Ánh Dương
Hàng chục nhà nghiên cứu nói với Nature rằng họ đã nhận được những lời đe dọa về cái chết, hoặc những lời đe dọa về bạo lực thể chất hoặc tình dục khi có ý kiến về dịch COVID-19.
Một cuộc khảo sát của Nature, tạp chí khoa học hàng đầu thế giới, với hơn 300 nhà khoa học đã trả lời phỏng vấn trên các phương tiện truyền thông về COVID-19 – nhiều người trong số họ cũng đã bình luận về đại dịch trên mạng xã hội – đã phát hiện ra nhiều sự việc quấy rối hoặc đe dọa các nhà khoa học. 15% trong số họ cho biết thậm chí họ đã nhận được những lời đe dọa bị giết chết.
Một số ví dụ về việc quấy rối đã được ghi lại đầy đủ. Cố vấn y tế trưởng Chris Whitty của Vương quốc Anh bị tóm cổ và xô đẩy trên đường phố; và nhà virus học người Đức Christian Drosten đã nhận được một bưu kiện với một lọ chất lỏng có nhãn ‘dương tính’ và một lời nhắn bảo ông hãy uống nó. Trong một trường hợp đặc biệt, nhà virus học người Bỉ Marc Van Ranst và gia đình của ông đã được đưa vào một ngôi nhà an toàn khi một tay súng bắn tỉa của quân đội chạy trốn sau khi để lại ghi chú nêu rõ ý định của anh ta nhằm vào các nhà virus học.
Cuộc khảo sát của Nature cho thấy, hơn 2/3 số nhà nghiên cứu đã báo cáo trải nghiệm tiêu cực do xuất hiện trên phương tiện truyền thông hoặc các bình luận trên mạng xã hội của họ và 22% nhận được lời đe dọa bạo lực thể chất hoặc tình dục. Một số nhà khoa học nói rằng lãnh đạo của họ đã nhận được những lời phàn nàn về họ, hoặc địa chỉ nhà của họ đã bị tiết lộ trên mạng. Sáu nhà khoa học cho biết họ đã bị tấn công vật lý.
“Tôi tin rằng các chính phủ quốc gia, các cơ quan tài trợ và các hiệp hội khoa học đã không làm đủ để bảo vệ các nhà khoa học một cách công khai”, một nhà nghiên cứu viết trong cuộc khảo sát của Nature.
Một số nhà nghiên cứu nói rằng họ đã học cách đối phó với sự quấy rối, chấp nhận nó như một tác dụng phụ khó chịu nhưng họ vẫn mong đợi được đưa thông tin đến công chúng. Và 85% người trả lời khảo sát nói rằng trải nghiệm của họ khi tương tác với phương tiện truyền thông luôn luôn hoặc hầu hết là tích cực, ngay cả khi họ bị quấy rối sau đó. “Tôi nghĩ rằng các nhà khoa học cần được đào tạo về cách tương tác với truyền thông và cả về những điều mong đợi từ những kẻ quấy rối – đó chỉ là một phần của truyền thông kỹ thuật số”, một người viết. Kết quả khảo sát về Trải nghiệm truyền thông của các nhà khoa học. Nguồn: Phân tích của Nature
Cuộc khảo sát của Nature cho thấy rằng mặc dù các nhà nghiên cứu cố gắng phủ nhận sự quấy rối, nhưng nó có thể đã gây ảnh hưởng không nhỏ đến việc giao tiếp khoa học. Những nhà khoa học đã báo cáo tần suất quấy rối hoặc tấn công cá nhân cao hơn cũng có nhiều khả năng nói rằng trải nghiệm của họ đã ảnh hưởng rất nhiều đến mức độ sẵn sàng nói chuyện với giới truyền thông trong tương lai.
Fiona Fox, giám đốc điều hành của Trung tâm Truyền thông Khoa học (Science Media Centre – SMC) Vương quốc Anh ở London nói: “Thật là một mất mát lớn nếu một nhà khoa học đang tham gia với giới truyền thông, chia sẻ kiến thức chuyên môn của họ, bị đưa ra khỏi cuộc tranh luận công khai vào thời điểm mà chúng ta chưa bao giờ cần họ đến như vậy’’.
