Trân Văn (Người Việt)
23-10-2025
Tuần này, cả hệ thống truyền thông chính thức lẫn mạng xã hội tiếp tục được hâm nóng vì hệ thống công quyền buộc dân chúng phải photocopy nhiều loại giấy tờ rồi chầu chực, tới lui nhiều lần khi có nhu cầu hoàn tất thủ tục hành chính nào đó. Giữa thời đại “số” nhưng không thể sử dụng điện thoại thông minh để hoàn tất nhiều loại thủ tục vì thiếu sự tương thích lẽ ra phải có.
Càng ngày càng nhiều người kêu Trời vì sự chồng chéo, bất nhất của hệ thống công quyền trong việc triển khai các dịch vụ công trực tuyến do thiếu thiết bị, viên chức hữu trách thiếu cả hiểu biết lẫn kỹ năng ứng dụng, mạng truyền dẫn không ổn định, các giải pháp công nghệ thiếu đồng bộ, các phần mềm hỗ trợ xử lý thủ tục không kết nối được với nhau nên việc xử lý dữ liệu liên thông giữa các cấp hành chính liên tục bị trục trặc.
Ở rất nhiều nơi, trong nhiều lĩnh vực, dân chúng mất nhiều thời gian và công sức hơn lúc chưa cải cách bằng chuyển đổi số.
Thực tế vừa đề cập chính là sự nhạo báng những chủ trương như “chuyển đổi số là nền tảng phát triển quốc gia” được nêu trong Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đảng CSVN hồi tháng 12 năm 2024, hoặc yêu cầu “nâng cao năng lực công nghiệp nội địa” của ông Tô Lâm, tổng bí thư, khi phê duyệt “Chiến lược An toàn, An ninh mạng quốc gia đến 2025, tầm nhìn 2030” hồi tháng trước, hay tuyên bố của ông Phạm Minh Chính hồi thượng tuần tháng này, rằng thì là… “chính phủ quyết tâm chuyển đổi số sâu rộng, toàn diện, thực chất, hiệu quả.”
Tuy nhiên đó mới chỉ là một khía cạnh của sự nghiệp “số” ở Việt Nam. Trong tiến trình thực thi chủ trương, chính sách liên quan tới “số,” còn một khía cạnh khác thật sự đáng ngại song các viên chức lãnh đạo hệ thống chính trị, hệ thống công quyền lờ đi, không xem những tổn hại khổng lồ cho cả cá nhân lẫn cộng đồng là một loại trách nhiệm mà chính họ phải nhận lãnh.
***
Từ cuối năm ngoái đến nay, các kho dữ liệu của Việt Nam đã bị tấn công nhiều lần, trong đó có năm lần được xem là đặc biệt nghiêm trọng. Cho dù nhiều triệu người đã trở thành nạn nhân ở hiện tại hoặc trong tương lai nhưng chính quyền Việt Nam không làm gì cả, thậm chí tệ hơn – không thể làm gì cả.
Tháng 11 năm 2024, hacker tuyên bố đã chiếm đoạt dữ liệu của 100 triệu tài khoản (thông tin và nội dung các cuộc trò chuyện của những cá nhân này) ở Zalo. Đầu năm 2025, dữ liệu cá nhân của 300,000 sinh viên thuộc mười trường đại học bị hacker rao bán trên Internet.
Tháng 5 năm 2025, cổng dịch vụ công quốc gia bị xâm nhập, thông tin (họ tên, số định danh, địa chỉ, nhóm máu) của hơn 7,000 người bị trộm. Tháng 9 năm 2025, ShinyHunters loan báo đang có dữ liệu của 160 triệu hồ sơ tín dụng (họ tên, số căn cước, địa chỉ, lịch sử vay nợ, thông tin thẻ tín dụng, thông tin thuế, xếp loại tín nhiệm) từ Trung Tâm Thông Tin Tín Dụng Quốc Gia của Việt Nam (CIC) và rao bán gói dữ liệu này. Mới đây, hacker viếng Vietnam Airlines, thâu tóm dữ liệu cá nhân (họ tên, email, số điện thoại và lịch sử di chuyển bằng máy bay) của 23 triệu người.
Những biến cố vừa kể tạo ra thực trạng càng ngày càng nhiều người Việt không bị lừa thì cũng bị quấy nhiễu. Không ít người bị mất một phần, thậm chí mất toàn bộ tài sản để dành bởi kẻ gian có đầy đủ thông tin về chính họ hoặc các mối quan hệ của họ khiến họ không thể không tin hoặc thật sự sợ hãi để làm theo các yêu cầu mà kẻ gian đề ra.
