- Thiên Thanh
Vào đầu đợt bùng phát viêm phổi Vũ Hán, nhóm nghiên cứu của Giáo sư Trương Vĩnh Chấn (Zhang Yongzhen) thuộc Trung tâm Lâm sàng Y tế Cộng đồng Thượng Hải (Shanghai Public Health Clinical Center) và Trường Y tế Cộng đồng Đại học Phúc Đán, đã đi đầu công bố trình tự gen virus (SARS-CoV-2) gây viêm phổi Vũ Hán (COVID-19), nhưng phòng thí nghiệm của họ lập tức bị chính quyền Trung Quốc đóng cửa.
Tạp chí Time của Mỹ đã đưa tin về quá trình nhóm nghiên cứu của giáo sư Trương Vĩnh Chấn phân tích virus viêm phổi Vũ Hán. Trong vài năm qua, công việc của giáo sư Trương Vĩnh Chấn là giải mã trình tự gen của hàng nghìn loại virus chưa biết. Khoảng 1:30 chiều ngày 3/1, một hộp kim loại được chuyển đến Trung tâm Lâm sàng Y tế Cộng đồng Thượng Hải, bên trong có ống nghiệm được bảo quản bằng đá khô, đến từ thành phố nơi xảy ra bệnh viêm phổi không rõ nguyên nhân: Vũ Hán – Hồ Bắc.
Nhóm nghiên cứu của ông Trương Vĩnh Chấn đã sử dụng công nghệ gián đoạn chuỗi mới nhất xác định trình tự gen (High-throughput sequencing technology) để thực hiện phân tích RNA trên các mẫu virus. Họ làm việc liên tục suốt 2 đêm, đến 2 giờ sáng ngày 5/1 họ đã lần đầu tiên thu hoạch được bản đồ trình tự gen virus hoàn chỉnh. Đây chính là loại virus đã gây kiếp nạn trên toàn thế giới với số người nhiễm ít nhất là 23 triệu và làm ít nhất 810.000 người thiệt mạng: SARS- CoV-2.
Ông Trương Vĩnh Chấn trả lời phỏng vấn Tạp chí Time: “Thời gian chúng tôi bỏ ra chưa đầy 40 tiếng, có thể xem là rất nhanh. Sau đó, tôi nhận ra rằng loại virus này liên quan mật thiết với SARS, khả năng tỷ lệ tương quan đến 80%. Do đó, không còn nghi ngờ gì nữa, đây là một loại virus rất nguy hiểm.”
Ông cho biết, sau lần đầu phân tích trình tự gen virus viêm phổi Vũ Hán, ông đã ngay lập tức gọi điện cho bác sĩ Triệu Tô (Zhao Su) là giám đốc Khoa Hô hấp của Bệnh viện Trung ương Vũ Hán để yêu cầu được cung cấp dữ liệu y tế lâm sàng về bệnh nhân. “Tôi không thể chắc chắn rằng nó nguy hiểm hơn SARS, nhưng tôi đã nói với ông ấy rằng loại virus đó chắc chắn nguy hiểm hơn cúm hoặc cúm gia cầm H5N1.”
Sau đó, ông Trương Vĩnh Chấn lại liên hệ với Bộ Y tế Trung Quốc và đến Vũ Hán. Ngày 8/1, ông đã trao đổi với những quan chức y tế công hàng đầu của chính quyền Bắc Kinh. Ông nói: “Tôi có hai nhận định: thứ nhất, đó là loại virus này tương tự như SARS; thứ hai, loại virus này lây lan qua đường hô hấp.” Từ đó ông Trương Vĩnh Chấn đưa ra hai đề xuất: cần thực hiện một số biện pháp khẩn cấp về y tế cộng đồng để ngăn ngừa căn bệnh truyền nhiễm này; hơn nữa, các bệnh viện nên triển khai các phương pháp điều trị kháng virus.
Sau khi trở về Thượng Hải, ông Trương Vĩnh Chấn lại đến Bắc Kinh để tham dự thêm nhiều cuộc họp. Sáng ngày 11/1, khi đang trên đường băng sân bay Hồng Kiều tại Thượng Hải thì ông nhận được điện thoại của giáo sư Edward Holmes thuộc Đại học Sydney (Úc) đề nghị ông cho công khai trình tự gen của virus viêm phổi Vũ Hán. Ông xin một phút để cân nhắc, và cuối cùng đã đồng ý. Trong hai giờ tiếp theo, thông tin về trình tự gen virus được công bố trên trang Virological.org đã gây kinh động cộng đồng khoa học toàn cầu.
