Trần Quốc Việt
28-12-2021
Hồi học ở Đại học Tổng hợp Huế, tôi có người bạn thân tên Tưởng. Tưởng là người Chàm. Thời ấy trường chỉ có hai sinh viên người Chàm, đó là Tưởng và Thuốc. Cả hai đều từ Ninh Thuận và đều được đặc cách đi học đại học.
Chúng tôi sống trong ký túc xá của trường và hầu như gặp nhau mỗi ngày. Tôi thân với Tưởng. Buổi tối Tưởng thường hay qua chỗ tôi chơi. Và tôi hay hỏi Tưởng về văn hoá và dân tộc Chàm. Tưởng thường nghe tôi khen Viện Bảo tàng Chàm ở Đà Nẵng nên rất thích.
Có lần, tôi nói với Tưởng rằng, nền văn minh Chàm rất độc đáo và tinh tế qua các bức tượng điêu khắc bằng đá mà người Pháp đã thu thập và trưng bày ở viện bảo tàng nằm ở cuối đường Bạch Đằng, và người Việt tuy tồn tại và phát triển nhưng cuối cùng không có những bức tượng đá đặc sắc như thế. Tôi cũng bày tỏ ước mơ sau khi ra trường sẽ đi đến Trà Kiệu, Mỹ Sơn, Tháp Chàm, nơi vẫn còn sót lại bóng dáng tàn phai của một nền văn minh vàng son và yểu mệnh.
Có lần tôi rủ bạn về nhà để đưa đi bảo tàng chơi, nhưng vì lý do nào đấy tôi không đưa bạn đi được. Sau hơn ba mươi năm trôi qua, tôi vẫn còn tiếc và trách mình đã không giữ lời hứa với bạn.
Có một kỷ niệm với Tưởng mà tôi không bao giờ quên. Chiều nọ, cơm chiều xong, Tưởng rủ tôi đi dạo. Chúng tôi đi đến nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế, đối diện trường. Chúng tôi ngồi xuống bậc tam cấp khá cao của nhà thờ. Tưởng kể, sáng nay có nhóm sinh viên Mỹ đến ký túc xá và nói chuyện với Tưởng, qua người thông dịch, về người Chàm. Họ hỏi Tưởng rất nhiều.
“Họ cho em cái máy tính nhỏ này, và dặn em giữ dùng”. Tưởng lấy từ trong túi áo ra một cái máy tính khá nhỏ và đưa tôi xem. Chúng tôi thấy có một mẩu giấy nhét kín đáo nằm giữa máy và vỏ. Chúng tôi mở ra xem và thấy dòng chữ tiếng Anh. Người viết nói, nếu Tưởng có cần giúp đỡ gì thì liên lạc với họ ở địa chỉ họ đã ghi xuống.
Tôi dịch cho Tưởng nghe, rồi chúng tôi ngồi im lặng một lát. Cuối cùng tôi khuyên Tưởng không nên giữ mẩu giấy này mà hãy hủy nó đi, còn máy tính cũng nên bán. Tưởng nhìn tôi kinh ngạc. Tôi nói bóng gió rằng, có thể công an sẽ kêu Tưởng lên hỏi, cho nên nên cẩn thận. Chúng tôi xé vụn miếng giấy rồi đứng dậy đi về.
Ngay ngày hôm sau công an kêu Tưởng lên hỏi rồi giữ máy tính lại.
Chúng tôi ra trường mỗi người mỗi ngã. Rồi ngày Giáng Sinh hôm qua, qua người bạn thân, tôi bàng hoàng nghe tin Tưởng mất vì đột quỵ vào năm 2019. Sau khi ra trường, Tưởng về quê làm việc và lập gia đình. Khi Tưởng mất “vợ con nó rất khổ, nhà chỉ 16 mét vuông”. Nhóm cựu sinh viên trường cũ quyên góp tiền giúp gia đình Tưởng sửa nhà, và các con Tưởng không phải bỏ học.
Hôm nay, nhớ về Tưởng, tôi nhớ ước mơ chưa thực hiện được của mình, nhớ Tưởng hay giúp tôi giặt áo quần ở bể nước đầy rêu của trường, nhớ những ngày mưa, Tưởng hay qua phòng kể cho tôi nghe những chuyện phong tục của người Chàm.
Sau này nếu có dịp tôi sẽ đến những nơi ở Phan Rang, Bình Thuận để chiêm ngưỡng những tháp Chàm và thấy trong tâm tưởng hình ảnh người bạn dân tộc Chàm hiền lành thuở nào.