thúc. Năm 1973, ông Lê Đức Thọ, nhà đàm phán Bắc Việt Nam, người cùng được trao giải Nobel với ông Kissinger, đã từ chối giải thưởng này, nói rằng miền Nam được Mỹ hậu thuẫn vẫn tiếp tục “các hành động chiến tranh” ngay cả sau khi có thỏa thuận, và rằng ông sẽ chỉ có thể nhận giải thưởng sau khi hòa bình được thiết lập ở miền Nam. (Ông Thọ mất năm 1990 và chưa bao giờ nhận giải).
Nhiều người Việt Nam cũng phẫn nộ về vai trò của ông Kissinger trong việc thiết lập quan hệ ngoại giao giữa Mỹ và Trung Quốc, nước láng giềng hùng mạnh phía bắc và là cựu đế quốc từng đô hộ Việt Nam.
Dương Quốc Chính, 46 tuổi, một kiến trúc sư và nhà bình luận chính trị người Việt ở thủ đô Hà Nội, cho biết việc bình thường hóa quan hệ Mỹ-Trung năm 1979 đã nâng cao vị thế quốc tế của Trung Quốc và mở đường cho sự trỗi dậy của nước này. “Bây giờ mọi người không thích Kissinger chủ yếu vì họ coi ông ấy là người chịu trách nhiệm cho sự thịnh vượng của Trung Quốc”.
Tại Campuchia thời hậu chiến, Thủ tướng Hun Sen, người nắm quyền gần 4 thập kỷ trước khi chuyển giao chức vụ thủ tướng cho con trai năm nay, từ lâu đã lập luận rằng, ông Kissinger và các cựu quan chức Mỹ khác phải bị buộc tội tội ác chiến tranh vì vai trò của họ trong chiến dịch ném bom Campuchia.
Sophal Ear, chuyên gia về kinh tế chính trị Campuchia và là giáo sư tại Trường Quản lý Toàn cầu Thunderbird thuộc Đại học Bang Arizona, cho biết, các quan chức cấp cao ở Campuchia, một quốc gia vẫn còn rất nhiều bom mìn chưa nổ, từ lâu đã coi ông Kissinger là một “bête noire” (quái vật đen). Ông nói, ngay cả trong những năm gần đây, khi căng thẳng ngoại giao bùng lên với Mỹ, các quan chức Campuchia đôi khi đề cập đến chiến dịch ném bom thời chiến này nhằm cố gắng dồn ép những quan chức Mỹ đang đối thoại với họ.
Nhiều nhà phân tích nói rằng, việc Mỹ ném bom Campuchia một phần đã dẫn tới sự trỗi dậy của Khmer Đỏ, tổ chức gây ra những nỗi kinh hoàng khi giết chết gần một phần tư dân số Campuchia vào cuối thập niên 1970.
Nhưng ông Sophal Ear, người đã trốn thoát khỏi chế độ Khmer Đỏ khi còn nhỏ, nói thêm rằng, hình bóng ông Kissinger đang dần mờ nhạt trong ký ức ở một đất nước mà độ tuổi trung bình hiện nay chỉ khoảng 27. “Tôi phỏng đoán rằng họ không thể đổ lỗi cho ai đó khi họ không biết ông ta”, ông nói.
Bộ Ngoại giao Việt Nam đã không trả lời ngay lập tức yêu cầu bình luận về di sản của ông Kissinger. Pen Bona, người phát ngôn của chính phủ Campuchia, đã từ chối bình luận.
Sok Eysan, phát ngôn viên của Đảng Nhân dân Campuchia cầm quyền, nói về ông Kissinger: “Ông ấy là ngoại trưởng Mỹ, vì vậy ông ấy làm mọi thứ vì lợi ích và hệ tư tưởng tự do của Mỹ. Chúng tôi không thể đổ lỗi hoàn toàn cho ông ấy vì ông ấy tuân theo chính sách đối ngoại của Mỹ”.
Trong thời gian khá dài làm Thủ tướng, việc ông Hun Sen đi ngược lại tư tưởng dân chủ, đã gây ra xích mích với Mỹ, quốc gia thường xuyên kêu gọi chính phủ Hun Sen tôn trọng nhân quyền và khôi phục các cuộc bầu cử công bằng. Đồng thời, ông Hun Sen đã đẩy Campuchia đến gần Trung Quốc hơn, gọi quốc gia này là “người bạn đáng tin cậy nhất” của đất nước Campuchia.
Ngược lại, Việt Nam tìm cách cân bằng mối quan hệ lịch sử chặt chẽ nhưng phức tạp với Trung Quốc bằng cách theo đuổi mối quan hệ nồng ấm hơn với kẻ thù cũ là Mỹ. Mặc dù là một quốc gia độc đảng, Việt Nam tìm thấy điểm chung với Washington trong mối lo ngại về tham vọng ngày càng gia tăng của Trung Quốc ở Đông Nam Á.
Khi Tổng thống Mỹ Barack Obama đến thăm Hà Nội vào năm 2016, ông cho biết Mỹ sẽ hủy bỏ lệnh cấm kéo dài hàng thập kỷ cấm bán thiết bị quân sự sát thương cho Việt Nam. Và trong chuyến thăm Hà Nội của Tổng thống Mỹ Biden tháng 9 năm nay, ban lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam đã nâng quan hệ với Mỹ lên mức cao nhất trong hệ thống ngoại giao của Việt Nam, ngang hàng với quan hệ với Nga và Trung Quốc.