Đó là chưa kể những ẩn họa không biết lúc nào sẽ trở thành đại họa cho nạn nhân dù họ thật sự vô can. Chẳng hạn những dữ liệu thu được từ bất cẩn, kém cỏi trong phòng bị ở cổng dịch vụ công, có thể giúp kẻ gian dễ dàng giả mạo giấy tờ, dùng giấy tờ giả để phạm pháp và nạn nhân sẽ bị truy cứu trách nhiệm.
Những dữ liệu như dữ liệu bị trộm cắp từ Zalo có thể bị kẻ gian phân loại, khai thác yếu tố riêng tư để tống tiền. Những dữ liệu như dữ liệu từ CIC có thể bị sử dụng để giả mạo đương sự mở tài khoản, mượn nợ và nạn nhân phải tự tìm cách giải trừ trách nhiệm.
Theo phân tích của một số chuyên gia, nếu kẻ gian kết hợp các loại dữ liệu bị trộm cắp với sử dụng các công cụ AI, mức độ thành công của các hoạt động lừa đảo có thể tới 70%. Khi các loại hành vi phạm tội dựa trên dữ liệu bị mất gia tăng, mức độ hoang mang của công chúng tất nhiên sẽ tăng tương ứng, niềm tin vào các dịch vụ số suy giảm, hệ thống chính trị, hệ thống công quyền tại Việt Nam sẽ dựa vào đâu để phát triển kinh tế số, thu hút đầu tư của ngoại quốc?
Một vài ước tính từ các nguồn thạo tin cho biết, chỉ từ đầu 2025 đến nay, tại Việt Nam có hơn 400 vụ mất dữ liệu, khoảng 3.4 tỷ thông tin bị lộ. Do vậy, rủi ro sẽ không chỉ giới hạn ở thiệt hại trực tiếp ngay trước mắt mà còn lan rộng trong tương lai.
Từ đầu năm đến nay, Việt Nam là một trong mười quốc gia trên thế giới bị tấn công qua mạng nhiều nhất. Chỉ trong nửa đầu 2025, riêng thiệt hại ransomeware (kẻ gian sử dụng phần mềm độc hại để mã hóa dữ liệu của nạn nhân rồi yêu cầu trả tiền mới có thể truy cập lại vào kho dữ liệu hoặc hệ thống) đã hơn $10 triệu [đô la].
***
Bất cẩn, kém cỏi trong bảo vệ hệ thống, bảo mật dữ liệu không chỉ gây thiệt hại nghiêm trọng cho kinh tế-xã hội của một quốc gia mà còn đe dọa cả an ninh quốc gia lẫn chủ quyền dữ liệu. Đó cũng là lý do không chỉ Âu – Mỹ mà ngay cả Trung Quốc cũng đặt định, thực thi những quy định hết sức ngặt nghèo nếu để dữ liệu bị xâm phạm hay rò rỉ. Thông thường, các doanh nghiệp hay tổ chức phải công bố biến cố trong vòng từ 24 giờ đến 72 giờ sau khi biến cố xảy ra.
Năm ngoái, United Health Group ở Mỹ để lộ dữ liệu sức khỏe của 1/3 dân chúng Mỹ nên bị kiện và bị phạt $1.5 tỷ. Cũng năm ngoái, National Public Data để lộ 2.9 tỷ dữ liệu cá nhân, bị phạt hàng trăm triệu đô la nên phá sản. Năm nay, TikTok bị phạt 345 triệu EUR vì vi phạm bảo mật vì để lộ dữ liệu. Cũng trong năm nay, vì để lộ 4 tỷ hồ sơ giám sát, lãnh đạo Chinese Surveillance Network Breach của Trung Quốc bị sa thải… Trong khi thiên hạ phạt rất nặng, buộc bồi thường cho các nạn nhân nếu doanh nghiệp, tổ chức để dữ liệu bị xâm phạm hay rò rỉ, thì Việt Nam chỉ thông báo sự cố và khuyến cáo đề phòng!
Tại sao hoạt động “bảo vệ an ninh mạng” chỉ xoay quanh theo dõi và trấn áp những người bất bình về thực tại? “Số” ở Việt Nam thuần túy là… “số nhọ”? [kn]