Cù Tuấn, dịch
13-12-2022
Không ai biết có bao nhiêu người Ukraine đã chết kể từ khi cuộc xâm lược của Nga vào Ukraine bắt đầu. Và bởi vì nhiều người tị nạn đã bắt đầu quay trở lại, không ai biết có bao nhiêu người Ukraine vẫn ở nước ngoài, cũng như bao nhiêu người đang ở Ukraine hiện nay. Mặc dù vậy, có một điều chắc chắn, Iryna Kurylo, một nhà nghiên cứu từ Viện Ptoukha của Kyiv, hiện đang sống lưu vong ở Praha, nói. “Cái giá nhân khẩu học” do cuộc chiến của Nga gây ra sẽ rất cao.
Số liệu thống kê về nhân khẩu học của Ukraine là rất chắp vá và không chính xác ngay cả trước khi Nga xâm lược. Bây giờ, nếu có những số liệu mới, chúng sẽ được tuyên bố là bí mật trong suốt thời gian cuộc chiến diễn ra. Tuy nhiên, không có gì bí mật là trong nhiều năm qua, Ukraine đã là một trong những quốc gia có tốc độ giảm dân số nhanh nhất trên thế giới; và chiến tranh, tất nhiên, đang đẩy nhanh việc sụt giảm dân số này.
Vào thời điểm tuyên bố độc lập năm 1991, đất nước này có gần 52 triệu người. Một cuộc điều tra dân số năm 2001 đã ghi nhận dân số Ukraine chỉ còn 48,5 triệu người. Kể từ đó, không có cuộc điều tra dân số nào được thực hiện, mặc dù hầu hết các quốc gia khác ở Châu Âu đã thực hiện thêm hai cuộc điều tra nữa trong những năm đó.
Vào tháng 2, theo ước tính chính thức cuối cùng ngay trước khi Nga xâm lược, có 37,5 triệu người sống ở tại các vùng đất Ukraine do chính phủ kiểm soát. Con số đó gần với ước tính được thực hiện vào năm 2020 bằng cách sử dụng các nguồn như quỹ hưu trí và dữ liệu điện thoại di động. Thảo luận về cuộc khảo sát đó, Dmytro Dubilet, khi đó là một quan chức chính phủ, nói rằng 3,8 triệu người Ukraine đã rời khỏi quê hương trong thập kỷ trước đó và chưa quay trở lại.
Cũng trong tháng 2 năm nay, cơ quan thống kê Ukraine ước tính có khoảng 3,5 triệu người ở hai nửa tỉnh Donetsk và Luhansk do Nga kiểm soát; và cuộc điều tra dân số năm 2021 của Nga tuyên bố có 2,4 triệu người ở Crimea bị sáp nhập. Nếu các con số trên gần đúng, những con số này có nghĩa là trong các biên giới được quốc tế công nhận của Ukraine có khoảng 43,5 triệu người trước cuộc xâm lược, ít hơn khoảng 16% so với khi Ukraine tuyên bố độc lập.h
Con số mới nhất về số người tị nạn Ukraine ở nước ngoài là 7,8 triệu người, theo cơ quan tị nạn của Liên Hợp Quốc. Tuy nhiên, vào tháng 9, một cơ quan khác của Liên Hợp Quốc báo cáo rằng khoảng 1,2 triệu người trong số này đã trở về nhà. Ella Libanova, một nhà nhân khẩu học tại Học viện Khoa học Quốc gia Ukraine, tin rằng hiện có khoảng 34-35 triệu người ở Ukraine tại các vùng chính phủ nước này kiểm soát. Nhưng bất kỳ số liệu nào cũng chỉ là phỏng đoán, bởi vì nhiều người tị nạn đang chia đôi thời gian sống giữa việc sống với gia đình ở quê nhà và sống tại đất nước tị nạn.
Về lâu dài, câu hỏi đặt ra là có bao nhiêu người tị nạn Ukraine, phần lớn là phụ nữ và trẻ em, sẽ trở về nhà? Kể từ tháng 9, hầu hết trẻ em tị nạn đã được đi học, tại các trường học ở nước sở tại hoặc học trực tuyến. Chiến tranh càng kéo dài, các em càng cắm rễ sâu hơn ở các quốc gia mới và càng ít có khả năng quay trở lại Ukraine. Mẹ của các em hầu hết là phụ nữ trong độ tuổi lao động và khi lệnh hạn chế thời chiến đối với nam giới từ 18-60 tuổi rời khỏi đất nước được dỡ bỏ, nhiều người cha của các em sẽ ra nước ngoài để đoàn tụ gia đình, thay vì các em và mẹ sẽ trở về Ukraine để đoàn tụ.
Ngay cả trước khi Nga xâm lược, dân số Ukraine đã già đi nhanh chóng, và đàn ông và phụ nữ trong độ tuổi lao động và sinh đẻ có nhiều khả năng di cư nhất. Mỗi năm kể từ năm 1991, số người Ukraine đều chết nhiều hơn số người được sinh ra. Vào năm 2021, một phần do đại dịch Covid-19, đã có chênh lệch 442.280 người giữa số người chết đi và số trẻ sơ sinh mới được sinh ra trong lãnh thổ do chính phủ Ukraine kiểm soát. Người Ukraine, đặc biệt là đàn ông, uống rượu và hút thuốc quá nhiều. Ngay cả trước chiến tranh, tuổi thọ của nam giới Ukraine là một trong những mức thấp nhất ở châu Âu. Vào năm 2020, một người đàn ông Ukraine trung bình chỉ có thể sống đến 66 tuổi, thấp hơn 11.5 năm so với tuổi thọ trung bình của nam giới ở EU.
Một nghiên cứu vào tháng 3 của các học giả tại Đại học St Andrews ở Scotland đã tìm hiểu cuộc chiến có thể ảnh hưởng đến dân số Ukraine như thế nào. Nghiên cứu này dự đoán rằng dân số Ukraine sẽ giảm từ 17% đến 33% ở các vùng của Ukraine do chính phủ kiểm soát trước khi Nga xâm lược. Trong trường hợp xấu nhất, Ukraine sẽ chỉ có 28 triệu người, với số lượng người lớn và trẻ em trong độ tuổi lao động giảm lần lượt là 36% và 56%. Vì vậy, Ukraine sẽ không có nhiều người trẻ tuổi, và số người ở độ tuổi sinh sản còn ít hơn nữa.
Giáo sư Kurylo lưu ý rằng Ukraine đã sống sót qua những thảm họa nhân khẩu học trong quá khứ, chẳng hạn như nạn đói do chính sách của Stalin gây ra vào năm 1932-33, khiến gần 4 triệu người thiệt mạng, và 7 triệu người thiệt mạng trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Vì lý do đó, bà mong đợi một sự phục hồi sinh sản sau chiến tranh—như đã xảy ra ở Tây Âu sau cả hai cuộc chiến tranh thế giới vào thế kỷ 20. Nhưng bà có những lý do để lo sợ rằng dân số Ukraine có thể tiếp tục giảm. Vào năm 1950, một phụ nữ Ukraine trung bình đã sinh 2,8 con. Tỷ lệ sinh này đã giảm xuống chỉ còn 1,16 vào năm 2021, và đây là một trong những tỷ lệ sinh thấp nhất trên toàn cầu.