Cù Tuấn, biên dịch
26-9-2023
Tóm tắt: Tấn công chậm rãi nhưng có phương pháp, Ukraine đang làm suy yếu hỏa lực của Nga trên bán đảo này
Hai tên lửa Ukraine đã bắn trúng trụ sở hạm đội Biển Đen của Nga trước trưa 22/9. Lần này, không thể có sự che đậy nào nữa. Sau cuộc tấn công của Ukraine vào một sở chỉ huy gần đó hai ngày trước, các nhà kiểm duyệt đã xóa hầu hết các bài đăng trên mạng xã hội do người dân địa phương viết.
Nhưng cuộc tấn công giữa ban ngày ở trung tâm Sevastopol, trùng với thời điểm có cuộc họp của các tướng lĩnh cấp cao, đã không thể bị bịt miệng được. Các phòng chat địa phương ồn ào với những tin đồn. Một bài viết, cho biết: “Ngày thứ 576 của cuộc chiến kéo dài ba ngày để chiếm Kyiv”. “Lằn ranh đỏ của chúng ta đâu rồi? Đã đến lúc quét sạch những người Ukraine khát máu này khỏi mặt đất”, một người khác nói.
Trong bối cảnh Ukraina tuyên bố rằng họ đã giết chỉ huy hạm đội và 34 sĩ quan khác, chính quyền Nga thậm chí còn bắt đầu bật còi báo động cảnh báo sớm về các cuộc không kích – điều mà trước đây họ đã cố gắng tránh né không làm.
Một năm rưỡi sau, cuộc chiến của Vladimir Putin đã lan đến Crimea một cách nghiêm túc. Kể từ đầu mùa hè, Ukraine đã tăng cường tấn công ồ ạt vào bán đảo do Điện Kremlin sáp nhập trong một cuộc đảo chính không đổ máu vào năm 2014. Bằng cách sử dụng kết hợp máy bay không người lái mới sản xuất trong nước và tên lửa hành trình do nước ngoài cung cấp, Ukraine đã tấn công các căn cứ quân sự, căn cứ không quân và các trung tâm chỉ huy & kiểm soát.
Vào ngày 13 tháng 9, một cuộc tấn công vào ụ tàu Sevmorzavod ở Sevastopol đã tiêu diệt một tàu đổ bộ và một trong sáu tàu ngầm lớp kilo có khả năng phóng tên lửa hành trình gần bờ biển Ukraine. Một ngày sau, máy bay không người lái và tên lửa hành trình của Ukraine đã phá hủy hệ thống phòng không S-400 tiên tiến có giá xuất khẩu hơn 1 tỷ USD. Vào ngày 23 tháng 9, một ngày sau cuộc tấn công vào sở chỉ huy, một loạt tên lửa hành trình khác đã bắn trúng một bến tàu ở Sevastopol. Một cách chậm rãi và có phương pháp, Ukraine đang giảm bớt hỏa lực Nga ở Crimea.
Các nguồn tin quân sự Ukraina cho biết, các hoạt động này không nhất thiết phải tự nó kết thúc. Đúng hơn, chúng nên được coi là phụ trợ cho hai nỗ lực quan trọng hơn. Đầu tiên là cuộc phản công trên bộ đang diễn ra của Ukraine, tập trung vào khu vực Zaporizhia ở phía đông bắc Crimea. Họ nói rằng, bất kỳ thành công nào của Ukraine trong việc làm suy giảm sức mạnh không quân, đường sắt và hậu cần, sẽ làm suy yếu quân đội Nga ở Zaporizhia, vốn được hỗ trợ trực tiếp từ bán đảo này.
Trọng tâm thứ hai là cuộc đấu hải quân ở Biển Đen. Tại đây, Ukraine đang cố gắng hạn chế độc quyền trên biển của Nga và giành lại quyền kiểm soát các tuyến đường vận chuyển quan trọng. Ukraine đang phá hủy các tàu chiến của Nga ở bất cứ nơi nào có thể, và đẩy các tàu còn lại ra một khoảng cách khiến việc tấn công các cảng, thành phố và hành lang biển mới trở nên khó khăn nhất có thể. Quá trình này bắt đầu vào tháng 4 năm 2022 với vụ đánh chìm tàu Moskva của Nga, bị trúng một tên lửa hành trình Neptune tự sản xuất mà chính hải quân Ukraine cũng không chắc có nổ thành công hay không. Kể từ đó Ukraine đã đánh chìm hoặc làm hư hại ít nhất 19 tàu Nga.
Nền kinh tế Ukraine dựa trên sự tồn tại của hành lang biển mới ra vào Odessa, được công bố vào tháng 8 sau khi Nga từ chối gia hạn thỏa thuận ngũ cốc. Sự an toàn của tuyến đường ôm sát bờ biển bên trong lãnh hải Ukraine, phụ thuộc vào hai điều: việc đặt cược rằng Nga sẽ không nhắm mục tiêu vào các tàu dân sự đi dưới cờ trung lập; và mối đe dọa trả đũa khả thi nếu điều trên là chưa đủ.
Khả năng trả đũa của Ukraine thì đã có. Khi bắt đầu cuộc chiến, các tàu chiến của Nga được bố trí ở vị trí gần Odessa một cách đầy đe dọa. Ngày nay, chúng hiếm khi tiến vào vùng Tây Bắc Biển Đen – một thành tích đáng chú ý đối với hải quân Ukraine khi không có một tàu chiến Nga nào hoạt động. John Foreman, cựu tùy viên quốc phòng Anh ở Moscow và Kyiv, cho biết: “Người Ukraine đã thích nghi để trở thành một hạm đội muỗi [sử dụng máy bay không người lái, tên lửa và pháo binh của hải quân]. Đó là một chiến lược ngăn chặn biển cổ điển mà những nước khác đã sử dụng để chống lại Hải quân Hoàng gia [Anh] trong quá khứ”.
