Nguyễn Ngọc Như Quỳnh (Asia Times)
6-12-2025
Người Tây Tạng muốn biết, liệu cái chết bí ẩn của Tulku Hungkar Dorje Rinpoche ở Việt Nam có phải do Trung Quốc chỉ đạo hay dàn dựng hay không.
Thủ lãnh tinh thần Phật giáo Tây Tạng Tulku Hungkar Dorje Rinpoche, trong hồ sơ chính thức còn được gọi là Waxi Longre, được cho là đã qua đời vào ngày 28 tháng 3 năm 2025 tại một căn hộ thuộc VinHomes Central Park, một trong những khu phức hợp dân cư cao cấp nhất tại Việt Nam.
Trong khi chính phủ Việt Nam cho rằng cái chết của ông là do nguyên nhân tự nhiên, những mâu thuẫn trong thông tin chính thức và các chi tiết đáng ngờ đã làm dấy lên những lo ngại nghiêm trọng trong cộng đồng người Tây Tạng lưu vong và các quan sát viên nhân quyền quốc tế.
Hungkar Dorje được công nhận rộng rãi trong cộng đồng Phật giáo Tây Tạng nhờ dòng dõi là một lạt ma tái sinh và là trụ trì của Tu viện Lung-ngon, một trung tâm uy tín về các giáo lý Nyingma (Cổ Mật) truyền thống.
Nổi tiếng với những bài giảng đầy lôi cuốn và sự độc lập, Hungkar Dorje đã công khai từ chối đón tiếp Ban Thiền Lạt Ma (Panchen Lama) do nhà nước Trung Quốc bổ nhiệm trong một chuyến thăm chính thức. Đây là một hành động phản kháng tinh thần quan trọng và hiếm thấy chống lại sự kiểm soát của Bắc Kinh đối với các vấn đề tôn giáo Tây Tạng.
Quan điểm của ông đã biến ông thành một nhân vật tinh thần quan trọng và, có thể nói, là một mục tiêu chính trị. Nhiều người trong cộng đồng người Tây Tạng lưu vong tin rằng ông đã bị Bắc Kinh giám sát và có nguy cơ bị trả thù vì lập trường của mình.
Việc Bắc Kinh bổ nhiệm Ban Thiền Lạt Ma của riêng mình vào năm 1995 — sau khi giam giữ cậu bé được Đạt Lai Lạt Ma công nhận — đã tạo ra một rạn nứt sâu sắc về việc ai có quyền lựa chọn các nhân vật tôn giáo hàng đầu của Tây Tạng.
Trung Quốc khẳng định họ sẽ kiểm soát việc lựa chọn Đạt Lai Lạt Ma tiếp theo, trong khi người Tây Tạng lưu vong nói rằng chỉ có Đạt Lai Lạt Ma hiện tại và truyền thống tu viện mới có thể xác định sự tái sinh của ngài.
Mâu thuẫn về danh tính và tình trạng nhập cảnh
Trong phản hồi của phía Việt Nam gửi tới Các Thủ tục Đặc biệt của Liên Hợp Quốc (Tham chiếu: AL VNM 4/2025), người quá cố được gọi là Waxi Longre, một công dân Trung Quốc dân tộc Tây Tạng, sinh ngày 15 tháng 8 năm 1967.
Tuy nhiên, hai thông báo riêng biệt được gửi tới LHQ bởi các nguồn tin Tây Tạng (Tham chiếu: AL CHN 15/2025 và AL VNM 4/2025) xác định Hungkar Dorje sinh năm 1969, cho thấy một sự khác biệt quan trọng trong hồ sơ danh tính.
Hơn nữa, chính phủ Việt Nam thừa nhận rằng Hungkar Dorje đã nhập cảnh và xuất cảnh Việt Nam hợp pháp bảy lần từ năm 2017 đến 2023. Lần nhập cảnh hợp pháp cuối cùng của ông là vào ngày 8 tháng 10 năm 2023, với lần xuất cảnh hợp pháp vào ngày 25 tháng 10 năm 2023.
Tuy nhiên, họ cũng tuyên bố rằng vào tháng 10 năm 2024, ông đã nhập cảnh lại đất nước bất hợp pháp, nhưng không giải thích làm thế nào một lạt ma Tây Tạng nổi tiếng có thể qua mặt an ninh biên giới và sống không bị phát hiện trong nhiều tháng.
Phản hồi của phía Việt Nam còn nêu rõ rằng Hungkar Dorje đã ở “cùng với một số phụ nữ thuộc các quốc tịch khác nhau” tại một căn hộ ở Thành phố Hồ Chí Minh và không khai báo tạm trú.
Tuy nhiên, chính phủ không đưa ra bằng chứng cụ thể nào cho những tuyên bố này — không có danh tính, ngày tháng hay lời khai nhân chứng nào — làm dấy lên câu hỏi, liệu ngôn ngữ này có được sử dụng để làm mất uy tín hay mô tả sai lệch về những ngày cuối đời của ông hay không.
Theo các nguồn tin thân cận với cộng đồng người Tây Tạng trao đổi với Asia Times, Hungkar Dorje được tìm thấy bên trong VinHomes Central Park, và thi thể của ông sau đó được chuyển đến Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, một cơ sở y tế tư nhân nằm trong cùng khu phức hợp.
