Dòng tiền đang tháo chạy khỏi Trung Quốc, cả vốn đầu tư nước ngoài trực tiếp và gián tiếp lẫn tiền tiết kiệm của người dân. Cuộc khủng hoảng thanh khoản đang lan rộng khắp Trung Quốc, biểu tình của người gửi tiền trở thành chủ đề nóng bất chấp đàn áp từ chính quyền. Lúc này, tiền nhân dân tệ kỹ thuật số (e-CNY) có lẽ là giải pháp hoàn hảo của chính quyền Bắc Kinh trong việc ngăn người gửi tiền rút tiền và kiểm soát dòng vốn tháo chạy.
E-CNY không đơn thuần là tiền tệ mà là công cụ kiểm soát
Ngân Hàng Nhân Dân Trung Quốc (People’s Bank of China – PBoC) đã phát triển đồng nhân dân tệ kỹ thuật số kể từ năm 2014 khi họ thành lập một lực lượng đặc nhiệm để tạo ra một cuộc đấu thầu hợp pháp ảo, theo một sách trắng được ngân hàng trung ương công bố vào tháng 7 năm 2021.
Theo tuyên truyền của Bắc Kinh và cùng với nhiều chuyên gia công nghệ, đồng e-CNY ra đời sẽ giảm chi phí giao dịch, minh bạch thông tin giao dịch và chặn đứng buôn lậu, chuyển tiền phi pháp.
Những điều này nghe có vẻ rất tích cực, nhưng tại sao PBoC lại thúc đẩy phát triển loại tiền tệ kỹ thuật số của Ngân hàng Trung ương (gọi tắt là CBDC) khi mà ĐCSTQ đã có một số nền tảng thanh toán công nghệ tài chính “tư nhân” như Alipay và WeChatPay?
Tại sao ĐCSTQ lại mở lối cho CBDC phát triển trong khi họ đang cấm các loại tiền điện tử tư nhân như Bitcoin, Etherium, …?
Câu trả lời là: ĐCSTQ muốn kiểm soát nhiều hơn!
Ở Trung Quốc, việc chi tiêu của người dân có liên kết với điểm tín nhiệm xã hội của họ. ĐCSTQ sẽ có thể thu tiền phạt mà không cần xử lý theo đúng thủ tục hay ghi nợ tài khoản e-CNY của người vi phạm bằng cách truy cập vào “ví” của họ. Ví là mã khóa riêng của một người để truy cập tiền điện tử. Và tất nhiên, khả năng cao là các ví e-CNY sẽ được liên kết với các ngân hàng thuộc sở hữu của ĐCSTQ.
Hãy thử tưởng tượng nếu một cá nhân nào đó trong doanh nghiệp của bạn không phát ngôn theo “định hướng” của đảng, điều gì sẽ xảy ra? Khả năng rất cao là doanh nghiệp của bạn sẽ bị từ chối truy cập vào khoản doanh thu và sẽ không thể nhận e-CNY. Nếu e-CNY trở thành loại tiền tệ chủ yếu ở Trung Quốc thì có nghĩa là doanh nghiệp bạn gần như không thể hoạt động gì được nữa.
Có nghĩa là, e-CNY sẽ giúp ĐCSTQ giám sát, kiểm soát, và bịt miệng người dân, cũng như có thể khiến các công ty phải phục tùng ĐCSTQ . Tuy nhiên, tác dụng của nó không chỉ dừng lại ở đó.
E-CNY là giải pháp hoàn hảo ngăn chặn dòng vốn tháo chạy
Với chính quyền Bắc Kinh, e-CNY là một công cụ giúp họ giám sát chặt chẽ hơn dòng tiền, ngăn đà đổ vỡ của hệ thống tài chính khi không ai có thể rút tiền. Các cuộc biểu tình của người rút tiền ồn ào như ở Hà Nam vừa rồi sẽ hoàn toàn biến mất khi CNY truyền thống bị xóa sổ.
