Huy Lâm
Với nhiệt độ toàn cầu tiếp tục nóng ở mức kỷ lục trong mấy năm qua gây ra hạn hán và các đợt nắng nóng chết người, một số nhà khoa học đang chú ý đến một số kế hoạch khá táo bạo để chống lại hiện tượng ấm nóng trên toàn cầu – từ việc lắp đặt các bộ lọc không khí khổng lồ để hút chất carbon dioxide từ không khí đến phóng hàng triệu tấm gương lên không gian để nhằm cản ánh sáng mặt trời lọt vào quỹ đạo bao quanh trái đất.
Một số nhà khoa học khác thì lại nhận thấy giá trị của những dụng cụ khác đơn giản hơn nhiều – chẳng hạn như chiếc xẻng và cây cọ sơn.
Chiếc xẻng thì dùng để trồng cây, với bóng mát của nó cho thấy có thể làm giảm nhiệt độ trong không khí xuống tới 45 độ Fahrenheit tại những thành phố nóng đổ lửa; cây cọ thì dùng để sơn mái nhà và các bề mặt khác có màu tối bằng loại sơn màu sáng để hạn chế sự hấp thụ ánh sáng mặt trời có khả năng làm tăng nhiệt độ.
Trồng thêm cây xanh và sơn thêm những khối bề mặt phản xạ ánh nắng sẽ không chấm dứt hiện tượng biến đổi khí hậu. Nhưng chúng có thể làm biến đổi thành phố để đối phó với một thế giới ngày càng nóng, và làm dịu bớt đi cái mà các nhà khoa học gọi là “đảo nóng” (heat islands) do các mái nhà,các loại vật liệu xây cất và đường sá hấp thụ nhiệt khiến cho các khu vực đô thị có nhiệt độ nóng hơn so với các vùng nông thôn xung quanh.
Ngoài khả năng làm giảm nhiệt, cây xanh còn cải thiện phẩm chất không khí và giúp hút nước mưa nữa.
Thời tiết nóng quá có thể gây ra những vấn đề liên quan đến sức khoẻ, từ kiệt sức và chóng mặt đến cơ thể thiếu nước và thậm chí là bị tử vong; theo một bản phân tích về số người chết liên quan đến thời tiết bởi một số nhà khoa học thuộc Đại học Delaware, trong mấy năm gần đây, thời tiết nóng đã gây ra nhiều người chết ở Mỹ hơn so với bão, lốc hoặc lũ lụt.
Theo một nghiên cứu của nhà sinh thái học đô thị Robert McDonald, chỉ riêng tại vùng đông bắc Hoa Kỳ, tại nhiều cộng đồng nơi những khu xóm nghèo cây xanh được trồng ít hơn tới 30% và nhiệt độ nóng hơn tới 7 độ Fahrenheit so với những khu xóm khá giả hơn trong cùng thành phố.
Trong khi nhiều thành phố trên khắp nước Mỹ bắt đầu với nỗ lực trồng thêm hàng triệu cây xanh thì bên cạnh đó một số nhà nghiên cứu đang tìm cách hoàn chỉnh một loại sơn có màu trắng nhất chưa từng được chế tạo trước đây và có khả năng phản xạ ánh mặt trời tốt hơn.
Theo tạp chí Applied Material & Interfaces, chuyên về các vật liệu ứng dụng trong đời sống, một loại sơn mới được nghiên cứu tại Đại học Purdue hứa hẹn mang lại hiệu ứng mát gần bằng máy điều hoà không khí trong những ngày nóng nhất.
Loại sơn mới này có khả năng phản xạ tới 98.1% ánh mặt trời – nhiều hơn so với những loại sơn trắng thông thường. Nó hầu như không hấp thụ nhiệt từ ánh nắng và do đó có thể tiết kiệm tới 70% tiền điện để chạy máy điều hoà không khí.
Theo một số nghiên cứu của phòng nghiên cứu Lawrence Berkeley National Laboratory, loại mái nhà trắng phản xạ ánh mặt trời có giá thành ngang với loại mái nhà làm bằng vật liệu màu tối khác và thường là bền hơn.
Trong khi đó thì Sở Kiểm lâm Hoa Kỳ đang hỗ trợ đắc lực cho các thành phố với những kỹ thuật như không ảnh có độ phân giải cao và bản đồ không gian địa lý để tiện theo dõi và bảo vệ cây xanh của họ.
Như thành phố New York chẳng hạn hiện đang có một bản đồ trực tuyến ghi địa điểm của từng mỗi cây xanh trong tổng số 692,892 cây được trồng dọc theo các con đường và lối đi bộ, mỗi lần dọn cỏ dại và tưới nước cho cây đều được lưu lại trong hồ sơ cũng như bản kế toán chi phí về những lợi ích môi trường mà chương trình cây xanh mang lại.
Công ty Google thì đang làm việc với thành phố Los Angeles trong việc thiết kế một hệ thống trí thông minh nhân tạo có tên gọi là Tree Canopy Lab (Phòng thí nghiệm Vòm cây) để đánh giá các dữ liệu thu thập được về nguy cơ nắng nóng, mật độ dân số và các yếu tố khác để xác định những khu vực nào cần có nhiều cây xanh hơn.
