3-8-2022
Tác giả: Bùi Mẫn Hân
Đỗ Kim Thêm, dịch
Chuyến thăm của bà Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi ở Đài Loan tạo thêm sự đe doạ mới của Trung Quốc đối với hòn đảo này, nó được tạo ra do nhu cầu duy trì việc kiểm soát đối với tình hình ở eo biển Đài Loan sau những chiến thắng bầu cử liên tục của đảng ủng hộ sự độc lập của Đài Loan. Trong khi hành động quân sự của Trung Quốc khó có thể xảy ra vào thời điểm này, nhưng một cuộc đụng độ tình cờ có thể xảy ra.
Việc Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi đến Đài Loan đã kích động một phản ứng mạnh mẽ có thể dự đoán được từ Trung Quốc. Các máy bay chiến đấu của Trung Quốc đã chống lại đường trung tuyến phân chia eo biển Đài Loan. Bộ Ngoại giao Trung Quốc đã cảnh báo về “hậu quả nghiêm trọng” do chuyến thăm của bà Pelosi tới đảo này. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nói với Tổng thống Mỹ Joe Biden rằng, “những người chơi với lửa sẽ bị lửa đốt”. Và hiện nay, Trung Quốc vừa công bố một cuộc thao diễn quân sự lớn với các cuộc tập trận bằng đạn thật bắt đầu từ ngày 4/8 (ngay sau khi bà Pelosi rời Đài Loan). Bóng ma của việc đối đầu quân sự hiện ra rất lớn.
Nhưng bà Pelosi hầu như không chịu trách nhiệm về những tình trạng căng thẳng gia tăng ngày nay trên hòn đảo này. Ngay cả khi bà quyết định bỏ qua Đài Bắc trong chuyến công du châu Á, tinh thần hiếu chiến của Trung Quốc đối với Đài Loan sẽ tiếp tục gia tăng cường độ, có thể là gây ra một cuộc khủng hoảng khác tại eo biển Đài Loan trong tương lai gần.
Trái ngược với câu chuyện đang phổ biến, điều này chủ yếu không phải vì ông Tập cam kết thống nhất Đài Loan trong thời gian cầm quyền của mình. Mặc dù thống nhất thật sự là một trong những mục tiêu lâu dài của ông (nó sẽ là một thành tựu vĩ đại cho cả ông và đảng Cộng sản Trung Quốc nói chung), bất kỳ nỗ lực nào để đạt được mục tiêu bằng vũ lực sẽ vô cùng tốn kém. Thậm chí nó có thể mang lại những rủi ro sinh tồn cho chế độ của đảng Cộng sản Trung Quốc, sự tồn tại của Đảng sẽ bị đe dọa bởi một chiến dịch quân sự thất bại.
Để cho một cuộc xâm lược Đài Loan của Trung Quốc có cơ hội thành công tốt đẹp, trước tiên Trung Quốc cần phải tách biệt nền kinh tế của mình thoát khỏi các biện pháp trừng phạt của phương Tây và có được các khả năng quân sự có thể ngăn chặn sự can thiệp của Mỹ một cách đáng tin cậy. Mỗi một tiến trình này sẽ mất ít nhất một thập niên.
Những lý do chính cho sự đe doạ hiện tại của Trung Quốc đối với Đài Loan là rõ ràng hơn. Chính quyền Trung Quốc đang báo hiệu cho các nhà lãnh đạo Đài Loan và những người ủng hộ họ ở phương Tây rằng, các mối quan hệ của họ với nhau và với Trung Quốc đang trên một quỹ đạo không thể chấp nhận được. Hàm ý là, nếu họ không thay đổi đường hướng, Trung Quốc sẽ không có lựa chọn nào khác ngoài việc leo thang.
Cho đến tương đối gần đây, các nhà lãnh đạo Trung Quốc coi tình hình ở eo biển Đài Loan là không thỏa đáng, nhưng có thể chấp nhận được. Khi Quốc dân Đảng (KMT) cai trị Đài Loan, có truyền thống thân thiện với Trung Quốc, Trung Quốc đã có thể theo đuổi một chiến lược dần dần hội nhập kinh tế, cô lập ngoại giao và áp lực quân sự, một chiến lược mà họ tin rằng cuối cùng sẽ đưa ra lựa chọn duy nhất cho Đài Loan thống nhất trong hòa bình.
Nhưng vào tháng 1 năm 2016, đảng Tiến bộ Dân chủ ủng hộ độc lập đã trở lại nắm quyền ở Đài Loan, làm đảo lộn các kế hoạch của Trung Quốc. Trong khi Quốc dân Đảng tuyên bố rằng, Đài Loan và Trung Quốc có những cách hiểu khác nhau về Bảng Đồng thuận năm 1992 – thỏa thuận mà Đảng này đạt được với chính quyền Hoa lục 30 năm trước khi khẳng định sự tồn tại của “một Trung Quốc” – Đảng Tiến bộ Dân chủ bác bỏ hoàn toàn bản văn này.
