Thanh Hải
Kế hoạch năng lượng mặt trời của Trung Quốc đã được nhà lãnh đạo Tập Cận Bình sử dụng trong chiến dịch xóa đói giảm nghèo – một dự án đầy tham vọng nhằm thu hút nông dân lắp đặt các tấm pin mặt trời. Dự án này, về mặt lý thuyết giúp đưa nông dân thoát nghèo, trong nhiều trường hợp đã được chứng minh là làm tăng gánh nặng nợ nần của các vùng nông thôn và vùng sâu vùng xa.
Đưa các khu vực xa xôi và nghèo khó của Trung Quốc thoát khỏi đói nghèo là một mục tiêu chiến lược quan trọng được ông Tập thúc đẩy trong vài năm qua. Và mục tiêu được đặt ra là hoàn thành trước lễ kỷ niệm 100 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) vào năm nay.
Vào cuối năm 2020, chính phủ Trung Quốc tuyên bố rằng tất cả 832 quận nghèo ở Trung Quốc đã được xóa khỏi danh sách nghèo đói và mục tiêu xóa nghèo đã đạt được.
Theo một báo cáo do cổng thông tin National Business Daily (NBD) của Trung Quốc công bố vào tháng 10 năm ngoái, việc thúc đẩy nông dân lắp đặt các tấm pin mặt trời ở các vùng sâu vùng xa được coi là “chương trình xóa đói giảm nghèo tiên phong chính xác của Trung Quốc”.
Theo Zhang Jianhua, Giám đốc Cơ quan Năng lượng Quốc gia Trung Quốc, năng lượng mặt trời, còn được gọi là quang điện (viết tắt là PV), tạo ra thu nhập 18 tỷ nhân dân tệ (khoảng 2,78 tỷ USD) và mang lại lợi ích cho 4,15 triệu hộ gia đình nghèo.
Zhang cho biết tại một cuộc họp báo vào ngày 19/10/2020 rằng: “Tổng cộng 26,36 triệu kilowatt [kW] trạm điện quang điện đã được xây dựng trên toàn quốc, mang lại lợi ích cho gần 60.000 ngôi làng nghèo và 4,15 triệu hộ gia đình nghèo, tạo ra thu nhập hàng năm khoảng 18 tỷ nhân dân tệ từ việc phát điện”
Tuy nhiên, tình hình thực tế khác xa.
Tại làng Xihu, huyện Xuyi, tỉnh Giang Tô, dự án xóa đói giảm nghèo của năng lượng mặt trời đã được thực hiện cách đây 5 năm, và doanh thu tạo ra rất ít nên không đủ trả khoản vay vào năm ngoái. Ngôi làng đã tích lũy một khoản nợ hơn 2 triệu NDT (khoảng 309.000 USD), theo Tân Hoa xã.
Dự án thoát nghèo bằng năng lượng mặt trời là một “trò lừa đảo“
Các phương tiện truyền thông của Trung Quốc gọi dự án xóa đói giảm nghèo bằng quang điện là chính sách “thu nhập từ ánh nắng mặt trời”, tuyên bố rằng một khi các tấm pin mặt trời được lắp đặt, nông dân “có thể ngồi lại dưới ánh nắng trong khi tạo ra thu nhập từ các tấm pin mặt trời”, điều này sẽ không ảnh hưởng đến sự phát triển của cây trồng.
Giả thuyết là một nông dân lắp đặt một hệ thống quang điện 5kW trên mái nhà và trên cánh đồng của mình, hệ thống này có thể tạo ra 7.300 kilowatt giờ (kWh) điện mỗi năm. Với mức trợ cấp 0,42 NDT (khoảng 0,065 USD) mỗi kWh từ chính phủ và mức trợ cấp đặc biệt tối đa 0,98 NDT (khoảng 0,15 USD) cho mỗi kWh ở các vùng nông thôn, một nông dân có thể kiếm được 10.220 NDT (khoảng 1.579 USD) một năm, theo kênh truyền thông KK News của Trung Quốc. Khoản đầu tư sẽ được thu hồi trung bình trong vòng 5 đến 7 năm.
