Raven Wu
Sean Tseng
Nền tảng chia sẻ video TikTok do Trung Quốc sở hữu ngày càng bị soi xét kỹ lưỡng sau các báo cáo về việc kiểm duyệt nội dung chống Bắc Kinh, theo dõi người dùng, và lo ngại rằng họ cung cấp thông tin người dùng cho chính quyền ở Bắc Kinh.
Một số chính phủ đã tăng cường các nỗ lực hạn chế quyền truy cập vào ứng dụng video này với lý do lo ngại về bảo mật. Các nhà lập pháp ở Hoa Kỳ, Úc, Canada, và Vương quốc Anh đã thông qua luật cấm truy cập TikTok trên các thiết bị do chính phủ cấp, trong trường học, hoặc thậm chí trên toàn bộ tiểu bang của Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, các vấn đề liên quan đến thuật toán mạnh mẽ của TikTok có thể nghiêm trọng hơn nhiều so với vấn đề bảo mật dữ liệu.
Hôm 13/05, Tổng giám đốc (CEO) Tesla Elon Musk đã bày tỏ lo ngại về những tác động xấu của TikTok sau khi chia sẻ một ảnh chụp màn hình về một bản tin trên Twitter ghi lại cách ứng dụng truyền thông xã hội thuộc sở hữu của Trung Quốc này đang đẩy nội dung có hại liên quan đến hành vi tự làm hại bản thân, rối loạn ăn uống, và tự tử vào các feed (nguồn cấp dữ liệu) của trẻ em.
Trong bài đăng trên Twitter, ông Musk nói thêm, “chính xác thì nó có tính phá hoại vô cùng,” đề cập đến một nghiên cứu gần đây do Trung tâm Chống Sự căm ghét trên Kỹ thuật số (CCDH), một tổ chức bất vụ lợi của Anh, công bố.
Nghiên cứu: Nội dung có hại được đẩy lên bằng thuật toán
Trong nghiên cứu này (pdf), CCDH đã thiết lập các tài khoản đóng giả là thanh thiếu niên 13 tuổi ở Hoa Kỳ, Vương quốc Anh, Canada, và Úc.
Ở mỗi quốc gia này, có một tài khoản đã được gán một cái tên nữ truyền thống. Một tài khoản thứ hai cũng được tạo ở mỗi quốc gia này với tên người dùng có chứa các ký tự “giảm cân” bên cạnh cái tên đó. Các nhà nghiên cứu đã sử dụng những ký tự này sau khi phát hiện ra rằng những người mắc các vấn đề như khiếm khuyết hình thể thường thể hiện tình trạng của họ thông qua tên người dùng.
Sau đó, nhóm này đã xem xét 30 phút đầu tiên của nội dung do TikTok đề xướng trong nguồn cấp dữ liệu “Dành cho Quý vị” của các tài khoản này. Khi các video có nội dung nguy hiểm tiềm tàng về ăn uống không điều độ, tự làm hại bản thân, hoặc các vấn đề về tâm thần được trình chiếu, các nhà nghiên cứu sẽ dừng lại và nhấn nút thích video đó, giống như một thanh thiếu niên thông thường.
Trung bình cứ sau 39 giây, những tài khoản này đều được cung cấp các video liên quan đến hình ảnh cơ thể và sức khỏe tâm thần. Nội dung đề cập đến vấn đề tự tử đã được hiển thị trên một tài khoản trong vòng hai phút rưỡi. Một tài khoản đã nhận được nội dung về rối loạn ăn uống trong vòng tám phút.
Những tài khoản có chứa các ký tự “giảm cân” đã được phân phối nội dung có hại nhiều gấp ba lần so với các tài khoản khác. Ngoài ra, những tài khoản này cũng được tiếp xúc với các video tự tử và tự làm hại bản thân nhiều hơn gấp 12 lần. Theo CCDH, một cộng đồng rối loạn ăn uống do TikTok tổ chức đã có hơn 13.2 tỷ lượt xem video.
