Nguyên Hương
Tuần đầu tiên của năm 2022 đã chứng kiến Kazakhstan rung chuyển bởi các cuộc biểu tình bạo lực. Ban đầu, các cuộc biểu tình diễn ra ôn hòa để phán đối giá nhiên liệu tăng gấp đôi. Sự phẫn nộ chính trị âm ỉ kéo dài đã dấn đến bạo loạn và đấu đá nội bộ trong giới tinh hoa chính trị của Kazakhstan. Tổng thống Tokayev đã đi từ nhượng bộ người biểu tình đến ra lệnh nổ súng vào ‘20.000 kẻ khủng bố’ và yêu cầu Moscow chi viện dẹp loạn. Trung Quốc cũng gần như ngay lập tức tuyên bố ủng hộ chính quyền Kazakhstan dẹp loạn bằng bạo lực. Hy vọng về một nền dân chủ của người Kazakhstan, chưa thắp lửa đã lụi tàn…
Với sự can thiệp của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO) do Nga dẫn đầu, tình hình bạo loạn ở Kazakhstan đã được kiểm soát trở lại với cái giá phải trả của chính phủ Kazakhstan và cuối cùng là người dân Kazakhstan. Tuy nhiên, cả hai quốc giá phía Bắc và phía Đông Nam của Kazakhstan là Nga và Trung Quốc đều thắng trong tình huống này, theo bình luận trên The Diplomat. Vậy đất nước Kazakhstan như thế nào và quyền lợi của hai cường quốc hàng xóm Nga và Trung Quốc ở Kazakhstan là gì?
Đất nước Kazakhstan
Theo BBC, Kazakhstan là một quốc gia rộng lớn, nằm ở Trung Á, được tạo thành phần lớn từ núi và thảo nguyên khô cằn. Đất nước này có diện tích bằng khu vực Tây Âu nằm kẹp giữa Nga và Trung Quốc. Kazakhstan giáp Nga ở phía Bắc với biên giới dài 7600 km và giáp Trung Quốc ở phía Đông và Đông Nam với 1.700 km đường biên giới. Dân số của Kazakhstan là 19 triệu người.
Kazakhstan là quốc gia giàu nhất Trung Á với trữ lượng khí đốt và dầu mỏ khổng lồ. Quốc gia này sản xuất 1,6 triệu thùng mỗi ngày và đã thu hút hàng tỷ USD đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, nằm kẹp giữa Nga và Trung Quốc, hai cường quốc đều có rất nhiều lợi ích với chính quyền hiện tại của ông Tokayev với hầu hết quyền lực tối cao vẫn thuộc về cựu Tổng thống Nazarbayev thân Moscow. Vị thế địa – chính trị và những thế mạnh của Kazakhstan khiến quốc gia này có một vai trò không chỉ là một láng giềng thông thường.
Trong gần 30 năm dưới sự lãnh đạo của cựu tổng thống Nazarbayev, Kazakhstan đã thành công khi vừa là đồng minh thân cận của Nga vừa là đối tác kinh tế chiến lược của Trung Quốc, trong khi vẫn có quan hệ tương đối hữu hảo với Mỹ và Liên minh châu Âu, bất chấp những khác biệt về pháp quyền và dân chủ.
Nhưng với những gì đã diễn ra, có lẽ cán cân quyền lực này đã thay đổi. Chính quyền của ông Tokayev sẽ phải dựa vào Nga nhiều hơn để củng cố quyền lực. Trung Quốc sẽ cố gắng giữ Kazakhstan trong vòng lợi ích kinh tế và an ninh phía Tây của họ. Trong khi đó, tiếng nói của Mỹ và EU với chính quyền Kazakhstan có lẽ sẽ khó còn được như trước. Chưa kể, nước xa không cứu được lửa gần, bản thân Mỹ có lẽ rất hiểu điều đó.
Nga và Trung Quốc không bao giờ ‘thành toàn’ cho ước mơ dân chủ của người Kazakhstan
Ngoài tài nguyên, Nga cần an ninh từ vùng phòng hộ Kazkhstan
Theo DW, có một thống kê nhấn mạnh rằng Kazakhstan quan trọng như thế nào đối với Nga – hai nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ có chung một trong những đường biên giới quốc gia lớn nhất thế giới với 7.600 km.