Theo thông cáo báo chí từ Singfosolar, một công ty quang điện ở Đông Quan, tỉnh Quảng Đông: “Việc lắp đặt các nhà máy quang điện giống như nằm dưới ánh nắng mặt trời và kiếm tiền một cách dễ dàng và thoải mái”. Singfosolar tuyên bố rằng các nhà máy quang điện “thường có năng suất cao hơn tới 8% so với hầu hết các sản phẩm tiết kiệm và quản lý tài sản, và có thể cung cấp dòng tiền ổn định trong vòng 25 năm”.
Một nhóm truyền thông xã hội có tên là “con ong nhỏ làm nông nghiệp Weiheng” tuyên bố rằng dự án xóa đói giảm nghèo năng lượng mặt trời là một “trò lừa đảo”.
Theo một bài báo được đăng bởi nhóm, có tiêu đề “Lừa đảo về năng lượng mặt trời ở nông thôn”, nông dân sẽ cần đầu tư khoảng 40.000 NDT (khoảng 6.221 USD) cho một hệ thống quang điện 5kW. “Thật trùng hợp, có một dự án xóa đói giảm nghèo cung cấp các khoản vay dưới 100.000 NDT [khoảng 15.546 USD] dành riêng cho nông dân, không tính lãi suất trong [tối đa] ba năm”.
Các yếu tố khác ảnh hưởng đến năng suất năng lượng mặt trời của nông dân bao gồm giảm giá điện năng được tạo ra từ hệ thống năng lượng mặt trời, hủy bỏ trợ cấp của nhà nước trong ba năm và thiếu bảo trì hệ thống thích hợp có thể làm giảm đáng kể công suất phát điện. Bài báo cho biết, tuổi thọ của hệ thống ngắn hơn nhiều so với 25 năm như quảng cáo. Nó tuyên bố rằng “sau khoảng 5 năm, thiết bị cũ đi và hiệu suất phát điện giảm đáng kể”.
“Trên thực tế, đây là một chiêu thức mà các doanh nghiệp quang điện sử dụng để tiêu hóa công suất dư thừa của họ. Do chính phủ từ lâu đã hỗ trợ các doanh nghiệp quang điện trong nước nên họ đã phát triển nhanh chóng”bài báo cho biết. “Họ lợi dụng những nông dân ít hiểu biết về ngành công nghệ cao và lừa họ đầu tư vào các tấm pin mặt trời để giúp các nhà sản xuất quang điện giải quyết vấn đề thừa công suất”.
Bài báo khẳng định: “Các ngân hàng đã hoàn thành hoạt động cho vay của họ, các doanh nghiệp quang điện đã ghi nhận sự tăng trưởng mạnh mẽ, và các báo cáo xóa đói giảm nghèo của địa phương trông rất ấn tượng… chỉ có nông dân là gánh nặng nợ”.
Tính toán lý thuyết khác xa thực tế
Theo một báo cáo của Tân Hoa xã được công bố vào tháng 10 năm ngoái, một số làng nghèo đã chấp nhận dự án xóa đói giảm nghèo năng lượng mặt trời và vay các khoản vay lớn từ ngân hàng để tài trợ cho dự án. Tuy nhiên, do nhiều lý do như vấn đề chất lượng và thiếu bảo trì, một số hệ thống điện mặt trời mang lại thu nhập thấp hơn nhiều so với dự kiến ban đầu, trong khi nhiều hệ thống khác bị hỏng chỉ trong vài năm mà không có ai khắc phục sự cố, và thu nhập giảm dần qua từng năm.
Tình huống này xảy ra ở làng Tây Hồ, tỉnh Giang Tô, kể từ khi họ tham gia vào dự án vào năm 2016. Dự án quang điện, ban đầu hứa hẹn thu nhập hàng năm 390.000 NDT (khoảng 60.000 đô la), mang lại thu nhập hàng năm dưới 100.000 NDT (khoảng 15.000 đô la) sau đó Theo Tân Hoa xã, bốn năm không đủ trả lãi ngân hàng.