Những tác hại lâu dài
Theo tờ Wall Street Journal (WSJ), sau khi các nhà nghiên cứu công bố nghiên cứu của mình, một số video mà họ gắn cờ cảnh báo dường như đã bị gỡ xuống khỏi TikTok, nhưng nhiều tài khoản đã đăng dữ liệu đó vẫn giữ nguyên nội dung tương tự khác.
Người dùng có thể lọc ra những video chứa các từ ngữ hoặc thẻ hashtag mà họ không muốn xem nhưng nội dung đó vẫn có thể lọt qua.
Theo WSJ, một số người dùng đã phát triển các cách sáng tạo để vượt qua các bộ lọc nội dung của TikTok, chẳng hạn như sử dụng một từ phát âm giống như từ tự sát (suicide) là “sewerslide” hoặc chỉ viết “attempt,” phần còn lại để người xem tưởng tượng.
Hồi tháng Ba, TikTok tuyên bố rằng họ có 150 triệu người dùng ở Hoa Kỳ, với đối tượng chủ yếu là thanh thiếu niên. Một nghiên cứu của Pew Research hồi tháng Tư cho thấy hơn 2/3 thanh thiếu niên Hoa Kỳ báo cáo sử dụng TikTok, với 16% người sử dụng ứng dụng này gần như liên tục, và có dấu hiệu nghiện.
Ông Imran Ahmed, CEO của CCDH, cho biết rằng TikTok được thiết kế để tác động đến người dùng trẻ tuổi dành nhiều thời gian và sự chú ý của họ. Nghiên cứu đó đã chứng minh rằng ứng dụng này cũng đang “đầu độc tâm trí họ.”
Theo bài báo kể trên, ông nói: “Ứng dụng này khuyến khích trẻ em căm ghét cơ thể của chính mình và có những gợi ý cực đoan về việc tự làm hại bản thân và những trạng thái tâm lý rối loạn, tiềm ẩn nguy cơ tử vong đối với thức ăn.”
“Các bậc phụ huynh sẽ kinh ngạc khi biết được sự thật này và sẽ tức giận vì các nhà lập pháp không bảo vệ được những người trẻ tuổi khỏi các tỷ phú Đại công ty Công nghệ, các ứng dụng truyền thông xã hội vô trách nhiệm của họ, và các thuật toán ngày càng táo bạo.”
Những thay đổi bất thường về thể chất và tinh thần
Sự phổ biến của TikTok đã kéo theo một loạt các tác động có hại, chủ yếu là những lo ngại về quyền riêng tư và sức khỏe tâm thần.
Trong đại dịch COVID-19, các thanh thiếu niên đã dành rất nhiều thời gian ở nhà để sử dụng các thiết bị điện tử. Sau đó, các triệu chứng tương tự như chứng rối loạn tic (tic disorder) đã bắt đầu gia tăng ở thanh thiếu niên.
Một người được chẩn đoán mắc chứng rối loạn tic, hay còn được gọi là hội chứng Tourette, có nghĩa là người đó vô tình có các động tác giật cơ hoặc bộc phát bằng lời nói. Những rối loạn này liên quan đến các cử động lặp đi lặp lại không kiểm soát được hoặc các âm thanh không mong muốn (tics), chẳng hạn như chớp mắt liên tục, nhún vai, hoặc thốt ra những lời xúc phạm.
Theo một bài báo của WSJ năm 2021, các chuyên gia tại các bệnh viện nhi hàng đầu ở Hoa Kỳ, Canada, Úc, và Vương quốc Anh đã phát hiện ra rằng điểm chung của hầu hết thanh thiếu niên này là việc xem đi xem lại các video TikTok.
Bài báo này cũng trích dẫn các bài báo trên tạp chí y tế và số liệu thống kê từ các bác sĩ và chuyên gia đã quan sát thấy mối liên quan giữa sự gia tăng các chứng rối loạn giống như tic với việc sử dụng TikTok.
Theo một bài báo khác của WSJ, ngoài các rối loạn thể chất, TikTok được cho là đang đẩy các video về rối loạn nhân cách ranh giới, rối loạn lưỡng cực, và rối loạn đa nhân cách cho thanh thiếu niên.
