Tác giả John Mac Ghlionn
Thoạt nhìn, Peru và Trung Quốc, cách nhau 11,000 dặm, dường như có rất ít điểm chung. Tuy nhiên, hai quốc gia có một lịch sử rất gần gũi.
Như học giả Justina Hwang đã lưu ý, trong khoảng thời gian 25 năm, từ năm 1849 đến năm 1874, hơn 100,000 lao động phổ thông, nhiều người trong số họ là người Trung Quốc, đã đến Peru. Do mới bãi bỏ chế độ nô lệ, Peru đã rơi vào tình trạng thiếu công nhân. Bà Hwang viết, điều này cho phép “việc nhập cảng một lực lượng lao động đến từ Trung Quốc nhằm đáp ứng nhu cầu lao động của Peru.”
Cho đến năm 2022, Peru là nơi sinh sống của khoảng 60,000 người Trung Quốc. Một số nhà nghiên cứu cho rằng cộng đồng người Hoa đông hơn nhiều, có thể vượt quá 1 triệu người. Nếu chính xác, điều này có nghĩa là cứ 33 người thì có một người gốc Hoa. Bên cạnh sự gắn bó sâu xa về mặt lịch sử và con người, Trung Quốc và Peru còn có mối liên kết kinh tế vô cùng chặt chẽ. Tuy nhiên, khi Peru lún sâu hơn vào khủng hoảng, mối bang giao của quốc gia này với Trung Quốc chắc chắn sẽ bị thử thách.
Hôm 14/12, quốc gia Nam Mỹ này đã ban bố tình trạng khẩn cấp trên toàn quốc. Thông báo vốn trao quyền hạn đặc biệt cho các sĩ quan cảnh sát và chủ yếu là ngăn cản người dân tụ tập trên đường phố, được đưa ra sau một tuần biểu tình bạo lực đã khiến ít nhất 8 người thiệt mạng, theo như Reuters đưa tin.
Các cuộc biểu tình diễn ra ngay sau khi cựu tổng thống Pedro Castillo bị phế truất và bị bắt sau khi tìm cách giải tán Quốc hội nước này một cách bất hợp pháp. Khi căng thẳng tiếp tục bùng phát, thế giới nín thở theo dõi. Người ta mường tượng rằng Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đặc biệt lo lắng trước những diễn biến ở quốc gia Andean này.
Hồi tháng 07/2021, trong tuần đầu tiên nhậm chức, ông Castillo đã không lãng phí giây phút nào trong việc tiếp cận với Trung Quốc, một đối tác thương mại quan trọng của Peru. Là quê hương của một số mỏ đồng lớn nhất thế giới, Peru xuất cảng một lượng lớn khoáng sản được cho là quan trọng nhất thế giới này sang Trung Quốc. Trên thực tế, Trung Quốc hiện là khách hàng mua đồng lớn nhất của Peru cho đến nay. ĐCSTQ không chỉ mua một lượng đồng khổng lồ từ Peru mà còn cử các nhà khai thác đến đó để khai thác loại kim loại có giá trị này. Việc này đã diễn ra trong nhiều năm.
Một số tập đoàn do Trung Quốc hậu thuẫn hiện đang sở hữu các mỏ đồng của Peru. Điều đáng lo ngại là, nhờ sự hỗ trợ của một chế độ Peru phục tùng, những tập đoàn này dường như đã được hưởng lợi từ việc áp dụng các phương thức bóc lột. Trong hơn một năm rưỡi qua, Trung Quốc chắc chắn đã được hưởng lợi từ nhiệm kỳ tổng thống của ông Castillo. Ông Castillo và nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình dường như có thiện cảm với nhau. Sau khi tuyên thệ nhậm chức, ông Castillo đã chọn Bắc Kinh là đại sứ quán đầu tiên mà mình đến thăm. Ông đã được ông Tập chào đón với vòng tay rộng mở.
Tuy nhiên, khoảng 18 tháng sau, tình hữu nghị này đang được thử thách. Ông Castillo hiện không còn nắm quyền. Một nhân vật quyền lực mới đã xuất hiện, đó là bà Dina Boluarte, nữ tổng thống đầu tiên của Peru. Người phụ nữ 60 tuổi này đã tuyên bố rằng nhiệm vụ đầu tiên của bà sẽ là “hành động chống tham nhũng. Căn bệnh ung thư này phải được loại trừ khỏi đất nước.”
Nếu ĐCSTQ không quan tâm đến lời hứa của bà Boularte, thì họ nên quan tâm.
Xét cho cùng, những nhà khai thác gỗ do ĐCSTQ hậu thuẫn đóng một vai trò chính trong thị trường gỗ bất hợp pháp của Peru. Như tác giả Mark Wilson của tổ chức InSight Crime đã thảo luận rất chi tiết, để đổi lấy các khoản tiền bí mật, các quan chức Peru đã cấp cho các công ty gỗ Trung Quốc đặc quyền khai thác gỗ và giấy phép vận chuyển hào phóng. Một trong những người hưởng lợi từ việc hối lộ là một người đàn ông tên là Xiadong Ji Wu, chủ sở hữu người Trung Quốc của ít nhất 5 công ty khai thác gỗ có trụ sở tại Peru. Như tác giả Wilson đã lưu ý, một số “công ty lừa đảo của Trung Quốc” dường như đang “trực tiếp mua chuộc các quan chức ở Peru để tạo điều kiện thuận lợi cho việc buôn bán gỗ bất hợp pháp.”
Là một thành viên của Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) đầy tai tiếng của Trung Quốc kể từ năm 2019, Peru đã chứng kiến một loạt các khoản đầu tư trị giá hàng tỷ USD từ Trung Quốc, chủ yếu vào lĩnh vực khai thác mỏ và năng lượng. Chỉ riêng trong lĩnh vực khai thác mỏ của Peru, ước tính các công ty Trung Quốc đã đầu tư ít nhất 10.4 tỷ USD.
Trung Quốc cũng đầu tư mạnh vào các khía cạnh khác của xã hội Peru. Một báo cáo gần đây của Freedom House nêu bật cách Bắc Kinh kiểm soát các hãng thông tấn của Peru, gây ảnh hưởng lớn đến những câu chuyện nào được đưa tin và không được đưa tin cũng như những câu chuyện nào được chấp nhận và không được chấp nhận. Hơn nữa, đại sứ quán Trung Quốc, đặt tại Lima, thủ đô của Peru, đã bị cáo buộc là có hành động “hung hăng” và đe dọa những công dân Peru dám bày tỏ sự tôn trọng đối với Đài Loan.
Liệu bà Boularte có những gì cần thiết để giải quyết rất nhiều phương thức mà ĐCSTQ đã xâm nhập vào đất nước quê hương của mình không? Sự thật là, chỉ có thời gian mới có thể trả lời. Rõ ràng là ĐCSTQ đã được hưởng lợi đáng kể từ giới lãnh đạo yếu nhược ở Peru.
John Mac Ghlionn là một nhà nghiên cứu và nhà viết luận. Tác phẩm của ông đã được những hãng thông tấn như New York Post, Sydney Morning Herald, Newsweek, National Review, The Spectator US cùng những tờ báo danh tiếng khác xuất bản. Ông cũng viết về tâm lý và các mối quan hệ xã hội, rất quan tâm đến vấn đề rối loạn chức năng xã hội và sự thao túng của truyền thông.
Vân Du biên dịch