Quân đội Nga đã chịu tổn thất nặng nề về thương vong và trang thiết bị trong hơn 2 năm chiến tranh tổng lực vừa qua, nhưng vấn đề lớn hơn có thể là tác động thảm khốc khi mất đi hàng nghìn sĩ quan. Điều này sẽ dẫn đến việc Nga phải đối mặt với những tổn thất nặng nề, không có khả năng duy trì hoạt động tổng thể của mình trong cuộc chiến Ukraine.
Cuộc xâm lược Ukraine của Nga đã trở thành cuộc chiến đẫm máu nhất lục địa kể từ Thế chiến thứ hai. Hàng trăm nghìn thương vong đã được báo cáo giữa Kiev và Moscow, khiến đây trở thành cuộc chiến tốn kém nhất cho cả hai bên tham chiến kể từ cuộc chiến tranh Iran – Iraq.
Dù Ukraine vốn phụ thuộc nhiều vào viện trợ của phương Tây gặp khó khăn về tình trạng thiếu đạn dược nhưng Mỹ và phương Tây vẫn không thay đổi chính sách hỗ trợ Ukraine chống lại sự xâm lược của Nga và viện trợ quân sự cho Ukraine đang có dấu hiệu phục hồi.
Ngày 12/3, Lầu Năm Góc công bố gói hỗ trợ đặc biệt mới nhất trị giá 300 triệu USD cho Ukraine. Trong khi đó, lãnh đạo đảng Cộng hòa tại Hạ viện dường như đang thay đổi quan điểm và chính thức ưu tiên viện trợ thêm cho Ukraine trong cuộc chiến chống lại Nga. Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson nói với các phóng viên hôm thứ Năm (14/3) rằng các dự luật tăng cường tài trợ cho quốc phòng của Ukraine và các hoạt động quân sự của Israel chống lại Hamas sẽ được đưa ra riêng trong những tuần tới.
Đó là tuyên bố rõ ràng nhất về gói viện trợ nước ngoài trị giá hàng tỷ USD kể từ khi Mỹ đình chỉ viện trợ quân sự cho Ukraine, một kế hoạch đã bị đình trệ tại Quốc hội trong nhiều tuần. Đó cũng là tuyên bố rõ ràng nhất của Johnson về cam kết của ông đối với một cuộc bỏ phiếu tại Hạ viện về gói viện trợ Ukraine, mặc dù trước đây đảng Cộng hòa tại Hạ viện Johnson dường như không mấy quan tâm đến nó. Điều này có nghĩa là việc Mỹ và phương Tây cung cấp hàng chục tỷ USD viện trợ quân sự cho Ukraine chỉ còn là vấn đề thời gian.
Nếu chiến tranh sẽ không dừng lại vì viện trợ của phương Tây bị cắt và nguồn lực chiến tranh của Ukraine cạn kiệt. Liệu chiến tranh có dừng lại vì tổn thất lớn về trang thiết bị và nhân lực mà Nga không đủ khả năng chi trả?
Một số người suy đoán rằng với tốc độ tiêu hao quân đội Nga hiện nay, cuộc chiến có thể chỉ kéo dài vài tháng. Quân đội Nga có thể sớm phải ngừng các hoạt động quân sự do mất rất nhiều các đơn vị có năng lực nhất, bao gồm vũ khí hạng nặng, lực lượng đặc biệt, bộ binh hải quân tinh nhuệ và số lượng lớn sĩ quan.
Trước cuộc xâm lược toàn diện vào năm 2022, các lực lượng đặc biệt của Nga, chẳng hạn như các sĩ quan thuộc Lực lượng đặc biệt của Cơ quan Tình báo Bộ Tổng tham mưu Nga (GRU Spetsnaz), đã tham gia chiến đấu ở Ukraine từ năm 2014. Từ năm 2014 đến năm 2022, những sĩ quan này chịu thương vong tối thiểu trong cuộc chiến Donbas và tích lũy được kinh nghiệm chiến tranh phong phú, nhưng cuộc xâm lược toàn diện vào tháng 2/2022 đã khiến người Nga trải qua trận chiến đẫm máu nhất trong mọi cuộc xung đột kể từ Thế chiến thứ hai.
Cả cơ quan tình báo Mỹ và Anh đều xác nhận rằng tổng số thương vong của các chiến binh Nga vượt quá 300.000 người. Tính đến ngày 15/3, số liệu của Bộ Quốc phòng Ukraine cho thấy thương vong của quân đội Nga đã vượt quá 428.000 người. Dù chưa được bên thứ ba xác nhận nhưng về cơ bản nó phản ánh sự tàn khốc của chiến tranh.
