Khi thế giới hướng sự chú ý về khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương thì cũng là lúc Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản nhận được sự quan tâm về sức mạnh bên trong của nó.
Trong một loạt các dấu hiệu gần đây cho thấy Nhật Bản ngày càng đóng vai trò quan trọng trong các vấn đề an ninh châu Á, sau bài phát biểu quan trọng của Thủ tướng Fumio Kishida tại “Hội nghị An ninh châu Á” (Đối thoại Shangri-La), trong tuần này Nhật Bản đồng đăng cai tổ chức “Hội thảo Chuyên đề của Các Tư lệnh Thủy quân Lục chiến Thái Bình Dương” (PALS) với Hoa Kỳ.
‘Hội thảo Chuyên đề của Các Tư lệnh Thủy quân Lục chiến Thái Bình Dương’ là nơi thảo luận với các chỉ huy lực lượng thuỷ quân lục chiến của gần 20 quốc gia trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương về cách tăng cường ổn định khu vực. Trung Quốc bị loại khỏi hội thảo, nhưng một số tướng lĩnh của quân đội Đài Loan đã được mời tham gia với tư cách quan sát viên.
Nhật Bản đã tăng cường hợp tác với quân đội Hoa Kỳ trong những năm gần đây đồng thời tăng cường mạnh mẽ sức mạnh quân sự của chính mình, và dường như đang hoàn thành cuộc chuyển đổi quân sự lớn nhất trong những thập niên gần đây. Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản được đào tạo và trang bị tốt, hiện được xếp vào một trong những lực lượng vũ trang mạnh nhất trên thế giới.
Chính phủ Nhật Bản dự kiến sẽ xây dựng một chiến lược an ninh quốc gia mới vào cuối năm nay và có kế hoạch tăng cường cơ bản khả năng quốc phòng trong vòng 5 năm tới. Để bảo đảm mục tiêu này, Nhật Bản sẽ tăng đáng kể ngân sách quốc phòng. Gần đây, một số chính trị gia Nhật Bản đề nghị xem xét lại “ba nguyên tắc phi hạt nhân hóa” là không sở hữu, không sản xuất và không nhập khẩu vũ khí hạt nhân, đồng thời tăng ngân sách quốc phòng lên 2% GDP trong vòng 5 năm.
Nhật Bản chỉ có 240.000 quân nhân tại ngũ, đứng thứ 17 trong bảng xếp hạng “Hỏa lực toàn cầu”. Tuy nhiên, trong bảng xếp hạng sức mạnh quân sự tổng thể của tổ chức xếp hạng quân sự có thẩm quyền nhất thế giới, Nhật Bản đứng thứ 5 trên thế giới.
Trong nhiều năm, các chuyên gia quân sự Trung Quốc đã chỉ trích rằng Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản không mang danh nghĩa quân sự, nhưng thực chất là quân đội. Sức mạnh toàn diện của nó vượt xa quân đội chính thức của nhiều quốc gia.
Trong một báo cáo năm 2021 của Viện Lowy, một tổ chức tư vấn của Úc, sức mạnh toàn diện về chính trị, kinh tế và quân sự của Nhật Bản xếp thứ ba sau Hoa Kỳ và Trung Quốc. Trong lĩnh vực sức mạnh quân sự, Nhật Bản đứng sau Hoa Kỳ và Trung Quốc về khả năng kiểm soát trên biển. Xét về sức mạnh hải quân, Nhật Bản tuy đứng sau Nga nhưng thực tế gần như tương đương, và trong bảng xếp hạng hàng hải tầm xa, Nhật Bản đứng thứ ba, thậm chí trước cả Nga.
Nhìn vào các bảng xếp hạng khác nhau, bao gồm cả xếp hạng của Viện Lowy, Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản xếp sau Trung Quốc trong hầu hết các lĩnh vực. Theo số liệu do Global Firepower cung cấp, Trung Quốc có tổng cộng 777 tàu chiến các loại, trong khi Nhật Bản chỉ có 155 chiếc, chênh lệch 622 chiếc. Trong đó, số lượng tàu ngầm giữa Trung Quốc và Nhật Bản là 79 so với 21 chiếc, chênh lệch 58 chiếc, và so sánh giữa các tàu khu trục là 41 so với 36 chiếc.
Về sức mạnh không quân, Trung Quốc có tổng cộng 3.285 máy bay chiến đấu các loại, còn Nhật Bản có 1.449, chênh lệch 1.836 chiếc.