Các chiến lược gia của Ukraine luôn xác định Crimea là gót chân Asin của Nga: rất quan trọng đối với khả năng triển khai sức mạnh và giữ vững các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng, nhưng dễ bị cắt đứt. Một bài báo do Tổng tư lệnh Ukraine, Valery Zaluzhny, đồng sáng tác vào tháng 9 năm 2022, đã nhấn mạnh sự cần thiết phải làm cho “cảm giác [khó chịu ở Crimea] trở nên gay gắt, tự nhiên và hữu hình hơn”. Hoàn cảnh mới đã tăng thêm tính cấp bách cho mục tiêu đó. Cuộc phản công vẫn chưa tạo ra bước đột phá mà nhiều người mong đợi – cụ thể là nó chưa đưa Crimea vào tầm bắn của pháo binh từ phía bắc. Áp lực phải được tạo ra theo một cách khác.
Điều quan trọng hơn nữa là những khả năng tấn công mới nằm trong tay các nhà hoạch định quân sự Ukraine. Các dòng tài chính cung cấp cho các nhà sản xuất máy bay không người lái vào đầu năm 2023 đang cung cấp các máy bay không người lái trên không và trên biển mới. Một số máy bay không người lái của hải quân, như “Sea Baby”, được sử dụng để tấn công cầu Kerch nối thẳng Nga với Crimea, đã được phát triển trong nhiều năm. Nhưng những loại khác, như loại ngư lôi, dưới nước “Marichka”, có sức công phá 450kg, đã xuất hiện gần đây hơn.
Ukraine cũng có sẵn các tên lửa mới: các tên lửa hành trình Storm Shadow/ SCALP được cung cấp đều đặn từ Anh và Pháp, và một phiên bản đất đối đất mới của Neptune đã đánh chìm tàu Moskva. Một nguồn tin trong bộ tham mưu Ukraine cho biết: “Có thay đổi lớn là chúng tôi đã nhận được tên lửa và thông tin tình báo mới. Ngay khi chúng tôi có mục tiêu và có thể bắn trúng nó, đây chính xác là những gì chúng tôi sẽ làm”. Các tên lửa hành trình khác đang được triển khai. Nguồn tin cho biết: “Chúng tôi muốn một loại tương tự như Kalibr và Kh-101 của Nga”, đồng thời lưu ý rằng, tốc độ, khả năng cơ động và khả năng tàng hình của những loại vũ khí này khiến chúng khó bị đánh chặn.
Hanna Shelest, một chuyên gia an ninh có trụ sở tại Odessa, cho biết, Ukraine sẽ không cần phải tìm kiếm chuyên môn ở đâu xa. Bà nói, siêu cường tên lửa một thời có một số dự án “điên rồ… đẳng cấp thế giới” đang được phát triển trước năm 2014. Các dự án này bị đóng băng vì thiếu tài chính hoặc trong một số trường hợp là do bị phá hoại. “Có nhiều trường hợp tài liệu biến mất hoặc không được ký”. Một số dự án này đã bị hủy bỏ. Việc tạo ra một tên lửa mới thường mất khoảng 10 năm, nhưng việc đưa các nguyên mẫu cũ ra thị trường sẽ nhanh hơn nhiều.
Tuy nhiên, mặc dù Ukraine tiếp tục giành được những thành công trước đối thủ mạnh hơn của mình, vẫn chưa rõ liệu thời điểm bùng nổ có đến hay không. Andrii Ryzhenko, một thuyền trưởng hải quân Ukraine đã nghỉ hưu, cho biết, chiến dịch làm cho Crimea trở nên không bền vững sẽ tiếp tục diễn ra trong mùa đông. Sự xuất hiện dự kiến của tên lửa ATACMS của Mỹ, được Tổng thống Joe Biden hứa hẹn vào tuần trước, sẽ giúp mở rộng phạm vi tấn công. Ông Ryzhenko nói: “Chúng tôi sẽ tiếp tục tìm ra những điểm yếu của Nga và tiếp tục làm suy yếu khả năng phòng thủ và hậu cần của Nga”.
Nga đang điều chỉnh chiến thuật để đối phó với mối đe dọa mới này. Họ đã di chuyển một số tàu của mình đến các cảng an toàn hơn, như Novorossiysk trên Biển Đen. Nhưng tầm quan trọng về mặt tâm lý của Crimea đối với quyền lực cai trị của ông Putin có nghĩa là ông có thể sẽ tiếp tục bám trụ. Ukraine đã làm suy giảm đáng kể “tỷ lệ sức mạnh hải quân” của Nga, một biện pháp hoạt động mà nước này sử dụng để tính đến số lượng máy bay không người lái, radar, pháo binh trên bờ, v.v… cũng như các tàu chiến, mặc dù vẫn còn lâu Ukraine mới đạt được mức ngang bằng.
Khi bắt đầu chiến tranh, hải quân Ukraine đưa ra tỷ lệ sức mạnh này giữa Nga: Ukraine là 12:1. Hiện tại nó đang đứng ở mức 4:1. “Người Nga vẫn chiếm thế thượng phong,” Thuyền trưởng Ryzhenko thừa nhận.