Mặc dù rất khó để xác định khi nào Trung Quốc trở nên không chịu đựng được đối với hiện trạng mới, một bước ngoặt quan trọng có lẽ đã đến hồi tháng 1 năm 2020, khi Tổng thống Đài Loan Thái Anh Văn của đảng Tiến bộ Dân chủ dễ dàng giành được nhiệm kỳ thứ hai và khi đảng của bà đối đầu với Quốc dân Đảng trong các cuộc bầu cử lập pháp. Khi đảng Tiến bộ Dân chủ củng cố sự thống trị chính trị, giấc mơ của Trung Quốc để đạt được tình trạng thống nhất trong hòa bình đã thoát khỏi tầm với.
Việc này cũng không hữu ích khi Hoa Kỳ đã dần dà thay đổi chính sách về Đài Loan. Dưới thời chính quyền Donald Trump, Mỹ đã dỡ bỏ các hạn chế đối với các liên hệ giữa các quan chức Mỹ và các đối tác Đài Loan; đã thay đổi một cách tinh tế việc xây dựng chính sách “một Trung Quốc”, bằng cách nhấn mạnh hơn vào các cam kết của Mỹ đối với Đài Loan; và chuyển các hệ thống vũ khí tiên tiến cho hòn đảo này. Đối với Trung Quốc, những thách thức như vậy vẫn tiếp tục dưới thời Biden. Năm ngoái, Thủy quân Lục chiến Mỹ đã công khai huấn luyện cho quân đội Đài Loan. Và tháng 5 vừa qua, Biden báo hiệu rằng, Mỹ sẽ can thiệp quân sự nếu Trung Quốc tấn công Đài Loan (mặc dù Nhà Trắng nhanh chóng rút lại tuyên bố của Biden).
Cuộc chiến Ukraine dường như cũng đã nâng cao nhận thức giữa các nhà lãnh đạo phương Tây rằng Đài Loan đang gặp nguy hiểm nghiêm trọng trước mắt. Họ dường như tin rằng, chỉ có sự hỗ trợ to tiếng và mạnh mẽ, bao gồm các chuyến thăm viếng cấp cao và hỗ trợ quân sự, việc này mới có thể ngăn chặn được một cuộc tấn công của Trung Quốc. Điều họ không nhận ra là, nhìn từ Bắc Kinh, sự ủng hộ của họ đối với Đài Loan trông giống như một nỗ lực làm nhục Trung Quốc hơn bất cứ điều gì khác. Do đó, nó mang tính khiêu khích hơn là răn đe.
Trung Quốc hiện lo ngại rằng nếu các nhà lãnh đạo đảng Tiến bộ Dân chủ và những người ủng hộ phương Tây của họ không trả giá cho những sự lăng mạ cố ý của mình, họ sẽ mất kiểm soát tình hình. Điều này không chỉ làm suy yếu cơ hội đạt được mục tiêu lâu dài của ông Tập về việc thống nhất; nó cũng có thể gây ra những cáo buộc về sự yếu kém mà nó sẽ làm suy yếu vị thế của ông Tập cả trong và ngoài Trung Quốc.
Trung Quốc có lẽ không có kế hoạch phát động một cuộc tấn công tức thời và có chủ ý vào Đài Loan, nhưng họ có thể quyết định lôi kéo Mỹ vào một trò chơi ở eo biển Đài Loan. Không thể tiên đoán được hình thức hoặc thời gian chính xác của một cuộc đối đầu như vậy. Nhưng có thể yên tâm khi cho rằng tình hình sẽ cực kỳ nguy hiểm, bởi vì Trung Quốc tin rằng chỉ có nguy cơ bên bờ vực thẳm mới có thể tập trung tất cả tâm trí của các thành phần liên quan.
Giống như cuộc khủng hoảng tên lửa ở Cuba vào năm 1962, một cuộc khủng hoảng mới ở eo biển Đài Loan có thể sẽ kết thúc với việc ổn định nguyên trạng, mặc dù sau một vài ngày làm mọi người dựng tóc gáy. Và đó cũng có thể là kế hoạch của Trung Quốc. Nhưng một nước cờ đầu để thí quân như vậy cũng có thể đi sai một cách khủng khiếp. Chúng ta đừng quên rằng, thật ra cuộc chiến tranh hạt nhân không nổ ra vào năm 1962, phần lớn là nhờ may mắn.
__________
Bùi Mẫn Hân (Minxin Pei): Là giáo sư môn Công quyền học tại Claremont McKenna College và là Chuyên gia cao cấp không thường trú của Quỹ Marshall (Đức) tại Hoa Kỳ.