Bảo Nguyên
Một nhà quản lý quỹ phòng hộ nổi tiếng cho biết nền kinh tế Trung Quốc đang gặp khó khăn do đã đầu tư mạnh vào lĩnh vực bất động sản, điều có thể dẫn đến một cuộc suy thoái tồi tệ hơn cuộc khủng hoảng tài chính Mỹ năm 2008.
Ông Kyle Bass, người sáng lập và giám đốc đầu tư của Hayman Capital Management, đã chỉ ra trong một cuộc phỏng vấn với CNBC vào ngày 5/2 rằng “phép màu” kinh tế của Trung Quốc chủ yếu dựa vào bất động sản để thúc đẩy tăng trưởng.
Ông nói: “Cấu trúc cơ bản của nền kinh tế Trung Quốc đã bị phá vỡ”. “Nó bị phá vỡ vì nó đã xoay quanh bất động sản”.
“Phần lớn tăng trưởng GDP của Trung Quốc là do bất động sản và các vòng tròn đồng tâm bao quanh bất động sản. Và bây giờ, bạn đang gặp phải sự đảo chiều sau đợt tăng trưởng không được kiểm soát và tăng liên tục trong lĩnh vực bất động sản”.
Theo The Economist, lĩnh vực bất động sản chiếm 70% tổng tài sản hộ gia đình của Trung Quốc và khoảng 25% tổng sản phẩm quốc nội (GDP).
Trong cuộc phỏng vấn, ông Bass đã thảo luận về mức độ khổng lồ của các khoản nợ bất động sản của Trung Quốc, trích dẫn các khoản nợ của Evergrande và Country Garden, hai nhà phát triển bất động sản lớn nhất Trung Quốc. Evergrande bị tòa án Hong Kong ra lệnh thanh lý vào tuần trước, còn Country Garden đã nhiều lần không trả được nợ tồn đọng.
Evergrande là công ty mắc nợ nhiều nhất thế giới với khoản nợ 340 tỷ USD. Công ty này đang là trung tâm của cuộc khủng hoảng bất động sản đang tiếp diễn mà các chuyên gia cho rằng đang gây tổn hại cho tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc. Vào tháng 7/2023, công ty công bố khoản lỗ tổng cộng 81 tỷ USD cho năm 2021 và 2022.
Năm ngoái, gã khổng lồ bất động sản đang gặp khó khăn đã nộp đơn xin bảo hộ phá sản theo Chương 15 tại New York để bảo vệ mình khỏi các hành động pháp lý tiềm ẩn của các chủ nợ muốn kiện công ty hoặc tịch thu tài sản ở Mỹ.
Ông Bass lưu ý rằng trong cuộc khủng hoảng tài chính Mỹ năm 2008, hệ thống ngân hàng Mỹ đã mất khoảng 800 tỷ USD. Để so sánh, khoản thiệt hại có thể có ở hai công ty bất động sản Trung Quốc lên tới 500 tỷ USD.
Ông nói: “Chúng ta đang nói về 500 tỷ USD, đây gần như là khoản tổn thất trong 2 công ty, cùng tất cả các nhà phát triển và sự phá sản còn lại”, ông nói, đồng thời cảnh báo về một viễn cảnh tàn khốc đối với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Ông Bass lưu ý: “Bây giờ, bạn đang chứng kiến sự sụp đổ của bất động sản”. “Vì vậy, điều này giống như một trường hợp cực đoan hơn khủng hoảng tài chính Mỹ. Họ có đòn bẩy ngân hàng cao gấp ba lần rưỡi so với thời điểm chúng ta [người Mỹ] gặp khủng hoảng. Và họ mới chỉ có vấn đề ngân hàng thế này được vài thập kỷ”.
Ông nói: “Trung Quốc sẽ trở nên tồi tệ hơn nhiều cho dù các cơ quan quản lý của họ có nói rằng chúng tôi sẽ bảo vệ các cá nhân khỏi việc bán khống bất hợp pháp đến mức nào đi nữa”.
Ông Bass cũng cảnh báo về các khoản nợ của chính quyền địa phương Trung Quốc, vốn đã tăng lên khoảng 13 nghìn tỷ USD, tương đương 76% sản lượng kinh tế của đất nước vào năm 2022, tăng từ mức 62,2% vào năm 2019.
Một phần trong số đó là khoản nợ do các phương tiện tài chính của chính quyền địa phương (LGFV) phát hành, vốn được các thành phố sử dụng để huy động tiền cho các dự án cơ sở hạ tầng, thường được chính quyền trung ương khuyến khích để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
Theo Bloomberg, các LGFV của Trung Quốc phải thanh toán lượng tiền trái phiếu kỷ lục 651 tỷ USD trong năm nay.