Mặc dù có sự chênh lệch lớn về số lượng máy bay chiến đấu, nhưng ông Michael Haas, một chuyên gia quân sự tại ETH Zurich, đã chỉ ra trong một báo cáo nghiên cứu về sức mạnh quân sự của Nhật Bản rằng Nhật Bản hoàn toàn không có hy vọng sánh ngang Trung Quốc. Lực lượng Phòng vệ Trên không Nhật Bản thua kém nhiều về số lượng so với Không quân của quân đội Trung Quốc, nhưng các máy bay chiến đấu đa năng thế hệ thứ tư của Nhật Bản có thể giúp cân bằng sức mạnh không quân của cả hai bên.
Nhật Bản cũng mua 147 máy bay chiến đấu F-35 thế hệ thứ năm, khiến nước này trở thành nước sử dụng máy bay chiến đấu tàng hình lớn nhất của Mỹ ngoài quân đội Mỹ.
Về sức mạnh hải quân, Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản có những lợi thế nhất định so với Hải quân Trung Quốc về các tàu khu trục và có một hạm đội tàu ngầm xuất sắc.
Mặc dù sức mạnh quân sự tổng thể của Nhật Bản khác rất nhiều so với các cường quốc quân sự hàng đầu thế giới, nhưng trong những năm gần đây, một số chuyên gia chỉ ra rằng nước này đã có thể sánh ngang với Trung Quốc hoặc Nga trong một số lĩnh vực, và thậm chí có thể tốt hơn ở một số lĩnh vực riêng lẻ. Ví dụ, trong tác chiến chống tàu ngầm, một số học giả Trung Quốc cho rằng Lực lượng Phòng vệ Hàng hải của Nhật Bản chỉ đứng sau Hải quân Hoa Kỳ. Trong cuốn sách “Thanh kiếm biển Đông: Lực lượng phòng vệ Nhật Bản”, hai chuyên gia quân sự Trung Quốc cho rằng, trong Lực lượng Phòng vệ Hàng hải Nhật Bản, luôn nhấn mạnh “chống tàu ngầm là trên hết”, trong tư duy tác chiến, đóng tàu, mua sắm trang thiết bị và nhiều mặt khác, chống tàu ngầm là trên hết, nhìn ra thế giới thì “e rằng chỉ có Hải quân Mỹ mới có thể vượt qua Nhật Bản về tác chiến chống tàu ngầm”.
Một báo cáo của Quỹ Carnegie vì hòa bình quốc tế (Carnegie Endowment for International Peace) cũng tiết lộ rằng, trên thực tế, một số quan chức quốc phòng Nhật Bản từng nói rằng tàu ngầm Trung Quốc không thể xâm nhập Thái Bình Dương qua quần đảo Ryukyu hoặc qua eo biển Bashi mà không bị hệ thống chống ngầm của Mỹ và Nhật Bản phát hiện.
Nhật Bản không chỉ có công nghệ chống tàu ngầm hàng đầu mà còn được coi là nước có tàu ngầm hạng nhất. Từ những năm 1980, Nhật Bản đã biên chế liên tiếp 4 thế hệ tàu ngầm là tàu ngầm dòng Yūshio, tàu ngầm dòng Harushio, tàu ngầm JS Oyashio và tàu ngầm dòng Sōryū hay còn gọi là 16SS, tần suất cập nhật rất nhanh. Hiện tại, tàu ngầm dòng Sōryū mới nhất của Lực lượng Phòng vệ Hàng hải Nhật Bản có thể thực hiện cả tuần tra ngoài khơi và hoạt động trên biển, và được nhiều người đánh giá là một trong những tàu ngầm chạy bằng động cơ thông thường tân tiến nhất và êm nhất thế giới.
Nhà sản xuất tàu ngầm Mitsubishi Heavy Industries vừa tiết lộ tàu ngầm dòng 29SS thế hệ tiếp theo, bao gồm một loạt các cập nhật thiết kế quan trọng để bảo đảm rằng Nhật Bản vẫn sẽ có tàu ngầm phi hạt nhân chạy êm nhất và hiện đại nhất thế giới.