Theo dõi hành vi quấy rối
Vào tháng 6, SMC của Úc ở Adelaide đã hỏi các nhà nghiên cứu về COVID-19 đã trả lời giới truyền thông về trải nghiệm của họ. Lyndal Byford, giám đốc phụ trách tin tức và đối tác của trung tâm này cho biết, trung tâm xác nhận đã có các lời đe dọa trực tuyến nhắm vào các nhà khoa học và muốn biết liệu đó có phải là một vấn đề rộng lớn hơn hay không.
Giám đốc Byford đã chia sẻ kết quả với Nature. Năm mươi nhà nghiên cứu đã trả lời cuộc khảo sát không chính thức của SMC của Úc. Gần một phần ba báo cáo đã trải qua tình trạng đau khổ về cảm xúc hoặc tâm lý sau khi nói về COVID-19; 6 người (12%) cho biết họ đã nhận được những lời đe dọa bị giết, và 6 người cho biết họ từng nhận được những lời đe dọa về bạo lực thể chất hoặc tình dục. Byford nói: “Tôi nghĩ rằng bất kỳ tổ chức nào liên quan đến việc giúp các nhà khoa học giao tiếp sẽ thấy điều đó khá đáng lo ngại’’.
Để hiểu rộng hơn về quy mô của hành vi quấy rối, Nature đã nhân rộng cuộc khảo sát với SMC của Úc và yêu cầu các trung tâm truyền thông khoa học ở Vương quốc Anh, Canada, Đài Loan, New Zealand và Đức gửi cho các nhà khoa học có tham gia vào mạng truyền thông về COVID-19 của họ. Nature cũng gửi thư điện tử cho các nhà nghiên cứu ở Hoa Kỳ và Brazil, những người đã tham gia trả lời phỏng vấn trên các phương tiện truyền thông.
Kết quả không phải là một mẫu nghiên cứu về trả lời phỏng vấn trên phương tiện truyền thông về COVID-19, vì chúng chỉ đại diện cho trải nghiệm của 321 nhà khoa học đã chọn trả lời (chủ yếu ở Vương quốc Anh, Đức và Hoa Kỳ). Nhưng các con số tiết lộ rằng các nhà nghiên cứu ở nhiều quốc gia đang phải đối mặt với sự quấy rối liên quan đến đại dịch, và tỷ lệ được báo cáo cao hơn trong cuộc khảo sát của Úc.
Hơn một phần tư số người trả lời cuộc khảo sát của Nature cho biết họ luôn hoặc thường nhận được bình luận từ những kẻ quấy rối hoặc bị tấn công cá nhân sau khi phát biểu trên các phương tiện truyền thông về COVID-19. Và hơn 40% cho biết họ đã trải qua tình trạng đau khổ về cảm xúc hoặc tâm lý sau khi đưa ra các bình luận trên phương tiện truyền thông hoặc mạng xã hội.
Khoa học đã bị chính trị hóa
Ở một mức độ nào đó, sự quấy rối các nhà khoa học này phản ánh vị thế ngày càng tăng của họ với tư cách là nhân vật của công chúng. Nhà sử học Heidi Tworek tại Đại học British Columbia ở Vancouver, Canada, người đang nghiên cứu việc quấy rối trực tuyến những người có xuất hiện trên truyền thông về sức khỏe cộng đồng trong đại dịch cho biết: “Bạn càng nổi bật, bạn càng bị quấy rối nhiều hơn’’.
Beth Resnick, một nhà nghiên cứu sức khỏe cộng đồng tại Trường Y tế Công cộng Johns Hopkins Bloomberg ở Baltimore, Maryland, cho biết thêm, hầu hết các nhân viên và quan chức bộ phận y tế công cộng của Hoa Kỳ cũng đã nhận được các hành vi quấy rối.
Tuy nhiên, cả cuộc khảo sát của SMC của Úc và Nature đều không tìm thấy sự khác biệt rõ ràng giữa tỷ lệ các mối đe dọa bạo lực mà nam giới và phụ nữ nhận được. “Chúng tôi rất ngạc nhiên,” Byford nói. “Chúng tôi thực sự cảm thấy rằng phụ nữ sẽ phải gánh chịu nhiều gánh nặng hơn nếu họ bị lạm dụng”.