“Trung Quốc quay 20 chiếc đĩa và tất cả các chiếc đĩa đều đang đổ vỡ tan tành”, ông Bass nêu rõ.
Theo một báo cáo từ Trung tâm Địa kinh tế Hội đồng Đại Tây Dương và Tập đoàn Rhodium, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Washington, thị trường bất động sản gặp khó khăn của Trung Quốc đã kéo nền kinh tế đi xuống, khiến chính quyền Bắc Kinh phải thực hiện “các bước đi tạm thời”, bao gồm 16 biện pháp hỗ trợ lĩnh vực này.
Tuy nhiên, báo cáo cho biết cách tiếp cận đó không giải quyết được vấn đề cốt lõi. Nó chỉ tập trung “vào sự ổn định hơn là tự do hóa thị trường”, với việc các cơ quan quản lý đưa ra việc gia hạn trả nợ ngân hàng và nới lỏng các hạn chế cho vay đối với các nhà phát triển bất động sản.
Lĩnh vực bất động sản Trung Quốc không thể trở lại như xưa
Lĩnh vực bất động sản vốn là một thành phần quan trọng của nền kinh tế Trung Quốc, đặc biệt là sau khi Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới vào năm 2001.
Ông Mike Sun, một chiến lược gia đầu tư và chuyên gia về Trung Quốc làm việc tại Mỹ, nói với The Epoch Times phiên bản tiếng Trung rằng lời hùng biện của lãnh đạo ĐCSTQ Tập Cận Bình tại Đại hội 20 vào năm 2022 hướng đến việc định hình lại bối cảnh kinh tế của Trung Quốc, liên quan đến một sự chuyển mình từ sự tập trung vào lĩnh vực bất động sản sang tập trung nhiều hơn vào ô tô điện và ngành công nghệ cao.
Trong khi đó, năm 2023 đánh dấu thời kỳ cắt giảm lương, cắt giảm nhân sự và từ chức trong lĩnh vực bất động sản Trung Quốc. Một số giám đốc hàng đầu đã bị điều tra, và một số đã biến mất khỏi tầm nhìn của công chúng. Ít nhất hơn một chục giám đốc đã mất chức. Nhân vật nổi bật nhất trong số đó là ông Hứa Gia Ấn, chủ tịch Tập đoàn Evergrande, người đã bị chính quyền Trung Quốc bắt giữ vào ngày 28/9/2023 với những cáo buộc chưa được xác định. Một trong những người con trai của ông cũng bị bắt.
“Cho dù đó là một cuộc đàn áp của giới lãnh đạo ĐCSTQ đối với lĩnh vực bất động sản hay một sự thay đổi chính sách, nó chắc chắn sẽ cản trở lợi ích của nhiều người. Trước đây, bất động sản là một khoản đầu tư hấp dẫn và nhiều người ở Trung Quốc đã kiếm tiền và làm giàu nhờ bất động sản. Một khi các cuộc điều tra được tiến hành, nhiều hành vi vi phạm pháp luật sẽ bị vạch trần và nhiều giám đốc chắc chắn sẽ bị bắt giữ”, ông Sun nói.
Nhiều người tham gia thị trường và các nhà phân tích từng tin rằng sự bùng nổ bất động sản tại Trung Quốc sẽ kéo dài ít nhất hai thập kỷ nữa.
Trong khi đó, ông Sun giải thích rằng có một tiêu chuẩn phổ biến để phân tích xu hướng phát triển bất động sản ở Trung Quốc. “Xu hướng ngắn hạn phụ thuộc vào chính sách, xu hướng trung hạn phụ thuộc vào sự phát triển đất đai và dài hạn phụ thuộc vào dân số”.
“Tình hình hiện tại của Trung Quốc cho thấy có một vấn đề lớn trong chính sách kinh tế, đất đai ngày càng khan hiếm và tỷ lệ sinh giảm mạnh. Số người chết khổng lồ ở Trung Quốc trong đại dịch COVID-19 có thể đã góp phần khiến dân số giảm mạnh”.
Ông Sun cho biết lĩnh vực bất động sản Trung Quốc sẽ không trở lại thời kỳ huy hoàng trước đây.
Ông chỉ ra rằng ông Hoàng Kỳ Phàm (Huang Qifan), cựu thị trưởng thành phố Trùng Khánh, cho biết vào năm 2019 rằng Trung Quốc không cần 100.000 công ty bất động sản mà chỉ cần khoảng 10.000.