Nhật Bản cũng là một trong số ít quốc gia trên thế giới đang phát triển máy bay chiến đấu thế hệ thứ sáu. Kế hoạch “phát triển máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo” được công bố trên trang web chính thức của Bộ Quốc phòng Nhật Bản cho biết “bảo đảm ưu thế trên không là điều kiện tiên quyết để thực hiện các hoạt động phòng thủ khác nhau”, đồng thời nói thêm rằng việc phát triển các máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo là “điều cần thiết” đối với quốc phòng của Nhật Bản. Máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo “F-X”, được lên kế hoạch khai triển vào khoảng năm 2035, chủ yếu do Mitsubishi Heavy Industries đảm nhận và là máy bay chiến đấu “chủ đạo trong nước” được chờ đợi từ lâu của Nhật Bản.
Bà Sheila Smith, chuyên gia về Nhật Bản và là thành viên cấp cao tại Viện Quan hệ Đối ngoại, một tổ chức tư vấn của Hoa Kỳ, nói với VOA: “Nếu bạn nhìn vào vũ khí của họ, Nhật Bản có một số phần cứng tân tiến nhất trên thế giới”. “Về hệ thống vũ khí chính, nó dẫn đầu về mặt công nghệ”.
Nhưng mặt khác, tác giả cuốn sách “Sự trỗi dậy của quân đội hùng mạnh Nhật Bản: Chính trị hóa sức mạnh quân sự” (Japan Rearmed: The Politics of Military Power) cho rằng, mặc dù về sức mạnh quân sự Nhật Bản không phải là đáng kể, nhưng Nhật Bản không phải là Hoa Kỳ, không phải Trung Quốc, thậm chí không phải là Ấn Độ. Bà nhấn mạnh rằng chỉ xét từ khía cạnh tài chính, chi tiêu quân sự của Nhật Bản có sự khác biệt đáng kể so với Hoa Kỳ và Trung Quốc.
Theo dữ liệu do Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm công bố vào tháng 4, chi tiêu quân sự của Trung Quốc năm ngoái ước tính đạt 293 tỷ USD, so với chi tiêu quốc phòng của Nhật Bản là 54,1 tỷ USD, thậm chí tăng 7,3%.
Ông Jeffrey Hornung, chuyên gia về an ninh Nhật Bản tại RAND Corporation, một tổ chức tư vấn của Mỹ, cho biết, dù Nhật Bản phát triển quân đội như thế nào, thì cán cân quân sự của họ với Trung Quốc sẽ không thay đổi. Ông nói với VOA: “Bởi vì quân đội của Nhật Bản nhỏ hơn so với quân đội Trung Quốc, nên so sánh cả hai về mặt nào đó giống như so sánh quả táo với quả cam”.
Ông Hornung chỉ ra rằng Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản thực sự có thể hỗ trợ quân đội Mỹ, nhưng Nhật Bản đang tập trung phát triển khả năng tự vệ và phòng thủ. Ví dụ, Nhật Bản chưa phát triển máy bay ném bom chiến lược hoặc tên lửa đạn đạo xuyên lục địa. Ông nói: “Nhật Bản chưa phát triển khả năng tấn công Trung Quốc, vì vậy, về vấn đề này, khi họ (Trung Quốc) phàn nàn về chi tiêu quốc phòng của Nhật Bản, tôi nghĩ Trung Quốc hơi lố bịch và đạo đức giả một chút vì Trung Quốc là quốc gia sử dụng rất nhiều ngân sách vào các cuộc tấn công”.
Các yếu tố quyết định trong chiến tranh
Vũ khí và thiết bị tân tiến, chi tiêu quân sự khổng lồ và lực lượng vũ trang quy mô lớn là rất quan trọng, nhưng có vô số ví dụ ở Trung Quốc cổ đại và hiện đại cũng như nước ngoài, có quá nhiều trường hợp kẻ yếu đánh bại kẻ mạnh. Nhìn vào cuộc chiến đang diễn ra ở Ukraine, mọi người nghĩ rằng Nga có một quân đội rất tân tiến, hiện đại, nhưng màn trình diễn của họ trước Ukraine trên chiến trường trông không tuyệt vời như vậy, bà Smith cho biết.
Chuyên gia quân sự Nhật Bản này nhấn mạnh, rất khó để nói sức mạnh quân sự của Nhật Bản đứng thứ tư hay thứ năm, hay đưa ra con số nào. Người ta có thể sử dụng một con số để tính toán chi tiêu quân sự, v.v., nhưng sự khác biệt về sức mạnh quân sự không thực sự được biết đến cho đến khi trận chiến bắt đầu. “Nó không thực sự xếp hạng về sức mạnh quân sự”, bà nói.