Một số khía cạnh của khoa học COVID-19 đã bị chính trị hóa đến mức khó có thể đề cập đến nó mà không thu hút một cơn bão quấy rối. Nhà dịch tễ học Gideon Meyerowitz-Katz tại Đại học Wollongong ở Úc, người đã thu hút được nhiều người theo dõi trên Twitter nhờ phân tích chi tiết các tài liệu nghiên cứu của mình, nói rằng hai tác nhân chính là vắc-xin và thuốc chống ký sinh trùng ivermectin – được quảng bá như một loại thuốc tiềm năng trong điều trị COVID-19 có hiệu quả đã gây tranh cãi rất lớn.
“Bất cứ khi nào bạn viết về vắc-xin – bất kỳ ai trong thế giới vắc-xin đều có thể nói với bạn câu chuyện tương tự – bạn sẽ nhận được những lời đe dọa chết chóc mơ hồ, hoặc thậm chí đôi khi là những lời đe dọa chết chóc cụ thể hơn và lòng căm thù vô bờ bến”, ông nói.
Nhưng ông nhận thấy sự bảo vệ hiệu quả trước COVID-19 của ivermectin thật đáng ngạc nhiên. “Tôi nghĩ rằng tôi đã nhận được nhiều lời đe dọa bị giết do ivermectin, trên thực tế, hơn bất cứ điều gì tôi đã làm trước đây”, ông nói. “Đó là những người ẩn danh gửi email cho tôi từ các tài khoản kỳ lạ nói rằng “Tôi muốn ông chết đi” hoặc “Nếu ông ở gần tôi, tôi sẽ bắn ông””.
Một chủ đề khác thu hút nhiều sự quấy rối là câu hỏi về nguồn gốc của SARS-CoV-2. Cả SMC của Úc và Vương quốc Anh đều cho biết họ đã phải vật lộn rất khó khăn để tìm các nhà khoa học sẵn sàng bình luận công khai về vấn đề này vì họ sợ bị tấn công. Fox cho biết SMC của Vương quốc Anh đã tiếp cận hơn 20 nhà khoa học để tham gia vào một cuộc họp ngắn về câu hỏi này, nhưng tất cả đều từ chối.
Alina Chan, một nhà nghiên cứu sau tiến sĩ tại Viện Broad của MIT và Harvard ở Cambridge, Massachusetts, đã nhận được sự đe dọa vì công việc của mình với ý tưởng rằng đại dịch có thể là do tiếp xúc với virus tại phòng thí nghiệm hoặc địa điểm nghiên cứu (đôi khi còn được gọi là giả thuyết ‘rò rỉ phòng thí nghiệm’).
Chiến lược đối phó như thế nào
Đối với các nhà nghiên cứu nhận được sự đe dọa trực tuyến, các chiến lược đối phó cá nhân bao gồm cố gắng phớt lờ nó; lọc và chặn email và những trò đùa trên mạng xã hội; hoặc trên các nền tảng truyền thông xã hội cụ thể, xóa tài khoản của họ. Nhưng cũng không hề dễ dàng.
Nhưng các nhà nghiên cứu không nên cố gắng tự mình đối phó, Tworek nói: có rất nhiều điều mà các tổ chức có thể làm để hỗ trợ các nhà khoa học đang bị đe dọa và quấy rối. Nhân viên hỗ trợ có thể giúp nhà khoa học lọc và chặn email của họ và báo cáo lạm dụng trên mạng xã hội, cũng như xóa chi tiết liên hệ của các nhà nghiên cứu khỏi các trang web của tổ chức và báo cáo sự cố cho cảnh sát. “Thật không may, nó thường là một vấn đề mà mọi người không tin tưởng” – ngay cả khi các mối đe dọa trực tuyến leo thang đến những mối đe dọa trực tiếp.