Nhưng vấn đề không chỉ là độ dài của biên giới chung. Kể từ thời Liên Xô cũ, khu vực Trung Á đã có tầm quan trọng về mặt quân sự. Các địa điểm quan trọng bao gồm trường bắn thử tên lửa Kapustin Yar, một phần nằm ở Kazakhstan, và nhiều nhà máy sản xuất vũ khí trong và gần dãy núi Ural. Về mặt địa chính trị, Nga coi Kazakhstan và thực sự là phần lớn toàn bộ khu vực Trung Á là sân sau của mình.
Ngày 6/1, khi Moscow cử lính dù đến Kazakhstan để giúp chính phủ ở đó dập tắt các cuộc biểu tình lớn, hoạt động này cũng nhằm đảm bảo lợi ích của chính nước này.
Việc triển khai của Nga có thể nằm trong cái gọi là “sứ mệnh gìn giữ hòa bình” của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập thể (CSTO), một liên minh quân sự của sáu quốc gia thuộc Liên Xô cũ do Moscow thống trị. Nhưng tình hình bất ổn ở Kazakhstan là một “mối đe dọa nghiêm trọng” đối với chính nước Nga.
Các lợi ích của Nga ở Kazakhstan: Không gian, dầu mỏ, uranium
Kazakhstan là nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ lớn nhất và giàu có nhất ở Trung Á, cũng có quan hệ gần gũi nhất với Moscow. Cùng với Nga và Belarus, Kazakhstan đã thúc đẩy việc thành lập Liên minh Kinh tế Á-Âu kiểu EU vào năm 2015, một dự án uy tín đối với Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Theo số liệu chính thức, người Kazakhstan là nhóm lớn nhất trong số sinh viên nước ngoài tại các trường đại học Nga vào năm 2020, với hơn 60.000 người. Trong các cuộc khảo sát được thực hiện bởi viện thăm dò nổi tiếng Trung tâm Levada của Moscow, khoảng 1/3 người Nga liên tục đánh giá Kazakhstan là quốc gia thân thiện thứ hai sau Belarus. Vào năm 2014, xếp hạng này đã bị Trung Quốc vượt qua và từ đó đứng thứ ba.
Theo quan điểm của Moscow, hợp tác chiến lược quan trọng nhất với Kazakhstan liên quan đến không gian vũ trụ. Kazakhstan thừa kế sân bay vũ trụ Baikonur từ Liên Xô mà Nga cho thuê với giá 115 triệu USD (khoảng 101 triệu Euro) một năm. Moscow kể từ đó đã đưa vào vận hành một sân bay vũ trụ của riêng mình ở Viễn Đông, nhưng vẫn có ý định tiếp tục sử dụng Baikonur.
Một số công ty dầu mỏ của Nga cũng như của Mỹ đang hoạt động tại Kazakhstan giàu tài nguyên. Nga cũng tham gia khai thác uranium ở Kazakhstan và đang hy vọng sẽ sớm xây dựng nhà máy điện hạt nhân đầu tiên ở nước này. Trong những năm gần đây, nhu cầu điện của Kazakhstan đã tăng vọt và nước này đã yêu cầu Moscow cung cấp viện trợ.
Tuy nhiên, một chuyên gia từ Hội đồng Các vấn đề Quốc tế Nga (RIAC), một tổ chức tư vấn thân cận với chính phủ của Moscow, đã nhấn mạnh trong một bài phân tích rằng Nga “không phải là một hình mẫu hấp dẫn” cho sự phát triển kinh tế và xã hội của Kazakhstan. Bản báo cáo cho biết, giới lãnh đạo chính trị và xã hội của quốc gia Trung Á có “mô hình khác”, từ châu Âu, Thổ Nhĩ Kỳ đến Singapore.
Khoảng 3,5 triệu người dân tộc Nga sống ở các tỉnh phía bắc của Kazakhstan, trên tổng dân số khoảng 19 triệu người. Đã có những đồn đoán ở cả hai nước trong nhiều năm về việc liệu Nga có thể sáp nhập các vùng lãnh thổ này theo cách tương tự như Bán đảo Crimea của Ukraine hay không. Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev đã bác bỏ những lo ngại như vậy trong một cuộc phỏng vấn với DW vào năm 2019. Mối quan hệ của đất nước ông với Nga, ông nói, “hoàn toàn được đánh dấu bằng sự tin cậy và thiện chí láng giềng”.