Bà Smith cho biết, bà nghĩ rằng sẽ gần như không thể dự đoán được mọi thứ sẽ diễn ra như thế nào nếu Trung Quốc và Nhật Bản tham gia vào một cuộc xung đột quân sự.
Bà lưu ý rằng Nhật Bản có truyền thống sức mạnh hàng hải rất lâu đời từ hơn một thế kỷ trở lại đây, vì vậy Nhật Bản đã thừa hưởng một học thuyết rất phong phú về chiến tranh hải quân và sự hiểu biết sâu sắc về các chiến thuật tác chiến hải quân, lại có bề dày kinh nghiệm về biển cả. “Những điều này cũng quan trọng. Nó không chỉ là bạn có loại tàu nào và nó lớn như thế nào”.
Bà nói rằng kiến thức về tác chiến hải quân của Nhật Bản rất sâu rộng, nhưng nó hiện không được thể hiện giống như Hạm đội 7 của Hoa Kỳ hay Hải quân Trung Quốc. Bà tiết lộ rằng Hải quân Mỹ rất tôn trọng năng lực hải quân của Nhật Bản, một trong những lực lượng xuất sắc nhất thế giới về chuyên môn và kiến thức.
Quân đội Nga từ lâu đã được công nhận là một trong những đội quân hùng mạnh nhất thế giới, có nhiều vũ khí tối tân sánh ngang với Mỹ, tuy nhiên, một số nhược điểm vô hình như hệ thống của quân đội đã khiến Nga sa lầy vào cuộc chiến ở Ukraine.
Ukraine nằm ngoài top 20 trong bảng xếp hạng “Hỏa lực toàn cầu”, một khoảng cách khá xa so với Nga. Ngược lại, khoảng cách giữa Nhật Bản và Trung Quốc nhỏ hơn nhiều so với Ukraine và Nga.
Kết quả của cuộc chiến Ukraine vẫn chưa rõ ràng, nhưng có nhiều phân tích sâu sắc về lý do tại sao đội quân siêu cường này lại phải chịu thất bại lặp đi lặp lại đã lần lượt xuất hiện, và các nhà phân tích nhìn chung đồng ý rằng quân đội Nga không hề kém cạnh, nhưng cuộc chiến đã bộc lộ nhiều vấn đề sâu xa hơn vốn không được phản ánh trong bảng xếp hạng với những con số bề ngoài, bao gồm cả những sai sót không thể sửa chữa được của hệ thống quân đội.
Quân đội Trung Quốc được cho là có những vấn đề tương tự với quân đội Nga ở nhiều khía cạnh. Ông Bùi Mẫn Hân (Pei Minxin), giáo sư tại Đại học Claremont McKenna, Hoa Kỳ, đã xuất bản một bài báo vào đầu tháng này, chỉ ra rằng sự cố của quân đội Nga nên là một lời cảnh tỉnh đối với quân đội Trung Quốc, “bởi vì nhiều khiếm khuyết làm suy yếu hiệu quả của quân đội Nga trên chiến trường cũng đồng thời tồn tại trong đó”. Bài báo được đăng trên Project Syndicate, một diễn đàn chính trị quốc tế, lấy tham nhũng làm ví dụ, nói rằng có lẽ không có gì ngạc nhiên khi Nga, quốc gia đứng cuối về tham nhũng trong số 20 nền kinh tế hàng đầu thế giới, đã chứng kiến quân đội của mình suy yếu nghiêm trọng do nhiều hành vi lạm quyền. Và tham nhũng trong quân đội Trung Quốc có thể cũng nghiêm trọng như vậy, xét theo số lượng các tướng lĩnh cấp cao của Trung Quốc bị bắt vì tội tham nhũng trong thập niên qua.
Ông Philip Sanders, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quân sự Trung Quốc tại Đại học Quốc phòng, cũng chỉ ra rằng văn hóa tổ chức, sự thăng tiến và sự kiểm soát tuyệt đối của ĐCSTQ đối với quân đội Trung Quốc khiến quân đội nước này khó trở thành một quân đội đẳng cấp thế giới thực sự. Ông nói trong một cuộc điều trần năm 2019 về đánh giá quân sự của Trung Quốc bởi Ủy ban Đánh giá Kinh tế và An ninh Hoa Kỳ-Trung Quốc thuộc Quốc hội Hoa Kỳ rằng “hạn chế quan trọng nhất” đối với quân đội Trung Quốc là khía cạnh con người.