Huy Lâm
Từ lâu nhiều người đã nói tới tương lai của cái ngày mà người máy sẽ thay thế người thật để làm nhiều công việc, từ những việc lặt vặt trong nhà tới những việc làm đơn giản tại các văn phòng. Tuy nhiên, cái ngày đó có lẽ còn là một khoảng cách xa. Lý do là vì trong mấy năm gần đây người ta đã có thử huấn luyện cho người máy làm một số công việc nhưng thất bại. Thế mới biết, cho dù đó là những công việc tương đối đơn giản cũng cần đòi hỏi một chút khéo léo của đôi bàn tay và một trí nhớ vừa phải.
Như câu chuyện của công ty Nissei Eco Co., chuyên sản xuất đồ nhựa nhưng có thêm phần kinh doanh bên lề là cung cấp dịch vụ đám tang, đã từng có ý tưởng thử dùng một người máy để đọc kinh trong các nghi thức ma chay.
Công ty đã mướn một người máy với kích thước bằng một đứa nhỏ có tên gọi là Pepper (Hạt Tiêu). Họ mặc cho Pepper một bộ đồ giống như của một nhà tu Phật giáocho thích hợp với bầu không khí nghiêm trang. Họ lập trình để Pepper có thể đọc được nhiều bài kinh Phật, và tuỳ người chết thuộc tông phái nào thì Pepper sẽ biết để đọc kinh theo đúng tông phái đó.
Khổ nỗi, người máy Pepper, được chế tạo bởi công ty SoftBank Group Corp., trong khi cho chạy thử cứ trục trặchoài, không theo đúng bài bản khiến cho vị giám đốc của công ty Nissei nghi ngờ về khả năng của Pepper và tự hỏi nếu như giữa buổi lễ mà Pepper giở chứng không chịu làm cái công việc được giao phó là đọc kinh thì chắc chắn đó sẽ là một thảm hoạ cho công việc làm ăn của công ty.
Và chuyện gì đến đã đến, Pepper bị cho nghỉ việc. Công ty Nissei chấm dứt hợp đồng thuê mướn và gửi trả Pepper lại cho công ty sản xuất. Sau một loạt rủi ro tương tự xảy ra trên khắp nước Nhật, trong đó Pepper đã không hoàn thành công việc được giao phó của nó tại một viện dưỡng lão cũng như tại một trận bóng chày, một số người nói rằng có lẽ đã đến lúc người ta nên tổ chức một đám táng cho người máy này được yên nghỉ vĩnh viễn.
Thực ra lỗi không hẳn là ở Pepper mà chính là do người chế tạo ra Pepper đã không lập trình đúng để Pepper có thể hoạt động một cách hữu hiệu. Hơn nữa, có người nói rằng người chế tạo đã cho Pepper một khuôn hình giống người thật quá khiến cho người đối diện mong đợi ở Pepper có một trí thông minh giống như một người thật, là điều vượt quá tầm khả năng của nó.
Công ty SoftBank cho biết kể từ năm ngoái họ đã quyết định tạm ngừng việc sản xuất Pepper và đang xem xét lại phần kỹ thuật. Tuy nhiên, công ty cũng cho biết nay chưa phải lúc đưa tiễn Pepper ra nghĩa địa. Theo lời của người đại diện công ty thì Pepper vẫn làm tốt được một số công việc như lấy nhiệt độ cho bệnh nhân tại bệnh viện chẳng hạn.
Năm 2014, SoftBank giới thiệu với thế giới người máy Pepper và bắt đầu bán ra thị trường một năm sau đó. Người máy Pepper được bán cho tư nhân với giá khoảng $2,000, cộng thêm chi phí dịch vụ mỗi tháng, và cho các cơ sở kinh doanh mướn với giá khởi đầu là $550 một tháng.
Người Nhật tỏ ra yêu thích loại người máy có hình dạng giống người thật kể từ khi loạt phim hoạt hình Astro Boy được chiếu trên truyền hình vào thập niên 1960. Loạt phim này đã chấm dứt từ lâu nhưng tình cảm đó vẫn không hề suy giảm.
Công ty Honda Motor Co. chế tạo ra người máy tên Asimo đã từng đá trái banh đưa vào chân cựu Tổng thống Barack Obama trong một lần ông viếng thăm nước Nhật. Công ty Toshiba Corp. có Aiko Chihira, là một người máy mang tên và có hình dáng là một phụ nữ, trong một thời gian ngắn từng làm công việc tiếp khách hàng tại một cửa hàng bách hoá. Sau một thời gian ngắn xuất hiện, nay cả hai đã âm thầm biến mất.
Gần đây hơn, một khách sạn ở Nhật được thành lập với người máy làm công việc tạp dịch, nhưng chỉ một thời gian ngắn sau đã phải bỏ kế hoạch vì không những không tiết kiệm được chi phí điều hành mà còn tạo thêm nhiều việc cho chính nhân viên người thật.
Pepper là người máy có hình dáng bề ngoài với phong thái vui vẻ và được lập trình để nhận biết được cảm xúc của người kháccũng như có thể trò chuyện với người đối diện qua những câu đối đáp thông thường. Ngay lúc đầu khi vừa mới xuất hiện Pepper đã được nhiều người yêu thích. Tuy nhiên, Pepper giống như một ứng viên đang tìm việc làm, trong cuộc phỏng vấn thì tỏ ra rất thạo việc nhưng đến khi đụng vào việc thật thì lại hoá ra là một nhân viên kém cỏi và thiếu những năng khiếu cần thiết cho công việc.