Giờ đây, có một cuộc thảo luận mới, đặc biệt là trên các mạng xã hội, về các hành động của Nga ở Kazakhstan. Có một quan điểm rộng rãi rằng Putin có thể nắm bắt việc triển khai quân đội như một cơ hội để mở rộng sự hiện diện của Nga ở Kazakhstan. Nga hiện không có căn cứ quân sự nào ở nước này.
Cuộc bạo loạn ở Kazakhstan vừa qua khiến chính quyền của ông Tokayev sẽ phải dựa vào Nga nhiều hơn để củng cố quyền lực.
Trung Quốc vơ vét tài nguyên và xuất khẩu mô hình Trung Quốc vào Trung Á qua Kazakhstan
Theo Đài rferl của châu Âu đưa tin, trước tình hình bất ổn ở Kazakhstan, cũng như sự can thiệp của quân đội Nga, động thái của Bắc Kinh rất thận trọng và thể hiện một đường lối ủng hộ nhưng giữ khoảng cách với ông Tokayev và Điện Kremlin.
Temur Umarov, chuyên gia về Trung Quốc ở Trung Á tại Trung tâm Carnegie Moscow, cho biết: “Trung Quốc hiểu rằng họ không có quyền ảnh hưởng đến tình hình theo cách giống như Nga và họ cũng không muốn bị ràng buộc quá nhiều. Bắc Kinh có cách tiếp cận thực dụng đối với cuộc khủng hoảng này và đối với họ, điều quan trọng nhất mà họ muốn là chứng kiến Kazakhstan ổn định trở lại”.
The Epoch Times cho hay, Trong hai thập kỷ qua, Trung Quốc đã xây dựng mối quan hệ với Kazakhstan, làm xói mòn vai trò hàng đầu của Nga trong lịch sử khu vực. Kazakhstan là thành viên của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) và Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI, còn được gọi là “Một vành đai, Một con đường”). Trung Quốc là đối tác thương mại lớn thứ hai của Kazakhstan với thương mại song phương đạt 22,94 tỉ USD vào tháng 11/2021. Bắc Kinh đã đầu tư 17 tỉ USD vào Kazakhstan, bao gồm 8,3% cổ phần tại mỏ dầu Kashagan của nước này.
Vào năm tới, 56 dự án trị giá 24,5 tỉ USD do Trung Quốc hậu thuẫn sẽ hoàn thành. Trung Quốc thu được khoảng 20% lượng khí đốt tự nhiên của mình từ Kazakhstan. Trong thời kỳ bất ổn, một trong những lo lắng lớn nhất của ĐCSTQ là các đường ống dẫn khí sẽ bị tấn công. Tuy nhiên, hãng truyền thông nhà nước Global Times trấn an người Trung Quốc rằng, các đường ống này an toàn, vì chúng nằm rất xa các thành phố có bạo loạn.