Chiến tranh đang buộc Điện Kremlin phải điều động quân từ các khu vực chiến lược quan trọng khác, thậm chí từ trong nước Nga, các khu vực lân cận và cả ở nước ngoài để bù đắp cho tổn thất quân sự tại các chiến trường ác liệt nhất, điển hình như Bakhmut và Avdiivka. Việc điều động này đã làm tiêu hao một lượng lớn nhân lực quan trọng của toàn bộ lực lượng xâm lược Nga trên nhiều khu vực khác nhau.
Tính đến đầu tháng 3/2024, quân đội Nga đã mất hơn 3.700 sĩ quan và khoảng cách trung bình giữa các lần tử vong chỉ khoảng 5 giờ. Nhóm blog ‘Killed in Ukraine’, có trụ sở tại Cộng hòa Séc, đếm số lượng sĩ quan Nga thiệt mạng bằng cách theo dõi ngày kỷ niệm và đám tang của họ. Nhóm blog xác nhận tính đến ngày 8/3/2024, tổn thất của sĩ quan quân đội Nga ở các cấp bậc khác nhau là: 7 tướng lĩnh (1 thượng tướng và 6 trung tướng), 90 đại tá, 220 trung tá, 420 thiếu tá, 627 đại úy, 1.010 trung úy cao cấp, 700 trung úy, 130 trung úy cơ sở
Đánh giá thương vong hiện tại của các sĩ quan Nga trên chiến trường, trong hai năm tổng chiến, tuổi thọ trung bình của các chỉ huy cấp dưới, chỉ huy chiến trường và chỉ huy cấp cao trên chiến trường là rất ngắn. Hơn 750 ngày đã trôi qua kể từ cuộc tổng chiến, trong khoảng thời gian này, khoảng thời gian giữa các sĩ quan đại tá chết là khoảng 8 ngày, khoảng cách giữa các sĩ quan trung tá chết ít hơn 3 ngày và khoảng thời gian giữa thiếu tá và đại úy là khoảng 1 đến 2 ngày.
Ngoài ra, tác động nghiêm trọng nhất đối với quân đội Nga là thiếu sự lãnh đạo ở cấp cơ sở, đặc biệt là việc quân đội Nga không có cấp bậc hạ sĩ quan (NCO). Trong quân đội Hoa Kỳ, hạ sĩ quan bao gồm các hạ sĩ lục quân và thủy quân lục chiến, trung sĩ tham mưu không quân và hạ sĩ quan hải quân. Họ được chủ động ra quyết định theo tình hình thực tế trên chiến trường.
Tuy nhiên, người Nga dường như vẫn mắc kẹt trong mô hình chỉ huy cũ, thực hiện phương pháp chỉ huy trịch thượng, nặng nề, đặc biệt không phù hợp với chiến trường chủ động, năng động hiện đại. Thực tiễn của quân đội phương Tây đã chứng minh rằng hạ sĩ quan là lãnh đạo nòng cốt của các đơn vị nhỏ và rất quan trọng đối với các đơn vị cơ sở. Nhiều quân đội, bao gồm cả quân đội Trung Quốc, đang cố gắng sao chép mô hình này. Trong khi đó, quân đội Nga thiếu đi đội ngũ hạ sĩ quan, khiến cho các đơn vị thiếu tính chủ động trên chiến trường, thậm chí gặp nhiều khó khăn. Khi các chỉ huy cấp thấp và chỉ huy chiến trường hy sinh, binh lính Nga thường mất phương hướng do không nhận được mệnh lệnh rõ ràng, dẫn đến tình trạng hỗn loạn trong giao tiếp và thiếu tin tưởng giữa các chiến hữu.
Theo Bộ Quốc phòng Anh, do cuộc xâm lược Ukraine, năng lực chiến đấu và khả năng triển khai quân đội của Nga đã bị đẩy lùi ít nhất 10 năm. Việc sụt giảm đáng kể số lượng sĩ quan và thiếu hụt hạ sĩ quan trong quân đội Nga đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc ra quyết định quan trọng trên chiến trường và mục tiêu chiến đấu, đặc biệt trong bối cảnh Nga đang sa lầy trong cuộc chiến tranh tiêu hao. Nếu không có kế hoạch hợp lý và nguồn cung hậu cần dồi dào, khả năng chiến tranh của Nga sẽ dần bị bào mòn và sụp đổ.