Năm 2016, một viện dưỡng lão tại Tokyo đã mướn về ba người máy Pepper để làm công việc hát giúp vui và hướng dẫn tập thể dục cho những người già sống tại đây. Lúc mới tới cả ba rất được hoan nghênh vì được xem như một sự kiện mới lạ. Nhưng không lâu sau đó người ta nhận thấy các động tác tập thể dục của Pepper tương đối hạn chế, và do một vài lỗi kỹ thuật, đôi khi Pepper tự cho mình được nghỉ giải lao giữa lúc đang làm việc. Sau ba năm, viện dưỡng lão đã sa thải cả ba người máy Pepper.
Công ty SoftBank cũng đã quảng cáo Pepper trong vai trò như một người bạn trong gia đình. Đợt sản xuất đầu tiên gồm 1,000 đơn vị đã được bán hết sạch chỉ trong một phút mặc dù giá không rẻ chút nào.
Một khách hàng là ông Tsutsumu Ishikawa cho biết “đã yêu ngay khi lần đầu tiên nhìn thấy” và mường tượng ra một bức tranh tương lai về cuộc sống với một người máy Pepper biết nói chuyện gần như người thật.
Tuy nhiên, sau khi được đưa về nhà Ishikawa, Pepper đã không thể nhận ra khuôn mặt của các thành viên trong gia đình hoặc nói chuyện cùng với những người trong nhà. Người máy Pepper, được kết nối với hệ thống máy điện toán trung tâm, đáng lẽ ra phải nhớ được khuôn mặt của từng người trong gia đình thậm chí ngay cả sau khi bị hư. Nhưng có lần sau khi được mang đi sửa một bộ phận cảm ứng và khi trở về nhà thì Pepper lại không nhớ được một ai, đối đáp như một người lạ mới gặp lần đầu.
Ông Ishikawa cảm thấy quá thất vọng và gửi trả Pepper lại cho công ty SoftBank năm 2018 sau khi đã tiêu hết ít nhất $9,000 sau ba năm hợp đồng. Ông than rằng đã phung phí một món tiền vô ích và cho tới nay vẫn còn ân hận về việc này.
Trên một số trang mạng chợ trời, những người máy Pepper cũ được bán với giá vài trăm Mỹ kim, thường là không có kèm theo hợp đồng dịch vụ của SoftBank và điều này có nghĩa là Pepper chỉ được dùng để làm vật trang trí ở nhà hoặc ở văn phòng.
Những người theo dõi ngành kỹ nghệ cho biết một số loại loa thông minh hoặc kỹ thuật hỗ trợ của điện thoại thông minh (smartphone assistant) có khả năng thực hiện nhiều chức năng của Pepper một cách hữu hiệu và với chi phí thấp hơn nhiều.
Mặc dù nay không còn là một người máy được ưa chuộng so với mấy năm trước, các kỹ sư của SoftBank cho biết Pepper vẫn đang làm những công việc như dạy trẻ em học và giúp vui những khách ăn tối tại một nhà hàng do các người máy phục vụ tại thành phố Tokyo, cùng một số công việc khác. Và trong thời gian đại dịch, Pepper tìm được một công việc rất thích hợp là làm nhân viên hướng dẫn tại các khách sạn nơi các bệnh nhân Covid-19 đang trú ngụ để chữa trị trong khi các nhân viên người thật thì lo sợ bị nhiễm bệnh nên ai cũng cố gắng giữ khoảng cách không dám tới gần. Chỉ có Pepper là không sợ bệnh và làm việc một cách chăm chỉ.
Theo người đại diện của công ty SoftBank, Pepper cũng có thể xuất hiện tại Thế vận hội Tokyo trong mùa hè này, nhưng không cho biết Pepper sẽ được sử dụng trong vai trò gì và cũng không cho biết thêm bất cứ chi tiết nào khác.
Thời gian gần đây, SoftBank đã đưa 100 hoạt náo viên Pepper đến cổ vũ cho đội bóng chày có tên SoftBank Hawks của công ty. Do những hạn chế trong lúc có đại dịch Covid-19, sân vận động thường thưa thớt vắng vẻ, các trận đấu có vẻ đìu hiu và người ta muốn tạo một bầu không khí vui nhộn. Tuy nhiên, có người đã từng coi trận đấu của đội Hawks trên truyền hình, trông thấy cảnh nhóm người máy Pepper cổ động cho đội nhà bằng những động tác cứng nhắc làm người xem không thể không liên tưởng tới một cuộc diễn hành của quân đội Trung Quốc hay Bắc Hàn, vậy hỏi làm sao không gây cho khán giả cảm giác rờn rợn.
Pepper có lẽ là người máy duy nhất đi tới đâu thất nghiệp tới đó. Nhưng suy cho cùng, Pepper là người máy đáng thương hơn là đáng trách. Những người máy khác, hay nói rõ hơn là những thứ máy móc khác, chỉ được giao một công việc duy nhất. Pepper được giao cho nhiều công việc quá mà sự tiến bộ của kỹ thuật người máy đến nay chưa đạt được mức độ hoàn chỉnh thì sự thất bại của Pepper là lẽ đương nhiên. Thế nên, những ai lo sợ về một tương lai bị thống trị bởi người máy thì cũng có thể an tâm phần nào vì cái ngày đó cũng còn xa lắm, và câu chuyện người máy Pepper là một bằng chứng thực tế.
Huy Lâm