Năng lượng hạt nhân là một lĩnh vực khác mà Trung Quốc và Kazakhstan đang hợp tác, và nó sẽ trở nên quan trọng hơn trong tương lai gần. Trung Quốc đang tham gia vào một chương trình khổng lồ về xây dựng nhà máy điện hạt nhân — được thiết kế để tăng gấp 4 lần sản lượng điện hạt nhân của Trung Quốc trong vòng 15 năm tới. Tập đoàn điện hạt nhân Quảng Đông Trung Quốc (CGNPC) thuộc sở hữu nhà nước đã hợp tác với nhà cung cấp uranium lớn nhất thế giới — Kazatomprom (cơ quan nguyên tử quốc gia của Kazakhstan) — để xây dựng Nhà máy nhiên liệu hạt nhân Ulba, trong đó ĐCSTQ sẽ nắm giữ 49% quyền sở hữu.https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-2450194731637417&output=html&h=280&adk=2448858291&adf=3911238032&pi=t.aa~a.1137359024~i.55~rp.4&w=639&fwrn=4&fwrnh=100&lmt=1642489652&num_ads=1&rafmt=1&armr=3&sem=mc&pwprc=8124278201&psa=1&ad_type=text_image&format=639×280&url=https%3A%2F%2Fwww.ntdvn.net%2Fthe-gioi%2Fkazakhstan-su-an-bai-so-phan-cua-mot-quoc-gia-tieu-nhuoc-kep-giua-trung-quoc-va-nga-304015.html&flash=0&fwr=0&pra=3&rh=160&rw=639&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&fa=27&adsid=ChAIgMSUjwYQtYLm0pCq4Ot5EkgAyUTv8-4C7JCTUdzHD_A9uiOxISPXH_c00V1Frr2bCgu-oU5gd48nExRPTcfDYnOYfTzad2FyQmM-BKDItHolKdeUI3TRspo&dt=1642491030516&bpp=1&bdt=1914&idt=0&shv=r20220112&mjsv=m202201060101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Ded30c37adff9a10c-2280523c78cf007a%3AT%3D1639716969%3ART%3D1639716969%3AS%3DALNI_MZ47AXHzBtafkGzw3hTrNyIWWc9cg&prev_fmts=0x0%2C728x90%2C300x250%2C639x280%2C1263x570%2C639x280%2C639x280%2C639x280&nras=7&correlator=5880696491281&frm=20&pv=1&ga_vid=1911119663.1639716799&ga_sid=1642491030&ga_hid=374989124&ga_fc=1&u_tz=660&u_his=4&u_h=720&u_w=1280&u_ah=683&u_aw=1280&u_cd=24&u_sd=1.5&adx=177&ady=5880&biw=1263&bih=570&scr_x=0&scr_y=3609&eid=31063751%2C44750774%2C21066433%2C44756554&oid=2&psts=AGkb-H-ukDNuxJpoVuC5dtmzVlUJESjhn4rBRiq9bQMIcQH53nvZ3ghGEE2gJgk_Xdsc0wfpxnNQV8HciagWKQ%2CAGkb-H97HAK_gQFMm7azfKBsCDMwxxAivY_8T-zVJ3MkiK4KllH3riUyI-rR_r553Qratn9YhsX4rnjQ9ZMw_g%2CAGkb-H_dXgwT0dIvElWav640oF_vOmnsivEPRJl1woe08ftiSJI1ALaL1LRJ6JAnzNLCih0XqsXoCVEzh2ucgA%2CAGkb-H_OaYLnS2Hwn8fM5jYfp_Zsbsgho5SeHCJYvDaXwihWqYPr89UBwb1GWlg17CZ1feeWJSC9uqdGXpA1xw%2CAGkb-H9LmOW-_AHsXTTxc5wNEhPZwDUy8-VdoNrX2Aj7pAcW5JDz0vRLLWUlkJMYHxxzrMKeG49S5rLIQ2qupA%2CAGkb-H85ZZtGEBNeNphu-zABmI780YY8GN8gPdFxivqCRkhahObEifrz76nQyonceshehe2C1UntDmOMiY_WKg&pvsid=1591689011498493&pem=809&tmod=739&ref=https%3A%2F%2Fwww.ntdvn.net%2F&eae=0&fc=1408&brdim=-7%2C-7%2C-7%2C-7%2C1280%2C0%2C1295%2C697%2C1280%2C570&vis=1&rsz=%7C%7Cs%7C&abl=NS&fu=128&bc=31&jar=2022-01-13-13&ifi=8&uci=a!8&btvi=5&fsb=1&xpc=3ozGsFyPg7&p=https%3A//www.ntdvn.net&dtd=9757
Trong khi ĐCSTQ tuyên bố sẽ hỗ trợ Kazakhstan “tạo dựng một cộng đồng gần gũi hơn với một tương lai chung”, dựa trên “tình hàng xóm láng giềng và hợp tác đôi bên cùng có lợi”, thì việc Kazakhstan hưởng lợi nhiều đến đâu từ mối quan hệ này vẫn là một vấn đề đáng tranh cãi.
Các nhà quan sát quốc tế tin rằng có những lý do sâu xa hơn đằng sau việc chế độ Trung Quốc ủng hộ chính phủ Kazakhstan.