Các quan chức địa phương được Tân Hoa xã dẫn lời nói rằng làng Tây Hồ có tổng thu nhập hàng năm vài chục nghìn nhân dân tệ trước khi dự án quang điện được khởi động. Để được đưa ra khỏi danh sách nghèo đói của ĐCSTQ, Tây Hồ phải đáp ứng thu nhập hàng năm là 180.000 NDT (khoảng 27.800 USD) vào cuối năm 2020. Chính quyền địa phương đã dựa vào dự án quang điện để đưa cả làng thoát nghèo. Nhưng cuối cùng, ngôi làng chìm trong đống nợ hơn 2 triệu NDT (khoảng 309.000 USD).
Theo một bài báo của KK News, các dự án quang điện được thúc đẩy cho các hộ nông dân trong những năm gần đây và đã khiến nhiều nông dân bị thua lỗ nghiêm trọng.
Nhiều quốc gia buộc phải thực hiện các biện pháp chống bán phá giá đối với Trung Quốc
Trong hơn một thập kỷ qua, chính phủ Trung Quốc đã sử dụng các khoản trợ cấp của nhà nước và các chính sách cho vay ưu đãi để thúc đẩy sự phát triển của ngành năng lượng mặt trời.
Theo cổng thông tin Sina, tính đến năm 2017, các tấm pin mặt trời do Trung Quốc sản xuất đã chiếm 71% thị phần toàn cầu. Với giá rẻ hơn từ 30 đến 50% so với các tấm pin mặt trời của Nhật Bản, các sản phẩm của Trung Quốc đã bóp chết thị phần của Nhật Bản xuống còn 2%, trong khi Nhật Bản từng là nhà cung cấp các sản phẩm quang điện lớn nhất.
Châu Âu cũng đã bị loại khỏi ngành năng lượng mặt trời do chính quyền Trung Quốc mở rộng các sản phẩm quang điện giá rẻ. Một số nhà sản xuất quang điện lớn ở châu Âu, bao gồm AG và Conergy, đã gặp khó khăn trong việc cạnh tranh với các công ty Trung Quốc và một số đã phá sản.
Cạnh tranh về giá thấp, hoặc bán phá giá, và sự mở rộng của ngành công nghiệp quang điện Trung Quốc đã gây ra các cuộc điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp ở nhiều quốc gia và khu vực.
Vào tháng 12/2012, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã công bố các biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với các sản phẩm quang điện silicon tinh thể của Trung Quốc (CSPV), với pin và mô-đun CSPV của Trung Quốc được thêm vào danh sách chống bán phá giá và chống trợ cấp hai năm sau đó. Vào tháng 8/2018, Washington đã công bố mức thuế 10% đối với các linh kiện và pin CSPV từ Trung Quốc, mức thuế này đã được tăng lên 25% vào tháng 6/2019 và đánh thuế giá trị bổ sung 25% đối với các bộ phận khác nhau được sử dụng trong sản xuất linh kiện.
Liên minh châu Âu lần đầu tiên áp đặt các biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với mô-đun, tấm wafer và pin của Trung Quốc vào năm 2013 và các biện pháp này đã chấm dứt vào tháng 9/2018. EU một lần nữa công bố mức thuế chống bán phá giá tạm thời là 11,8% đối với các công ty quang điện của Trung Quốc.
Vào tháng 4/2017, Thổ Nhĩ Kỳ xác định rằng việc bán phá giá các linh kiện quang điện và tấm pin mặt trời của Trung Quốc đang làm tổn hại đến ngành công nghiệp nội địa của họ và quyết định áp đặt phí chống bán phá giá đối với các nhà sản xuất quang điện Trung Quốc trong thời hạn 5 năm, với 16 công ty phải trả mức 20 USD/m2 (mỗi mét vuông) và các nhà xuất khẩu khác trả mức phí là 25 USD/ m2 .Chính phủ Úc cũng tung ra chống bán phá giá và chống trợ cấp vào sản phẩm quang điện Trung Quốc vào giữa năm 2014 và năm 2016.