Khi máy bay hạ cánh xuống Bắc Kinh, ông Trương Vĩnh Chấn nhận ra rằng phòng thí nghiệm của ông đã thành tâm điểm. Giới chức chính phủ Trung Quốc đã lập tức đến phòng thí nghiệm của ông và yêu cầu giải thích. Ông cho biết rằng có lẽ các quan chức không thể hiểu được lý do tại sao ông lại thu hoạch được trình tự gen nhanh như vậy. Có thể họ không hoàn toàn tin vào trình tự gen virus được phân tích trong phòng thí nghiệm của ông nên muốn kiểm tra phòng thí nghiệm của ông ở Thượng Hải là điều bình thường.
Ông khẳng định, vào ngày 5/1 nhóm của ông đã lần đầu tiên tải chuỗi gen virus lên Trung tâm Thông tin Công nghệ Sinh học Quốc gia Mỹ (U.S.National Center for Biotechnology Information, NCBI), điều này đã được xác nhận bởi Genbank là cơ quan của Chính phủ Mỹ phụ trách NCBI. Vì có thể mất vài ngày, thậm chí vài tuần để NCBI xác minh, thêm nữa là vì sự nguy hiểm của virus viêm phổi Vũ Hán, đồng thời được ủng hộ thúc giục của các đồng nghiệp, khiến ông quyết định cho công bố trực tuyến dữ liệu trình tự gen virus.
Nhưng dưới hệ thống chính trị Cộng sản Trung Quốc, vấn đề “nguyên tắc chính trị” là trên hết. Trong thời gian lây lan dịch bệnh viêm phổi Vũ Hán, một số bác sĩ tự ý công bố sự thật đã bị cơ quan an ninh bắt giữ. Theo Caixin tại Trung Quốc Đại Lục đưa tin, ngày 3/1 Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc đã ban hành lệnh cấm tự ý tiết lộ mọi thông tin về dịch bệnh viêm phổi Vũ Hán, đồng thời thông báo cho phòng thí nghiệm phải tiêu hủy tất cả các mẫu virus hoặc chuyển tất cả các mẫu đến nơi được cơ quan chức năng chỉ định.
Sau khi ông Trương Vĩnh Chấn công bố trình tự gen của virus, mặc dù ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy virus có khả năng lây truyền từ người sang người, nhưng mãi cho đến ngày 20/1 Bắc Kinh mới công khai thừa nhận việc lây truyền bệnh viêm phổi Vũ Hán trong cộng đồng; đến ngày 23/1 mới cho phong tỏa thành phố Vũ Hán, cách ly 11 triệu công dân Vũ Hán.
Trong một nghiên cứu chung của các nhà khoa học Trung Quốc, Anh và Mỹ thực hiện đã chỉ ra nếu các biện pháp phòng chống dịch được thực hiện sớm hơn 3 tuần thì số người ở Trung Quốc Đại Lục bị nhiễm viêm phổi Vũ Hán sẽ giảm được tới 95%; nếu thực hiện các biện pháp phòng chống dịch sớm hơn 2 tuần thì số người bị nhiễm giảm được 86%; nếu trước 1 tuần thì số người bị nhiễm giảm được 66%.
Ông Trương Vĩnh Chấn cho biết: “Ở Trung Quốc, trải nghiệm của chúng tôi với SARS và các bệnh khác là rất tồi tệ, ngay từ đầu không ai không dự đoán rằng căn bệnh truyền nhiễm này sẽ rất nghiêm trọng, kể cả các chuyên gia từ Trung tâm Kiểm soát Dịch bệnh và Bộ Y tế Trung Quốc.”
Ông khẳng định khoa học là chìa khóa để dự đoán sự bùng phát của virus, độ chính xác của nó cũng tương tự như dự báo bão và lốc xoáy hiện nay. Ông nói: “Nếu chúng ta không học bài học kinh nghiệm từ dịch bệnh này thì loài người sẽ lại phải chịu những thảm họa dịch bệnh tương tự”.
Trong khi chính quyền Bắc Kinh lại chối bỏ rằng lỗi của đại dịch viêm phổi Vũ Hán là do các quan chức chính quyền địa phương chứ không phải trung ương; cũng không thừa nhận nguồn gốc virus từ Trung Quốc, việc virus lây lan là thuyết âm mưu của Mỹ. Những động thái này đã kích thích thêm mâu thuẫn quan hệ Mỹ – Trung.
Nhưng có một số sự thật không thể phủ nhận: trường hợp viêm phổi Vũ Hán đầu tiên ở Mỹ ngày 21/1 là người từ Vũ Hán về nhà ở bang Washington; trường hợp viêm phổi Vũ Hán đầu tiên được xác nhận ở Nhật Bản cũng liên quan đến Vũ Hán; đến gần hết tháng 8/2020 đã có gần 6 triệu người Mỹ bị nhiễm virus và 181.000 người đã mất mạng; còn tại Nhật Bản là hơn 60.000 người nhiễm và 1.160 người đã mất mạng.
Thiên Thanh (Theo Time)