Giáo sư Feng Chongyi, một chuyên gia về Trung Quốc tại Đại học Công nghệ Sydney, nói với The Epoch Times: “Xung đột dân sự ở Kazakhstan có lịch sử thâm sâu hơn. Sự phản đối của người dân đối với việc tăng giá nhiên liệu chỉ là ngòi nổ, đằng sau đó là sự tham nhũng lâu dài của chính quyền đất nước và thái độ áp bức của họ đối với người dân cũng như sự cướp bóc kinh tế của Sáng kiến Vành đai và Con đường của Đảng Cộng sản Trung Quốc”.
Về lý do tại sao ông Tập bày tỏ sự ủng hộ đối với chính phủ Kazakhstan hiện tại, ông Su Ziyun, một chuyên gia quân sự tại Viện An ninh Quốc phòng Quốc gia Đài Loan, nói rằng, nếu cuộc cách mạng màu ở Kazakhstan lần này thành công, những người phản đối kế hoạch đầu tư của Vành đai và Sáng kiến Con đường sẽ hợp lực, điều này chắc chắn sẽ thay đổi đầu tư của ĐCSTQ vào đất nước, tất cả đều khiến Tập Cận Bình và chế độ Trung Quốc không yên tâm.
Ông Su cho biết điều đáng chú ý là tất cả các trình điều khiển đằng sau các cuộc biểu tình ở Kazakhstan. Một là địa chính trị, vì Kazakhstan gần với khu vực Tân Cương của Trung Quốc. Về an ninh năng lượng, khoảng 50% dầu và khí đốt tự nhiên của Kazakhstan hiện được xuất khẩu sang nước láng giềng Trung Quốc. Lý do còn lại là kinh tế liên quan đến các khoản đầu tư của Trung Quốc vào các dự án Vành đai và Con đường ở Kazakhstan. Nếu tình hình chính trị ở Kazakhstan không ổn định hoặc chế độ thay đổi, các khoản đầu tư này của Trung Quốc có thể gặp rủi ro.
Ngoài ra, có nhiều lực lượng chống Trung Quốc ở Kazakhstan. Những người này tin rằng chính quyền Trung Quốc đầu tư vào Sáng kiến Vành đai và Con đường đã gieo một “cái bẫy nợ” cho người Kazakh, theo một bình luận trên The Epoch Times.
Trung Quốc và Nga đều được hưởng lợi từ can thiệp CSTO ở Kazakhstan
Phương Tây cho rằng, trong bối cảnh bất ổn ở Kazakhstan, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã buộc phải phản ứng để ngăn chặn sự mở rộng hơn nữa ảnh hưởng của Trung Quốc ở Trung Á và tái khẳng định vai trò bá chủ khu vực của Nga. Tuy nhiên, các sự kiện ở Kazakhstan không chứng tỏ sự chia rẽ trong mối quan hệ Trung-Nga ở Trung Á; thay vào đó, chúng cho thấy mối quan hệ lâu bền ngay cả sau khi Hoa Kỳ và các nước phương Tây khác rút khỏi Afghanistan vào mùa hè năm ngoái.
Không gây xích mích, sự can thiệp của Nga vào Kazakhstan cho thấy sự lâu bền của mối quan hệ Trung-Nga. Cả 2 nước đều sẽ xử lý tình huống theo hướng có lợi cho mình và loại bỏ ảnh hưởng của phương Tây khỏi “vùng đất trái tim” Á-Âu, The Diplomat bình luận.
Mối quan hệ địa chính trị giữa Nga, Trung Quốc và năm quốc gia Trung Á thời hậu Xô Viết đã được mô tả là “cộng đồng an ninh độc tài”. Điều liên kết những ý tưởng này là các bên liên quan đều có chung mối quan hệ về lợi ích cốt lõi mạnh hơn nhiều so với bất kỳ bất đồng cụ thể nào có thể nảy sinh giữa họ. Do đó, ngay cả khi ảnh hưởng của Trung Quốc ở Trung Á tăng lên, ảnh hưởng của Nga suy giảm và các quốc gia Trung Á cố gắng cân bằng hai bên, những sự kiện bất ngờ như tình trạng bất ổn ở Kazakhstan có thể làm chệch hướng hợp tác lâu dài. Sự bền vững này được hỗ trợ bởi mức độ kết nối về mặt chính trị và văn hóa của khu vực với Moscow như là một cột điện ngầm của đế quốc trước đây, với việc Trung Quốc đang ở vị thế yếu kém hơn để soán ngôi bá chủ khu vực từ Nga hiện tại.