Trong cuộc khảo sát của Nature, 44% các nhà khoa học cho biết họ đã bị đe dọa hoặc từng trải qua các cuộc tấn công cá nhân cho biết họ chưa bao giờ nói với lãnh đạo của mình. Tuy nhiên, trong số những người đã làm như vậy, gần 80% nhận thấy lãnh đạo của họ rất ủng hộ hoặc ủng hộ một phần nào đó. Biểu đồ chỉ thị về “Hỗ trợ của nhà tuyển dụng”. Nguồn: Phân tích của Nature
Một nhà dịch tễ học người Úc – người yêu cầu được giấu tên vì không muốn bị lạm dụng nhiều hơn – nói với Nature rằng cô ấy phải yêu cầu trường đại học của mình để được giúp đỡ, sau khi cô ấy nhận được những bức thư điện tử “hèn hạ, kích dục” sau các cuộc phỏng vấn với truyền thông của cô ấy về COVID- 19.
Để đối phó với sự gia tăng các cuộc tấn công nhằm vào các nhà khoa học và các quan chức y tế công cộng, Hiệp hội Hoàng gia Canada đã thành lập một nhóm công tác về ‘bảo vệ lời khuyên của cộng đồng’ vào tháng Năm. Hiệp hội được thiết lập để phát hành một bản tóm tắt chính sách trước khi kết thúc năm.
Julia Wright, một học giả văn học Anh tại Đại học Dalhousie ở Halifax, Canada cho biết một số trường đại học có các chính sách chính thức về cách xử lý các cuộc tấn công vào nhân viên, bao gồm việc đảm bảo người đó có quyền tiếp cận hỗ trợ từ các dịch vụ tư vấn và bảo mật, cho đến tuyên bố công khai về việc ủng hộ học thuật của họ và tự do học thuật. Wright nói rằng những tuyên bố đó thường rất hữu ích.
Trách nhiệm của các mạng truyền thông xã hội
Nhiều sự việc quấy rối xảy ra trên mạng xã hội – làm dấy lên câu hỏi về trách nhiệm của các công ty truyền thông xã hội đối với những gì đã được lưu truyền trên nền tảng của họ. Trong số các nhà khoa học đã trả lời cuộc khảo sát của Nature, 63% sử dụng Twitter để bình luận về các khía cạnh của COVID-19 và khoảng 1/3 trong số đó cho biết họ ‘luôn luôn’ hoặc ‘thường’ bị tấn công trên nền tảng này.
Andrew Hill, một nhà dược học tại Viện Y học Dịch thuật của Đại học Liverpool, đã gửi ví dụ cho Twitter về các dòng tweet lạm dụng mà ông nhận được, có hình ảnh các xác chết bị treo cổ, và nhận được phản hồi tương tự. Người phát ngôn của Twitter cho biết công ty có các quy định rõ ràng về việc giải quyết các mối đe dọa bạo lực, lạm dụng và quấy rối, đồng thời nói thêm rằng Twitter đã giới thiệu các tính năng để giảm lạm dụng, bao gồm công nghệ phát hiện ngôn ngữ lạm dụng, cũng như các cài đặt cho phép người dùng kiểm soát ai phản hồi tweet và ẩn một số câu trả lời.
Wright, cùng với các nhà nghiên cứu khác, nói rằng các công ty truyền thông xã hội cần phải làm nhiều hơn nữa để chống lại sự lạm dụng và thông tin sai lệch được lan truyền qua mạng của họ.
Hậu quả của việc quấy rối
Một số nhà khoa học cho biết họ đã học cách kiềm chế những nhận xét của mình về COVID-19. Robert Booy, một bác sĩ nhi khoa về bệnh truyền nhiễm tại Đại học Sydney nói rằng ông đã học được bài học từ những bình luận vội vàng mà ông đưa ra trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại vội vã được thực hiện bên lề đường.
Trong khi một số nhà khoa học đã đưa ra vấn đề quấy rối của mình, thì những người khác đã im lặng và tự loại mình khỏi bình luận trên truyền thông, ngay cả về các chủ đề tương đối không gây tranh cãi. Cuộc khảo sát của Nature cho thấy: một số người trả lời ẩn danh viết rằng họ do dự khi nói về một số chủ đề vì họ thấy những người khác đang gặp phải sự quấy rối và từ chối hầu hết các cuộc phỏng vấn với phương tiện truyền thông.
Tworek lo ngại rằng việc các nhà khoa học bị tấn công và lạm dụng có thể làm nản lòng các nhà nghiên cứu đang phát triển.