Tác giả: Anatoly Kurmanaev, từ Berlin
Cù Tuấn biên dịch
28-8-2024
Tóm tắt: Việc bắt giữ nhà sáng lập Telegram đã làm nổi bật vị thế to lớn của ứng dụng nhắn tin này trong cuộc chiến đẫm máu nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến II.
***
Việc bắt giữ Pavel Durov, người sáng lập ứng dụng nhắn tin Telegram, tại Paris ngày 24-8 đã làm dấy lên câu hỏi về tương lai của một nền tảng vốn đóng vai trò định hình nhận thức của công chúng về cuộc chiến của Nga tại Ukraine.
Cuộc xâm lược của Nga năm 2022 giúp biến Telegram từ một công cụ giao tiếp chuyên biệt dành cho tầng lớp trí thức của Nga thành một hiện tượng toàn cầu. Ứng dụng này đã cho phép hàng triệu người theo dõi diễn biến chiến trường gần như theo thời gian thực, biến những người lính thành người kể chuyện về cuộc xung đột đang diễn ra xung quanh họ và trao cho những người tuyên truyền và những người bất đồng chính kiến một sân khấu để thể hiện trong cuộc đấu tranh giành trái tim và khối óc của những người theo dõi cuộc chiến.
Telegram được ông Durov cùng anh trai thành lập vào năm 2013. Các công tố viên Pháp cho biết, Durov, một công dân Pháp gốc Nga, đã bị bắt giữ liên quan đến cuộc điều tra được mở hồi tháng trước về hoạt động tội phạm trên ứng dụng này và tình trạng thiếu hợp tác với cơ quan thực thi pháp luật.
Theo Trung tâm Levada, một tổ chức thăm dò ý kiến độc lập của Nga, hiện nay cứ hai công dân Nga thì có một người sử dụng Telegram để lấy thông tin hoặc giao tiếp với người khác, tăng mức khoảng 38% hồi đầu cuộc chiến.
Nhiều người Nga đã chuyển sang ứng dụng nhắn tin này để biết tin tức về cuộc chiến sau khi Điện Kremlin cấm hầu hết các nền tảng truyền thông xã hội lớn khác của phương Tây tại quốc gia này, gồm Facebook và Instagram. Chính phủ Nga cũng đã đóng cửa một số tờ báo, trang web, đài phát thanh và truyền hình độc lập, và bỏ tù hàng trăm người vì đặt câu hỏi về cách truyền thông Nga tường thuật chính thức về cuộc chiến.
Theo một cuộc thăm dò do Levada thực hiện hồi tháng 4, cứ bốn người Nga thì có một người đọc các bản tin công cộng của Telegram, được gọi là các kênh, để có được góc nhìn chân thật hơn về cuộc chiến. Năm năm trước, con số đó chỉ là 1%.
Những người khác bị thu hút bởi tính năng mã hóa mạnh mẽ và cài đặt quyền riêng tư của ứng dụng này, khiến nó trở thành phương tiện hấp dẫn để truyền đạt thông tin nhạy cảm trong thời điểm kiểm duyệt và đàn áp gia tăng ở Nga.
Sự kết hợp giữa lượng người dùng lớn của Telegram và tính bảo mật được cho là của nền tảng này, khiến nó trở thành công cụ truyền thông được ưa chuộng ở Nga đối với cả những người ủng hộ và những người phản đối cuộc xâm lược.
Các nhà báo độc lập hiện đang sống lưu vong đã sử dụng ứng dụng này để tiếp tục đưa tin về cuộc chiến và thông báo cho người Nga về thiệt hại của nó. Những người hâm mộ quân sự Nga và các nhà phân tích dữ liệu vệ tinh trước đây ít được biết đến, đã thu hút hàng triệu người theo dõi trên Telegram sau cuộc xâm lược, và họ trở thành trọng tài quan trọng để nêu ý kiến về diễn biến của cuộc chiến. Những người tình nguyện Nga đã sử dụng ứng dụng này để gây quỹ cho quân đội Nga và giúp sơ tán các dân thường bị kẹt trong cuộc chiến.
Telegram cũng đã trở thành một nguồn thông tin chiến tranh nổi bật ở Ukraine. Ví dụ, nhiều người Ukraine đã chuyển sang sử dụng Telegram để cảnh báo không kích, được coi là nhanh hơn ứng dụng chính thức của chính phủ Ukraine.