Sự hợp tác giữa Nga, Trung Quốc và các chính phủ Trung Á chủ yếu dựa vào an ninh. Cả ba đều quan tâm đến việc duy trì sự ổn định của khu vực, hạn chế chủ nghĩa cực đoan tôn giáo bạo lực và phản đối sự can thiệp của phương Tây dưới hình thức dân chủ hóa và thúc đẩy nhân quyền. Động cơ giữa các bên có sự khác nhau, nhưng có mức độ hợp tác cao để đạt được những mục tiêu này.
Mặc dù phương Tây đã hạn chế mạnh mẽ sự can dự của mình vào khu vực sau khi rút quân khỏi Afghanistan, nhưng những lo ngại vẫn còn tồn tại ở Matxcơva và Bắc Kinh về ảnh hưởng của phương Tây. Viện trợ của phương Tây cho các quốc gia Trung Á, trong những năm 2000 và 2010, thường liên quan đến việc thúc đẩy nhân quyền.
Các nhà lãnh đạo Trung Á tỏ ra thành thạo khi đưa ra những lời hứa như vậy mà không thực hiện chúng, một phần là để xây dựng mối quan hệ kinh tế với phương Tây cũng như cân bằng trước ảnh hưởng của Nga và Trung Quốc. Do đó, Moscow và Bắc Kinh đặc biệt nghi ngờ về các phong trào phản đối cấp cơ sở, mà đối với họ, có vẻ như là sự lặp lại của các cuộc cách mạng màu từng làm rung chuyển các nước thời hậu Xô Viết.
Về mặt an ninh, Trung Quốc đã chứng tỏ sẵn sàng chấp nhận quyền bá chủ của Nga đối với Trung Á. Sự tham gia của họ thông qua SCO, mà Nga vui vẻ chấp nhận vì nó thể chế hóa sự tham gia của Trung Quốc vào các thỏa thuận an ninh của khu vực và buộc Bắc Kinh phải áp dụng lập trường đa phương. Ngoài ra, việc đào tạo và tài trợ của Trung Quốc hỗ trợ các mục tiêu mà Nga theo đuổi.
Miễn là Nga vẫn là nhà bảo đảm an ninh chính cho các quốc gia Trung Á, nước này có thể tiếp tục củng cố vị thế của một cường quốc với quyền đồng thời can thiệp vào khu vực. Các chính phủ Trung Á được hưởng lợi từ thỏa thuận này ở chỗ đảm bảo việc tiếp tục cai trị độc tài trong khi họ vẫn giữ được một thể thức tự do điều động bằng cách đối trọng với Nga và Trung Quốc.
Căng thẳng ở Trung Á chủ yếu phát sinh từ ảnh hưởng kinh tế ngày càng mở rộng của Trung Quốc. Ở đây, sự tăng trưởng nhanh chóng của Trung Quốc là rõ ràng nhất, khi các khoản đầu tư vào Sáng kiến Vành đai và Con đường mang lại nhiều lợi ích hơn cho các quốc gia Trung Á so với tư cách thành viên của Liên minh Kinh tế Á-Âu do Nga lãnh đạo. Sự mất cân bằng kinh tế này được nhân rộng trong chính mối quan hệ Trung-Nga, khi Nga ngày càng phụ thuộc vào đầu tư của Trung Quốc và thị trường Trung Quốc.
Tuy nhiên, những lo ngại này không đủ để làm chệch hướng mối quan hệ Trung-Nga ở Trung Á vì đối với Moscow, ưu tiên khu vực xoay quanh vấn đề an ninh. Cụ thể, chừng nào Nga vẫn là quốc gia duy nhất có quyền tự động can thiệp vào khu vực (và sự can thiệp của CSTO vào Kazakhstan, về cơ bản, là sự can thiệp của Nga dưới lớp áo của chủ nghĩa đa phương) thì họ có thể chính đáng gọi mình là một cường quốc. Nói cách khác, ưu tiên của Nga là có quyền xác định các giới hạn chủ quyền cho các quốc gia ở gần nước ngoài. Miễn là Trung Quốc chỉ là nhà bảo đảm an ninh quan trọng thứ hai ở Trung Á – và điều đó có vẻ sẽ xảy ra trong một thời gian dài – Nga có thể đối phó với những bất đồng trong bối cảnh hiện tại.