Với đồng e-CNY, các cơ quan quản lý chặt chẽ hơn nữa giới hạn số lượng nhân dân tệ mà người dân được phép bán để lấy ngoại tệ cũng như ngăn cản mọi người chuyển ồ ạt nhân dân tệ ra khỏi Trung Quốc.
Các giao dịch bằng e-CNY được thể hiện trên bảng cân đối của ngân hàng trung ương Trung Quốc (PBoC). Điều đó giúp các cơ quan chức năng dễ dàng giám sát việc sử dụng tiền tệ ngay cả với người không cư trú ở Trung Quốc.
Do e-CNY chỉ có thể chuyển giữa các ví điện tử được phê duyệt, thực chất được giám sát bởi chính PBoC, các cơ quan chức năng Trung Quốc có thể loại bỏ những trường hợp đầu cơ tiềm tàng trong quá trình phê duyệt bởi vì ví điện tử có khả năng mã hóa một số đặc điểm của người dùng, chẳng hạn như quốc gia cư trú và ngành họ làm việc.
Những chi tiết này có thể được sử dụng để cấp hoặc từ chối mọi người và doanh nghiệp truy cập vào các khoản thanh toán bằng đồng nhân dân tệ hoặc giới hạn khoản thanh toán của họ ở mức nhất định. Khi đó, Trung Quốc có thể tự tin rằng bất kỳ đồng nhân dân tệ kỹ thuật số nào lưu hành bên ngoài biên giới sẽ không rơi vào tay những người họ không muốn.
E-CNY của Trung Quốc có thể lập trình được. Nó có thể được thiết lập sử dụng với một số điều kiện ví dụ như khung thời gian chi tiêu. Michael Sung của FreeFlow Finance, một công ty thanh toán xuyên biên giới cho biết: “Về lý thuyết, bất kỳ điều kiện nào cũng có thể được lập trình thành tiền kỹ thuật số. Ví dụ, các cơ quan quản lý có thể đặt ra các giới hạn về số lượng ngoại tệ có thể được bán. Điều đó sẽ giúp họ quản lý đồng tiền của mình, ngay cả khi đồng nhân dân tệ được người nước ngoài nắm giữ ngoài phạm vi quy định thông thường”.
Như vậy, PBoC cũng có thể giám sát chặt chẽ các luồng thanh toán. Việc đổi tiền điện tử sang các loại tiền tệ khác có thể dễ dàng bị chặn với các ngân hàng không được chấp thuận.
Theo Caixin Global, việc thử nghiệm e-CNY bắt đầu ở bốn địa điểm – Thâm Quyến ở tỉnh Quảng Đông, Tô Châu ở Giang Tô, Khu mới Tây An ở Hà Bắc và Thành Đô ở Tứ Xuyên – vào cuối năm 2019. Chương trình thử nghiệm được thiết kế để kiểm tra các chức năng, ứng dụng và độ tin cậy của e-CNY, đã phát triển đến 23 thành phố và khu vực.
Tính đến cuối tháng 5, khoảng 264 triệu giao dịch e-CNY trị giá khoảng 83 tỷ nhân dân tệ (11,8 tỷ USD) đã được hoàn thành trong các lĩnh vực thử nghiệm, với hơn 4,5 triệu người bán chấp nhận thanh toán bằng tiền kỹ thuật số.
E-CNY còn có thể ngăn người gửi tiền rút tiền ồ ạt khỏi các ngân hàng
Trong bối cảnh hệ thống tài chính của Bắc Kinh đang chịu đựng một cuộc khủng hoảng thanh khoản ngày một tồi tệ, e-CNY, với các đặc trưng như mô tả ở trên, dường như là một công cụ hoàn hảo để chặn đứng cuộc biểu tình của người gửi tiền đang lan rộng từ ngân hàng nhỏ tới ngân hàng lớn, từ tỉnh này sang tỉnh khác.
Sau khi Ngân hàng Nông thôn Hà Nam đóng băng tiền gửi của người gửi tiền mà không có cảnh báo, Ngân hàng Nông nghiệp Trung Quốc đã giới hạn lượng tiền rút hàng ngày của người gửi tiền.
