Trân Văn (Người Việt)
5-12-2025
Ba tháng sau khi chính quyền Cộng Hòa XHCN Việt Nam tổ chức các hoạt động kỷ niệm 80 năm Quốc Khánh (2 Tháng Chín, 1945 — 2 Tháng Chín, 2025), được ví von là A80 (Anniversary 80 – lối gọi tắt nửa Tây, nửa ta để diễn đạt việc kỷ niệm 80 năm), thiên hạ bật ngửa vì có dấu hiệu gian lận trợ cấp cho những cá nhân được điều động tham gia hoạt động được quảng bá rầm rộ là trang trọng và thành công chưa từng có này! Những dấu hiệu dẫn tới các cáo buộc về gian lận cùng hướng vào các cơ sở giáo dục và nạn nhân là sinh viên.
Phát súng đầu tiên khiến danh tiếng A80 bị hoen ố nhắm vào Cao Đẳng Du Lịch Hà Nội (CĐDL Hà Nội). Sau khi so sánh khoản hỗ trợ mà bạn bè đồng lứa theo học tại những đại học, cao đẳng khác đã nhận khi tham gia A80, qua mạng xã hội, một số sinh viên của CĐDL Hà Nội bày tỏ sự nghi ngờ về việc đã bị trường “ăn chặn” tiền hỗ trợ vì mỗi sinh viên tham gia A80 chỉ nhận được 940,000 đồng. Chưa kể sinh viên còn bị yêu cầu phải ký nhận vào danh sách mà nơi ghi số tiền đã phát cho người nhận bị bỏ trống…
Do bị chỉ trích kịch liệt, hiệu trưởng CĐDL Hà Nội đã tổ chức “đối thoại” với sinh viên. Trong cuộc “đối thoại này, hiệu trưởng xác nhận trường còn giữ lại của mỗi sinh viên khoản tiền là 1,020,000 đồng và vì phải trừ khoản tiền ăn mà trường đã tạm ứng là 440,000 đồng nên sắp tới trường sẽ phát thêm cho mỗi sinh viên 580,000 đồng khi phát “giấy chứng nhận tham gia A80.” Ông ta phân trần, sở dĩ trường không chuyển khoản mà phát tiền mặt, danh sách không ghi số tiền đã phát vì những người có trách nhiệm liên quan “suy nghĩ đơn giản” nên tạo ra sự hiểu lầm!
Phản ứng của sinh viên CĐDL Hà Nội về tiền hỗ trợ tham gia A80 đã kích thích sinh viên Đại Học Sư Phạm Nghệ Thuật Trung Ương (ĐH SPNT TƯ) lên tiếng.
Trong khi sinh viên nhiều trường cao đẳng và đại học ở Hà Nội đã nhận được tiền thì ĐH SPNT TƯ không nói gì đến việc phát tiền hỗ trợ cho những người đã tham gia A80. Hiệu trưởng ĐH SPNT TƯ khẳng định sẽ “chi trả đầy đủ tiền hỗ trợ cho sinh viên theo đúng quy định và hướng dẫn của cơ quan quản lý.” Trường chậm chi trả vì thủ tục phức tạp và chưa nhận được tiền!
***
Những ý kiến có tính chất tố cáo dấu hiệu gian lận tiền hỗ trợ sinh viên tham gia A80 và thông tin mà một số viên chức hữu trách có liên quan đến những tố cáo ấy đưa ra để “giải độc dư luận” đã tiết lộ nhiều chi tiết mà dân chúng Việt Nam chưa từng biết.
Ví dụ hoạt động kỷ niệm A80 đã huy động rất nhiều sinh viên của nhiều trường. Chẳng hạn ban tổ chức diễu binh, diễu hành A80 đã sử dụng khoảng 1,000 sinh viên của CĐDL Hà Nội, khoảng 2,000 sinh viên của ĐH SPNT TƯ. Ngoài chuyện phải chi cho vận chuyển, công quỹ còn phải chi một khoản không nhỏ để trả công cho các buổi tập luyện bình thường, sơ duyệt, tổng duyệt, chính thức. Chỉ tính riêng tiền hỗ trợ cho sinh viên hai trường này, công quỹ đã mất chừng… 6 tỷ đồng!
Tuy các hoạt động kỷ niệm A80 đã kết thúc cách nay ba tháng nhưng không có bất kỳ thường dân nào biết chính quyền đã điều động bao nhiêu người, thực chi thế nào. Riêng cuộc diễu binh – diễu hành A80, dựa trên các số liệu rời rạc nằm rải rác đây đó, những người quan tâm đến vấn đề này chỉ có thể ước đoán, con số tham gia diễu binh, diễu hành và hỗ trợ dao động trong khoảng từ hơn 20,000 người đến 40,000 người. Nếu lấy mức chi cho sinh viên hai cơ sở giáo dục vừa kể để tạm tính (bởi chi cho quân đội, công an luyện tập, chi cho bảo vệ an ninh và bảo đảm hậu cần từ khi bắt đầu đến lúc kết thúc chắc chắn sẽ tốn kém hơn) thì khoản chi riêng cho “hỗ trợ” tập luyện và “biểu diễn” cũng sẽ nằm trong khoảng từ 40,000 ngàn tỉ đồng đến 80,000 tỉ đồng.