Vào cuối năm 2023, các nhà phân tích của Goldman Sachs dự đoán rằng đầu tư bất động sản của Trung Quốc sẽ chứng kiến “sự thu hẹp hai con số” vào năm 2024 và sự suy thoái liên tục trong lĩnh vực bất động sản sẽ khiến tăng trưởng GDP của Trung Quốc giảm 1%.
Bom nợ chính quyền địa phương sắp phát nổ?
Bộ Tài chính của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đã công bố dữ liệu mới nhất về trái phiếu chính quyền địa phương vào ngày 30/1, cho thấy dư nợ (công khai) của chính quyền địa phương Trung Quốc đã đạt mức cao kỷ lục 40,74 nghìn tỷ CNY (nhân dân tệ) (5,71 nghìn tỷ USD) vào cuối năm 2023.
Dữ liệu cho thấy chính quyền địa phương trên toàn Trung Quốc đã phát hành trái phiếu mới trị giá 9,34 nghìn tỷ CNY (1,31 nghìn tỷ USD) vào năm 2023, tăng 27% so với cùng kỳ năm ngoái. Năm ngoái, quy mô vay nợ của địa phương đạt mức cao kỷ lục, cao hơn gần 2 nghìn tỷ CNY (280,8 tỷ USD) so với năm 2022.
Chỉ riêng trong tháng 12/2023, lượng phát hành trái phiếu chính quyền địa phương đạt 195,6 tỷ CNY (27,5 tỷ USD).
Với sự gia tăng nhanh chóng của các khoản nợ của chính quyền địa phương, các khoản thanh toán lãi trái phiếu đang tăng lên hàng năm. Dữ liệu công khai từ Bộ Tài chính cho thấy khoản thanh toán lãi trái phiếu chính quyền địa phương vào năm 2023 là 1.228,8 tỷ CNY (172,5 tỷ USD). Theo thống kê từ Caixin.com, một phương tiện truyền thông tài chính lớn của Trung Quốc, quy mô thanh toán lãi này đã đạt mức cao nhất kể từ năm 2015, tăng 9,6% so với năm 2022.
Trái phiếu chính quyền địa phương được chia thành trái phiếu mới và trái phiếu đảo nợ, tùy theo mục đích sử dụng. Nguồn vốn trái phiếu mới chủ yếu được sử dụng để xây dựng các dự án lớn như cơ sở hạ tầng, trong khi trái phiếu đảo nợ được dùng để trả nợ gốc của các khoản trái phiếu chính quyền địa phương sắp đáo hạn hoặc các khoản nợ hiện có, tức là vay nợ mới để trả nợ cũ.
Kể từ khi Trung Quốc thực thi “Luật Ngân sách” mới vào năm 2015, việc phát hành trái phiếu chính quyền địa phương đã trở thành cách thức hợp pháp duy nhất để chính quyền địa phương vay vốn. Quy mô nợ địa phương đã mở rộng nhanh chóng trong những năm gần đây và hoạt động vay của địa phương đã tăng đáng kể trong năm ngoái.
Ông Henry Wu, một nhà kinh tế vĩ mô ở Đài Loan, nói với The Epoch Times phiên bản tiếng Trung rằng cốt lõi của các vấn đề kinh tế của Trung Quốc là cuộc khủng hoảng nợ, tức là mô hình kinh tế nợ của nước này không thể tiếp tục được duy trì. “Một đặc điểm quan trọng của nền kinh tế Trung Quốc là sự phát triển dựa trên các khoản nợ, vay tiền để thực hiện phát triển”.
Ông Wu nói: “Giờ đây, nền kinh tế Trung Quốc đã rơi vào bẫy của nền kinh tế nợ, dẫn đến khủng hoảng tài chính, khủng hoảng tài khóa, khủng hoảng việc làm, v.v.”.
Những con số được công bố chỉ là những khoản nợ công khai của chính quyền địa phương Trung Quốc, những thứ đã được chính thức công nhận. Tuy nhiên, vấn đề lớn hơn là các khoản nợ ẩn của chính quyền địa phương, như các chuyên gia đã chỉ ra. Theo phương tiện truyền thông tài chính Trung Quốc Yicai, hiện tại, các khoản nợ ngầm địa phương của Trung Quốc chủ yếu tập trung ở các công ty nền tảng tài chính và đầu tư của chính quyền địa phương.
Ông Vương Hách (Wang He), một chuyên gia về các vấn đề Trung Quốc và là cây bút cho The Epoch Times, cho rằng vấn đề nổi bật nhất đối với các khoản nợ ẩn ở địa phương là con số cơ sở không rõ ràng. Chính quyền các cấp của ĐCSTQ đang lừa dối lẫn nhau và không ai có thể biết được con số thực sự.