Chính phủ Việt Nam chưa công bố bất kỳ báo cáo y tế hay pháp y nào để xác nhận nguyên nhân cái chết, bất chấp tầm quan trọng về chính trị và tôn giáo của vị lạt ma này.
Một lễ tang theo nghi thức Tây Tạng đã được tổ chức vào ngày 19 tháng 4 năm 2025, với sự tham dự của các thành viên gia đình, đại diện từ các cộng đồng tôn giáo, các nhà ngoại giao Trung Quốc và các tín đồ. Chính phủ Việt Nam tuyên bố họ đã tạo điều kiện cho việc đưa tro cốt của ông trở về Trung Quốc vào ngày 20 tháng 4 năm 2025.
Bằng chứng về sự can thiệp chính trị
Làm gia tăng thêm những nghi ngờ xung quanh cái chết của Hungkar Dorje là một số chi tiết quan trọng được báo cáo bởi các nguồn tin độc lập của Tây Tạng và quốc tế. Theo Chiến dịch Quốc tế vì Tây Tạng (ICT) và trang tin tức Phayul của Tây Tạng:
• Hơn 30 quan chức Trung Quốc đã có mặt tại lễ hỏa táng ở Thành phố Hồ Chí Minh vào ngày 19 tháng 4 năm 2025, cùng với khoảng 40 sĩ quan công an Việt Nam, báo hiệu một trường hợp rõ ràng về sự phối hợp an ninh xuyên biên giới giữa hai chính phủ độc tài.
• Các nhà sư từ Tu viện Lung-ngon ở Thanh Hải, Trung Quốc, nơi Hungkar Dorje đặt trụ sở, đã bị từ chối tiếp cận đầy đủ thi thể của ông và bị ép buộc ký vào một văn bản xác nhận cái chết mà không có bằng chứng y tế thích hợp. Điều này làm dấy lên những lo ngại nghiêm trọng về sự thao túng chính trị và thiếu quy trình tố tụng.
• Hungkar Dorje trước đó đã từ chối hợp tác với chính quyền Trung Quốc khi được yêu cầu đón tiếp Ban Thiền Lạt Ma do nhà nước bổ nhiệm, một động thái được cộng đồng người Tây Tạng coi là hành động phản kháng về mặt tinh thần. Sự thách thức công khai này có thể đã khiến ông trở thành mục tiêu cho sự trả thù ngoài vòng pháp luật của Đảng Cộng sản Trung Quốc.
• Việc thiếu các giấy tờ rõ ràng liên quan đến việc nhập cảnh và di chuyển của ông bên trong Việt Nam gợi ý mạnh mẽ rằng ông có khả năng đang trốn chạy sự đàn áp chính trị và tìm kiếm sự tị nạn tại Việt Nam. Thay vì nhận được sự bảo vệ, ông bị cáo buộc là đã bị giam giữ và chết trong những tình huống không rõ ràng, làm dấy lên khả năng về việc cưỡng bức hồi hương gián tiếp hoặc sự đồng lõa của nhà nước trong cái chết của ông.
Vụ việc đặt ra một số vấn đề chưa được giải quyết mà các quan sát viên và nhà phê bình cho rằng cần phải điều tra thêm.
Một là, tại sao Hungkar Dorje bị cáo buộc cần phải nhập cảnh bất hợp pháp vào Việt Nam vào năm 2024, mặc dù đã có hồ sơ nhập cảnh hợp pháp trước đó?
Hai là, làm thế nào mà lực lượng xuất nhập cảnh và công an có thể không phát hiện ra việc nhập cảnh và cư trú của một nhân vật tôn giáo nước ngoài tại một khu phức hợp sang trọng như VinHomes?
Ba là, tại sao lại có sự khác biệt về năm sinh được báo cáo giữa hồ sơ của Việt Nam và Tây Tạng?
Bốn là, bằng chứng về những cá nhân được cho là đã hỗ trợ chỗ ở hoặc tài chính cho Hungkar Dorje trong thời gian ông ở Việt Nam đâu?
Năm là, tại sao không có báo cáo khám nghiệm tử thi hoặc điều tra độc lập nào được công bố?
Cái chết của Hungkar Dorje, một nhân vật tinh thần Tây Tạng rất được kính trọng, trên đất Việt Nam dưới những tình huống đáng ngờ làm dấy lên những lo ngại sâu sắc về sự đàn áp xuyên quốc gia, thiếu minh bạch và trách nhiệm giải trình của nhà nước, chưa kể đến vấn đề chủ quyền của Việt Nam đối với Trung Quốc.
Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch) và nhiều cộng đồng người Tây Tạng đang kêu gọi các Báo cáo viên Đặc biệt của LHQ, OHCHR và báo chí quốc tế yêu cầu một cuộc điều tra độc lập về các sự kiện dẫn đến cái chết của vị lạt ma nổi tiếng này.
Chính phủ Việt Nam có trách nhiệm phải trả lời những lời kêu gọi đó.
________Về tác giả: Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, được biết đến rộng rãi với tên Mẹ Nấm (Mother Mushroom), là một blogger người Việt, nhà vận động nhân quyền, và cựu tù nhân lương tâm. Cô là người sáng lập và là giám đốc điều hành của WEHEAR, một tổ chức từ thiện công cộng chuyên trao quyền cho phụ nữ, hỗ trợ các nhà hoạt động lưu vong và thúc đẩy báo chí nhân quyền độc lập.