Kep giữa hai cường quốc độc tài, mơ ước về một nền dân chủ của Kazakhstan trở nên quá xa xôi
Thứ nhất, đó là một vấn đề là không nên đặt nhầm lẫn với căng thẳng hiện nay ở Đông Âu giữa Nga và phương Tây. Làm như vậy xuyên tạc nguồn gốc của sự tức giận giữa các công dân Kazakhstan, những người đang thất vọng trước sự nghèo đói, tham nhũng và trì trệ chính trị của đất nước họ; chứ không hề vì lo ngại Nga sẽ đối xử với Kazakhstan như với Ukraine. Sự kết hợp như vậy cũng cung cấp cho các nhà bình luận Nga và ở một mức độ nào đó, những lời biện minh cho tuyên bố của họ về sự can thiệp của phương Tây ở Trung Á, cho phép họ hợp pháp hóa cuộc đàn áp bạo lực.
Thứ hai, việc triển khai quân đội Nga là vì lợi ích chung của cả Moscow và Bắc Kinh. Các nước phương Tây, vốn đã rút khỏi Afghanistan và không còn ảnh hưởng trong khu vực, có rất ít đòn bẩy để điều khiển tình hình cho phù hợp với các mục tiêu chiến lược của họ. Hệ quả của điểm này là các chính phủ Trung Á thiếu một cường quốc thứ ba trong khu vực nếu họ muốn đối trọng với các lợi ích chung Trung-Nga.
Và thứ ba, điều đó có nghĩa là những người chịu thiệt hại lớn nhất trong tuần qua sẽ là chính phủ Kazakhstan và thiệt hại lớn hơn là người dân Kazakhstan; những người khát khao một chính phủ dân chủ đúng nghĩa, một môi trường xã hội lành mạnh. Khi hai ông hàng xóm khổng lồ chưa có điều đó, mơ ước của người Kazakhstan là không tưởng.
Tổng thống Kassym-Jomart Tokayev hiện biết rằng vị trí của ông – và vị thế của giới tinh hoa chính trị Kazakhstan rộng lớn hơn – phụ thuộc vào sự hỗ trợ tích cực của Nga, và rằng Trung Quốc đồng lõa với sự hỗ trợ đó. Một số nhà phân tích cho rằng Tokayev yêu cầu sự hỗ trợ của CSTO một phần vì lực lượng an ninh của chính ông ta không thể tin cậy được. Ông ta sẽ không thể cân bằng hai quyền lực để duy trì sự tự do điều động của mình.
Chính sách đối ngoại “đa chiều” của Kazakhstan đã bị suy thoái nghiêm trọng bởi các sự kiện vừa qua. Và điều đó có nghĩa là không gian chính trị ở Kazakhstan đã bị thu hẹp. Các cuộc biểu tình, ban đầu được đáp ứng với việc Tokayev chấp nhận các yêu cầu của người biểu tình, giờ đây sẽ được coi là mối đe dọa an ninh không chỉ đối với Kazakhstan mà còn đối với khu vực rộng lớn hơn.
Bị kẹp giữa hai thể chế độc quyền về tất cả các phương diện địa chính trị, Kazakhstan giờ đây khó có thể vươn ra thế giới dân chủ. Mặc dù rộng lớn về diện tích và giàu có về tài nguyên, quốc gia này trở thành tiểu nhược trước Nga và Trung Quốc, vốn là đồng minh chống phương Tây và cam kết Kazashstan không gia nhập NATO.
Cả Trung Quốc và Nga đều quản trị đất nước họ bằng chính quyền chuyên chế. Nga vì để mạnh hơn về Quân sự kháng Mỹ và NATO. Trung Quốc thậm chí còn là nền chính trị chuyên chế, tàn ác nhất toàn cầu. Cả hai đều rất mạnh trên bản đồ thế giới. Trước sự thật này, mơ ước thiết lập một chính quyền dân chủ hơn của người dân Kazashstan, một nước tiểu nhược kẹp giữa Nga và Trung Quốc, là khó thành.
Nguyên Hương