Những video đó sẽ khuyến khích người xem tự đánh giá, và nhiều người sẽ nhận ra mình mắc các chứng rối loạn đó và tin chắc rằng họ đã mắc phải, do đó trở nên thất vọng và buồn bã.
Tuy nhiên, theo Liên minh Quốc gia về Bệnh Tâm thần, một tổ chức bất vụ lợi vận động cho sức khỏe tâm thần, ước tính chỉ có 1.4% dân số trưởng thành ở Hoa Kỳ mắc chứng rối loạn này. Và chứng rối loạn đa nhân cách thậm chí còn hiếm hơn, và ảnh hưởng chưa đến 1% dân số, theo Cleveland Clinic.
Bài báo này cho biết các video TikTok có chứa thẻ hashtag rối loạn nhân cách ranh giới (#borderlinepersonalitydisorder) đã được xem gần hàng trăm triệu lần.
Ngày càng có nhiều ảnh hưởng xấu đến giới trẻ
Theo một nghiên cứu do tổ chức từ thiện về sức khỏe tâm thần stem4 có trụ sở tại London công bố hôm 03/01, mạng xã hội đang khiến trẻ em và thanh niên tự ti về giá trị bản thân và không hài lòng với ngoại hình của mình.
Một người trẻ tuổi được dẫn lời trong nghiên cứu (pdf) nói rằng: “Mạng xã hội chắc chắn đang ảnh hưởng tiêu cực đến tôi. Những người trẻ tuổi như chúng tôi thường so sánh mình với những người ưa nhìn trên mạng. Trên các trang web như TikTok, những người duy nhất quý vị nhìn thấy đều xinh đẹp nhờ các thuật toán, và điều đó khiến chúng tôi cảm thấy thực sự tồi tệ về bản thân.”
Nghiên cứu này, đã khảo sát 1,024 trẻ em và thanh niên trong độ tuổi từ 12 đến 21 ở Anh, cho thấy 97% trong số họ đều sử dụng mạng xã hội, dành trung bình 3.65 giờ mỗi ngày cho các ứng dụng trên điện thoại thông minh, chẳng hạn như TikTok, Snapchat, Instagram, YouTube, và WhatsApp.
Nghiên cứu này phát hiện ra rằng 77% số người được hỏi không hài lòng về ngoại hình của họ, một số người nói rằng họ cảm thấy “xấu hổ” về cơ thể của mình.
Gần một nửa số người được khảo sát cho biết họ đã nhận được những bình luận tiêu cực và ghét bỏ về ngoại hình của mình. Kết quả là, 24% trong số họ phản ứng bằng cách rút lui, 22% bắt đầu tập thể dục quá mức, 18% ngừng giao tiếp xã hội, 18% chọn cách hạn chế đáng kể lượng thức ăn nạp vào, và 13% tự làm hại bản thân.
Cuộc khảo sát này cũng cho thấy 42% số người được hỏi — 51% là nữ giới và 31% là nam giới — cho biết họ đang gặp vấn đề về sức khỏe tâm thần.
Trước những tác động ngày càng bất lợi của mạng xã hội đối với thanh thiếu niên, hồi tháng Tư, Hiệp hội Tâm lý học Mỹ (American Psychological Association) đã khuyến nghị các bậc cha mẹ nên giám sát và đặt ra giới hạn thích hợp đối với việc sử dụng mạng xã hội, đặc biệt là đối với các em ở tuổi vị thành niên.
Hôm 17/05, kỹ sư điện tử người Nhật Lee Ji-Shin nói với The Epoch Times rằng cha mẹ nên giữ con cái họ tránh xa TikTok và hướng dẫn bọn trẻ theo đuổi điều gì đó có ý nghĩa.
“Thuật toán của TikTok tập trung vào lưu lượng truy cập, mục đích chính của nó là kiếm tiền, và ứng dụng này không xem xét liệu nội dung được đăng tải có gây tổn hại hoặc ảnh hưởng đến tâm trí non nớt của thanh thiếu niên, khiến chúng trở nên lo lắng hoặc bốc đồng hay không.”
Thanh Tâm biên dịch