Một số ngân hàng quốc doanh Trung Quốc khác còn bị tố là chạy trốn người gửi tiền khi kết hợp với quan chức địa phương, sử dụng phần mềm phòng chống Covid-19 để theo dõi người gửi tiền, ngăn họ di chuyển tới địa điểm NHTM địa phương để rút tiền vì lý do phòng dịch.
Với hệ thống NHTM, mất khả năng chi trả cho nhu cầu rút tiền mặt của người dân, còn gọi là mất thanh khoản, là rủi ro tồi tệ nhất. Nó là khởi đầu sự sụp đổ mà người trong ngành lẫn người gửi tiền không dám nghĩ tới.
Làn sóng ồ ạt rút tiền mặt cho thấy người Trung Quốc không còn tin tưởng vào hệ thống ngân hàng của họ bất chấp các hứa hẹn, kiểm duyệt ngôn luận, thậm chí là đàn áp của chính quyền với vấn đề này.
Niềm tin luôn là cơ sở tồn tại của bất kỳ ngân hàng thương mại nào. Mất niềm tin thì sự sụp đổ của NHTM đó và sau đó là sụp đổ hệ thống hoàn toàn có thể xảy ra.
Gần đây, một đoạn video về Bank of China (Ngân hàng Trung Quốc) được điều hành bởi những người gửi tiền tại một chi nhánh ở Thâm Quyến đã được lan truyền trên mạng xã hội. Đoạn video cho thấy chi nhánh Ngân hàng Trung Quốc đặt tại phố Shiyan, Thâm Quyến, mỗi ngày chỉ có 2 cửa sổ rút tiền thủ công và 200 người đã xếp hàng dài để rút tiền.
Người quay video cho biết: “Để xem nào. Tại chi nhánh Shiyan của Ngân hàng Trung Quốc, người chờ rút tiền xếp hàng lúc 6, 7 giờ sáng. Mọi người chạy qua mà không kịp ăn sáng. Bây giờ đã 10 giờ, và tất cả chúng tôi vẫn ở đó. Chúng tôi cứ xếp hàng mà không hề có số thứ tự, và họ sẽ không xử lý yêu cầu của chúng tôi. Đây là Ngân hàng Trung Quốc, đây là Ngân hàng Trung Quốc chi nhánh Shiyan. Hãy đến xem”.
Thật vừa vặn, e-CYN mở rộng phạm vi thử nghiệm sang 4 tỉnh thành lớn và sẽ nhanh chóng thay thế hoàn toàn khắp Trung Quốc. Điều này có nghĩa là gì? Có nghĩa là không một ai có nhu cầu rút tiền mặt. E-CNY có thể nằm dưới dạng ví điện tử trong các ‘ứng dụng’ trên máy tính cá nhân, trên điện thoại thông minh hoặc tích hợp trong các thẻ tiền cho các công dân lớn tuổi, công dân ở vùng sâu vùng xa.
Nhưng dù e-CNY đang tích trữ trong ví tiền người dân dưới dạng thức gì thì nó cũng không phải là tiền mặt. Bất kỳ xu nào của e-CNY mà PBoC đưa vào lưu thông đều nằm trong các tài khoản khác nhau mà PBoC hoàn toàn quản lý, điều tiết, theo dõi. Cuộc khủng hoảng thanh khoản và nỗi lo của người gửi tiền có thể hoàn toàn biến mất với sự xuất hiện của e-CNY.
Như vậy, với việc gấp rút chuyển đổi sang các giao dịch e-CNY trên toàn Trung Quốc nhằm dễ dàng kiểm soát tài chính, sự sụp đổ của các ngân hàng thương mại dường như sẽ không còn là vấn đề đau đầu cho các nhà lãnh đạo của Bắc Kinh khi tài sản của dân chúng đã bị nhốt chặt trong đồng e-CNY.
Và như vậy, rất có thể, khi e-CNY chính thức thay thế hoàn toàn CNY truyền thống, chính sách zero-Covid sẽ được chính quyền Bắc Kinh mạnh dạn … dỡ bỏ?