Ngay từ khi có kết quả phát hành trái phiếu trong 11 tháng đầu năm 2023 (đạt 9,14 nghìn tỷ CNY – chiếm phần lớn lượng phát hành nợ cả năm), quy mô nợ phát hành của chính quyền địa phương đã thu hút nhiều sự chú ý khi vượt xa kết quả của cả năm 2022.
Đặc biệt, dữ liệu công khai chỉ là phần nổi của tảng băng chìm trong cuộc khủng hoảng nợ chính quyền địa phương của Trung Quốc. Các địa phương Trung Quốc vẫn đang tiếp tục vay nợ mới để trả cũ, trong khi quy mô nợ ngày càng phình to.
Ông Wang Guochen, trợ lý nghiên cứu tại Viện nghiên cứu kinh tế Chung-Hua, cho biết: “Ngày nay, nợ địa phương rất nhiều, cộng với sự suy yếu của bất động sản nên thu nhập giảm, đồng nghĩa với thu nhập từ nguồn tài chính đất đai cũng giảm. Mặt khác, vì đại dịch nên rất nhiều chi phí liên quan đến y tế hoặc xã hội đã được tích lũy”. Theo ông Wang Guochen, tổng số nợ ngày càng tăng và sẽ khó để có thể trả hết nợ.
The Wall Street Journal chỉ ra rằng sau nhiều năm vay mượn và chi tiêu không kiềm chế ở Trung Quốc, các tỉnh, thành phố trên cả nước đã tích lũy một lượng lớn nợ ẩn, và cuộc khủng hoảng đã đến thời điểm nguy cấp. Không ai biết quy mô thực sự của các khoản nợ ẩn của Trung Quốc và chính quyền đang cố gắng ngăn chặn làn sóng vỡ nợ của chính quyền địa phương, thứ có thể gây bất ổn cho khu vực tài chính.
Nhà bình luận Vương Hách cho biết: “… nợ chính thức về cơ bản hiện nay là 40 nghìn tỷ CNY (khoảng 5,57 nghìn tỷ USD). Đây là lượng nợ công khai và [ngoài ra] có cả nợ ẩn. Nợ ẩn của địa phương có lẽ lên tới hơn 60 nghìn tỷ CNY (khoảng 8,36 nghìn tỷ USD). Đây đã là một quả bom hẹn giờ có thể phát nổ bất cứ lúc nào. Vì vậy, ĐCSTQ thực sự không còn cách nào để xử lý nó lúc này. Nó chỉ đang trì hoãn bằng các biện pháp tài chính. Đồng thời, nó cũng đang tài chính hóa nợ. Ví dụ, [nó] buộc 5 ngân hàng quốc doanh lớn phải trả những khoản nợ này. Nợ phải được vay để trả nợ cũ, nợ phải được thay thế, điều này sẽ kéo hệ thống tài chính Trung Quốc vào cuộc, sớm muộn gì [hệ thống] cũng sẽ sụp đổ”.
Các nhà phân tích tin rằng sự tích lũy nợ dài hạn của địa phương và tình hình tài chính của các doanh nghiệp nhà nước lớn và các đại gia bất động sản có mối liên quan chặt chẽ với nhau. Trong những năm gần đây, vấn đề nợ nần của các doanh nghiệp nhà nước và công ty bất động sản đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến tài chính của chính quyền địa phương và là nguyên nhân chính khiến nợ của địa phương tăng nhanh.
Đối mặt với rủi ro nợ địa phương ở Trung Quốc, chính quyền Bắc Kinh đang cố gắng ngăn chặn sự xuất hiện của làn sóng vỡ nợ chính quyền địa phương để không làm xói mòn sự ổn định của ngành tài chính, nhưng dường như các biến pháp vẫn chưa có mấy tác dụng.
Nhà kinh tế học người Mỹ DAVY J. Wong cho biết: “Bởi vì bạn phát hành khoản nợ mới, điều đó có nghĩa là bạn đang kỳ vọng tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng trong tương lai và bạn có thể trả khoản nợ hiện tại như kỳ vọng, đồng nghĩa với việc dàn trải khoản nợ theo thời gian. Nhưng nếu tăng trưởng kinh tế không cao như dự kiến ban đầu, nợ sẽ tích lũy ngày càng cao, tốc độ tăng trưởng kinh tế không theo kịp tốc độ tăng lãi suất phải trả. Với việc tích lũy nợ cũ, nó sẽ trở thành một vòng luẩn quẩn”.