Năm nay, chính quyền Việt Nam không chỉ vung tiền tổ chức A80, hồi cuối Tháng Tư vừa qua còn có một “đại sự kiện” khác là A50 (kỷ niệm 50 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước). Giống như A80, thiên hạ tin rằng cũng đã có nhiều chục ngàn tỉ bị rút ra, rót vào việc hỗ trợ hàng chục ngàn người tập dượt, bảo vệ an ninh, bảo đảm hậu cần trong nhiều tháng như A80. Chưa kể nhiều ngàn tỉ nữa cũng đã được vứt ra cho trang phục, thiết kế sân khấu, âm thanh, ánh sáng, truyền hình, tiếp khách, tặng quà, trang hoàng đô thị bằng cờ, đèn, banner,…
Giống như A80, tám tháng đã trôi qua từ khi các hoạt động kỷ niệm A50 kết thúc, không thường dân nào biết A50 đã ngốn của công quỹ bao nhiêu ngàn tỷ!
Trước, hệ thống chính trị và hệ thống công quyền Việt Nam thường xuyên lập đi, lập lại hứa hẹn sẽ thực hiện “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra,” gần đây họ thêm vào thêm hai yếu tố nữa là “dân giám sát, dân thụ hưởng.”
Ngoài hứa hẹn đó còn có nhiều văn bản pháp quy trong hệ thống luật pháp hiện hành như Điều 15, Luật Ngân Sách Nhà Nước 2015, sửa đổi năm 2025,… xác định chính quyền phải bảo đảm yêu cầu công khai, minh bạch trong việc lập dự toán, phân bổ ngân sách, sử dụng ngân sách, quyết toán để bảo đảm quyền “giám sát ngân sách của cộng đồng” (nghĩa là phải tôn trọng quyền được biết, được lên tiếng đối với ý tưởng và thực tế chi dùng công quỹ). Tuy nhiên thực tế cho thấy đó chỉ là hứa hão và quy định pháp luật chẳng khác gì mớ giấy lộn.
Theo một số người am tường giá sinh hoạt tại Việt Nam, với 5,000 tỷ đồng có thể thiết lập thêm từ ba đến năm bệnh viện có khả năng tiếp nhận điều trị 500 bệnh nhân (chi phí thiết lập bao gồm cả xây dựng lẫn lắp đặt thiết bị, mua sắm trang bị cho mỗi bệnh viện nằm trong khoảng từ 1,000 tỷ đến 1,500 tỷ đồng).
Nói cách khác, nếu dùng tiền chi cho A50 và A80 để thiết lập bệnh viện, Việt Nam sẽ có thêm từ 30 đến 60 bệnh viện quy mô tương đương bệnh viện tuyến tỉnh, thành. Tương tự, 5,000 tỷ đồng có thể xây dựng từ 40 đến 70 trường phổ thông theo chuẩn quốc gia (chi phí thiết lập nằm trong khoảng từ 70 tỷ đến 120 tỷ đồng/trường), nếu dùng tiền chi cho A50 và A80 để thiết lập trường học Việt Nam sẽ có thêm từ 400 trường đến 800 trường cấp hai và cấp ba…
OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development – Tổ Chức Hợp Tác và Phát Triển Kinh Tế) đặt định nhiều tiêu chuẩn về chính sách, trong đó có quản trị tài chính quốc gia cho 38 quốc gia thành viên. Đối với chi dùng công quỹ, OECD có hai yêu cầu: (1) Phải minh bạch – giải trình rạch ròi về về sử dụng công quỹ, (2) Kiểm tra chi tiêu cho các sự kiện mang tính biểu tượng.
Trong hướng dẫn về chi dùng công quỹ, OECD lưu ý chính phủ các quốc gia thành viên phải giảm chi cho những hoạt động nhắm đến việc tạo ra biểu tượng để tăng chi cho các dịch vụ công thiết yếu với dân chúng. Xét cho đến cùng, tác dụng của A50 hay A80 chỉ có tính chất thời điểm trong khi đầu tư vào y tế (bệnh viện), giáo dục (trường học), an sinh,… tạo ra giá trị lâu dài.
Cứ như các chuẩn mực mà OECD đặt định và lý do khiến OECD phải xác lập các yêu cầu liên quan tới chính sách của những quốc gia thành viên thì các sự kiện mang tính biểu tượng như A50 và A80 không chỉ lãng phí, làm suy giảm nội lực mà còn gia tăng rủi ro về tham nhũng.
Không minh bạch, không giải trình giống như mở đường cho đủ kiểu lạm dụng, kể cả chỉ định nhà thấu cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho A50 và A80. Với thực tế như đã biết, không thể loại trừ khả năng sau A50 và A80 sẽ là những đại án về thâm lạm. Khi chính quyền vừa vung tiền qua cửa sổ, vừa bưng bít thông tin, dân dựa vào đâu để “biết, bàn, làm, kiểm tra?” Khi có những bằng chứng rõ ràng, cho thấy chính quyền chi dùng công quỹ một cách bất hợp lý về thứ tự ưu tiên thì còn thứ gì cho “dân thụ hưởng?” [kn]