Nhưng có lẽ điều đáng nói nhất là những người lính tiền tuyến đã chuyển sang dùng Telegram để ghi lại cuộc sống và cái chết của họ. Việc này đã thay đổi bản chất của cách thông tin lan truyền trong thời chiến. Việc Telegram không hạn chế nội dung bạo lực có nghĩa là ứng dụng này đã trở thành cổng thông tin cho một số video chiến đấu ghê rợn nhất, phơi bày thực tế của cuộc chiến tranh thế kỷ 21, nơi máy bay không người lái và máy quay đeo trên người đã tạo ra một số lượng cảnh quay thời gian thực khổng lồ chưa từng có.
Binh lính Nga cũng thường xuyên sử dụng Telegram để trao đổi thông tin quân sự với nhau. Việc này đã nhấn mạnh cách thức chiến tranh ở Ukraine được tiến hành bằng sự kết hợp giữa công nghệ quân sự và thương mại, bao gồm cả máy bay không người lái và bộ định tuyến Starlink.
“Cho đến nay, Telegram có lẽ đã trở thành phương tiện chính để chỉ huy và kiểm soát các đơn vị quân đội”, một nhóm các nhà phân tích quân sự Nga ủng hộ chiến tranh, được gọi là Rybar, đã viết trên Telegram sau khi ông Durov bị bắt giữ.
Rybar nói thêm rằng, việc bắt giữ ông Durov cho thấy nhu cầu của Nga trong việc phát triển các kênh liên lạc quân sự an toàn hơn.
Sức mạnh định hình câu chuyện về cuộc chiến của Telegram đã trở nên rõ ràng hơn vào mùa hè năm 2023, khi lãnh chúa Nga Yevgeny V. Prigozhin sử dụng ứng dụng nhắn tin này để công bố — và sau đó tường thuật — cuộc nổi loạn ngắn ngủi của ông chống lại bộ chỉ huy quân sự Nga. Hàng triệu người ở Nga và nước ngoài đã xem trên Telegram hình ảnh và video về đoàn xe bọc thép của ông Prigozhin tiến về Matxcơva, trong khi các kênh truyền hình của đất nước này tập trung phát các chương trình giải trí thường lệ.
Việc bắt giữ ông Durov hiện đang đe dọa vị thế của Telegram như là phương tiện truyền thông chính thống đưa tin về cuộc chiến.
Một số nhà phân tích cho biết việc bắt giữ ông có thể làm phức tạp thêm hoạt động gây quỹ của công ty, gây ra nghi ngờ về khả năng tài chính trong tương lai của công ty này. Những người khác bày tỏ lo ngại về tính bền vững của các biện pháp bảo vệ quyền riêng tư của Telegram sau khi phương tiện truyền thông Pháp đưa tin, rằng các cơ quan thực thi pháp luật của nước này đang tìm cách truy cập vào cơ sở dữ liệu các cuộc trò chuyện riêng tư trên ứng dụng này.
Một kênh Telegram của Nga có quan hệ mật thiết với các cơ quan tình báo nước này, có tên là Baza, đưa tin hôm 26.8, rằng các quan chức an ninh Nga đã nhận được chỉ thị yêu cầu xóa ứng dụng này khỏi điện thoại của họ.
Margarita Simonyan, giám đốc truyền thông nhà nước Nga và là một nhà tuyên truyền nổi tiếng, viết trên Telegram ngày 25.8 rằng: “Bất kỳ ai đã quen sử dụng Telegram cho các cuộc trò chuyện và tin nhắn nhạy cảm phải xóa ngay lập tức và đừng làm như vậy trong tương lai“.
Chính phủ Nga đã từng cố gắng đẩy mọi người ra khỏi Telegram trước đây, một phần vì sợ cung cấp thông tin an ninh quốc gia nhạy cảm cho công ty do ông Durov điều hành. Nhưng nỗ lực năm 2018 nhằm chặn quyền truy cập vào ứng dụng này hầu như là vô ích, và chính phủ Nga đã từ bỏ những nỗ lực này hai năm sau đó.
Kể từ đó, Telegram đã trở thành kênh truyền thông chính thức của chính phủ Nga.