Theo các nhà nghiên cứu của Đại học Nam California (USC), cho tới thời gian gần đây, do sự phát triển của thành phố, Los Angeles đã mất cây nhanh hơn mức họ có thể trồng thêm cây mới. Trong thời gian nhà mới được xây mạnh từ 2000 đến 2009, nhà cửa tại 20 thành phố lớn nhất trong vùng lòng chảo Los Angeles tăng gấp đôi về diện tích trong khi cây trồng trong sân nhà giảm đi tới 55%, thậm chí trong lúc thành phố đã cho phát động chiến dịch “Triệu Cây.”
Trong đợt nắng nóng hồi tháng Chín năm ngoái, nhiệt độ tại quận Los Angeles đạt tới mức 121 độ Fahrenheit, cao nhất từ trước tới nay. Người ta dự đoán tới năm 2060, thành phố Los Angeles có thể sẽ phải chịu đựng tới 40 ngày một năm với nhiệt độ từ 95 độ Fahrenheit hoặc cao hơn. Và do đó, để có thể giúp giảm bớt nhiệt độ trong thành phố thì phải trồng cây xanh. Cũng theo kết quả nghiên cứu của đại học USC, đôi khi nhiệt độ dưới một tàn cây và bên ngoài đường cách đó độ chục mét có thể khác nhau tới 40 độ Fahrenheit.
Ngoài nỗ lực gia tăng số lượng cây xanh, Chicago, Los Angeles, New York và nhiều thành phố khác đã ban hành một số quy định về xây dựng để khuyến khích các nhà thầu và các chủ nhà sơn mái nhà và trang trí lại đường phố và vỉa hè bằng các loại sơn có độ phản xạ cao. Nói cách khác, các thành phố đang sửa đổi khí hậu bằng cách thay đổi cách họ sử dụng đất. Điều này cho phép các thành phố kiểm soát trực tiếp hiện tượng ấm nóng tương lai của họ. Các thành phố có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc làm chậm lại hiện tượng ấm nóng của chính họ.
Những nỗ lực nói trên được đưa ra vào lúc khi các phúc trình mới đáng lo ngại về nhiệt độ toàn cầu tăng cao và những tác động nguy hiểm của hiện tượng này đối với người dân sống tại các thành phố.
Theo các đánh giá độc lập về sự thay đổi nhiệt độ toàn cầu của các khoa học gia Hoa Kỳ, châu Âu và Nhật Bản, nhiệt độ tăng cao hồi năm ngoái đã khép lại một thập niên nóng nhất của thế giới trong thời hiện đại, gây ra bởi mức độ gia tăng của các loại khí nhà kính giữ nhiệt như carbon dioxide và methane. Các nhà khoa học còn nói thêm rằng thực ra nhiệt độ trung bình toàn cầu đã không nói lên được hết về tình trạng nhiệt độ tăng cao ở các khu vực đô thị.
Theo một bản phân tích về xu hướng nhiệt độ tại 50 thành phố lớn của Hoa Kỳ được đăng trên tạp chí chuyên về phát triển đô thị là Landscape and Urban Planning,thì nhiệt độ trong các thành phố đã tăng hơn gấp đôi so với tốc độ ấm nóng lên của trái đất kể từ năm 1960. Nhiều cuộc nghiên cứu khác cho thấy một thành phố với một triệu dân có thể phải chịu từ 1.8 đến 5.4 độ Fahrenheit nóng hơn so với khu vực nông thôn xung quanh, với nhiệt độ khác biệt vào ban đêm có thể lên tới 22 độ. Các nhà khoa học nghiên cứu về khí hậu cho biết tình trạng nóng hơn ở đô thị đó chính là kết quả của sự tập trung của các mái nhà, vật liệu xây cất và đường sá có màu tối, hấp thụ nhiệt trong các khu vực đô thị.
Do đó mà các đợt nắng nóng đô thị ngày càng kéo dài, thường xuyên và gay gắt hơn, ảnh hưởng nặng nề hơn đến đời sống người dân ở các khu vực có thu nhập thấp so với người dân ở các khu vực khá giả. Ngoài những rủi ro về sức khoẻ, thời tiết nóng quá còn gây cảnh mất điện thường xuyên hơn – kết quả là máy điều hoà không khí không thể giữ mát căn nhà và nguy cơ gây hại tới sức khoẻ lại càng cao hơn. Nó giống như chiếc vòng kim cô cứ ngày càng xiết chặt lại.
Tuy nhiên,với nỗ lực của nhiều thành phố hiện nay đang tập trung vào việc trồng thêm cây xanh và sơn nhà cửa với màu tươi sáng hơn đang làm dấy lên hy vọng về những khu vực đô thị trong tương lai là nơi có thể sống tốt hơn và ít gây hại cho sức khoẻ hơn.
Và cũng cần nói thêm điều này: Thực ra thì đây không hẳn là ý tưởng gì mới mẻ chi cả. Chúng ta vẫn thường được nghe là trời nóng thì nên mặc những loại quần áo nhẹ có màu sáng cho mát, nay đem áp dụng vào sơn nhà cũng là điều dễ hiểu. Cây xanh là quà tặng của thiên nhiên từ muôn đời. Khi trời đất được tạo dựng nên, sự xuất hiện của mỗi con vật, mỗi cây cỏ, cát đá đều có lý do của chúng. Chỉ tại con người ham hố phát triển quá mức mà quên đi cái nguồn gốc thiên nhiên của những thứ ấy. Dùng sơn trắng và trồng cây xanh để giảm nhiệt chính là người ta đang quay lại với nguồn gốc vậy.
Huy Lâm