Quân đội Nga đang liên tục sử dụng kho vũ khí từ thời Liên Xô để giải quyết vấn đề cung cấp vũ khí cho chiến trường Ukraine. Các nhà phân tích phương Tây cho rằng, khi kho vũ khí của Nga cạn kiệt, nếu phương Tây cam kết tiếp tục và mở rộng viện trợ quân sự cho Ukraine, quân đội Nga có thể sẽ bị đánh bại trong tương lai gần.
Gần đây, Tổng thống Nga Putin đã đề xuất tiến hành đàm phán về vũ khí chiến lược và không gian để đổi lấy việc tạm dừng giao tranh ở Ukraine. Tuy nhiên, bên cạnh những người theo đường lối cứng rắn yêu cầu Ukraine đầu hàng, cũng có những quan chức Nga ôn hòa hơn đề xuất ngừng bắn hoặc ít nhất giảm cường độ chiến tranh trong khi vẫn tiếp tục kiểm soát lãnh thổ Ukraine đã chiếm được.
Kho vũ khí từ thời Liên Xô là nguyên nhân chính giúp quân đội Nga có thể tiếp tục chiến đấu ngay cả khi chịu tổn thất nặng nề. Nga đã rút xe tăng, xe bọc thép và pháo binh từ những kho dự trữ này trong suốt hai năm chiến tranh. Một phần đáng kể trong số đó là vũ khí được sản xuất từ những năm 1940 đến 1960 và đã quay trở lại chiến trường dưới hình thức sửa chữa hoặc thay thế phụ tùng.
Mặc dù Nga vẫn giữ lại hàng chục nghìn xe tăng, xe chiến đấu bọc thép và pháo binh sau năm 1991, nhưng lượng tồn kho này rất hạn chế và một số không thể tái tạo được. Nếu Ukraine duy trì cường độ chiến đấu ở mức cao, tổn thất của Nga sẽ tiếp tục gia tăng vào năm 2024 và khả năng duy trì một cuộc tấn công của quân đội Nga sẽ cạn kiệt vào năm 2025.
Theo So sánh cân bằng quân sự giai đoạn 2021-2023 của Viện nghiên cứu chiến lược quốc tế (IISS), đánh giá hàng năm về năng lực quân sự và kinh tế quốc phòng, quân đội Nga đã chứng kiến sự sụt giảm đáng kể về hệ thống vũ khí hạng nặng ở hầu hết các hạng mục. Lấy xe tăng chiến đấu chủ lực làm ví dụ, năm 2021, tồn kho xe tăng chiến đấu chủ lực các thời kỳ từ T-55 đến T-90 của Nga khoảng 17.500 chiếc, đến cuối năm 2023 chỉ còn lại khoảng 5.000 chiếc. Nhiều loại xe chiến đấu bộ binh và xe bọc thép chở quân giảm từ khoảng 15.500 xe vào năm 2021 xuống còn khoảng 11.000 xe vào năm 2023. Tất nhiên, sự suy giảm này không nhất thiết hoàn toàn do sự tiêu hao của chiến trường, nhưng những gì đang diễn ra là hiển nhiên, Nga đang lấy ngày càng nhiều vũ khí từ kho vũ khí của mình, đây đã là một quá trình không thể đảo ngược.
Mặc dù kho vũ khí hiện tại vẫn đủ để Nga tiếp tục cuộc xâm lược Ukraine, và một số vũ khí đã được đưa ra khỏi kho dự trữ có thể phục hồi khả năng chiến đấu và được triển khai trở lại chiến trường, nhưng điều quan trọng là phải xem liệu những nguồn lực này có thể đóng vai trò gì trong cuộc chiến và mức độ ảnh hưởng của nó. Khả năng chiến tranh của Nga đang ngày càng hạn chế và đang bị cạn kiệt với tốc độ báo động.
Trước khi sự tiêu hao dự kiến khiến nguồn lực quân sự của Nga cạn kiệt, hoạt động quân sự của Nga trên chiến trường Ukraine có thể gặp nhiều khó khăn hơn so với các lĩnh vực bất ổn khác như ngoại giao, kinh tế và công nghiệp quốc phòng. Do đó, kết cục cuối cùng của cuộc chiến xâm lược Ukraine của Nga có thể phụ thuộc vào việc Mỹ và phương Tây có thực hiện cam kết hỗ trợ vũ khí cho Ukraine hay không. Nga chắc chắn biết lợi ích của việc Ukraine tiếp tục nhận viện trợ của phương Tây, nhưng nỗ lực mới của Điện Kremlin nhằm sử dụng các mối đe dọa hạt nhân để buộc Mỹ và phương Tây từ bỏ Ukraine có thể hoàn toàn ngược lại.
Theo Shishi Junshi
Lý Ngọc biên dịch