Cát Duyên
Ký hiệu tiền nhân dân tệ của Trung Quốc bên ngoài một chi nhánh ngân hàng ở Thượng Hải hôm 13/08/2015. (Ảnh: Johannes Eisele / AFP / Getty Images)
Đồng nhân dân tệ (CNY) đang mất giá nhanh chóng, đồng nghĩa với việc Bắc Kinh phải đối mặt với nhiều khó khăn hơn để có thể duy trì ảo tưởng của họ về bá chủ kinh tế.
Đồng tiền Trung Quốc sụp đổ là triệu chứng mới nhất trong một loạt các triệu chứng chỉ ra vấn đề suy giảm kinh tế mà ban lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) đang cố gắng giải quyết, nhưng cho đến nay, vẫn chưa thành công.
Những lý do khiến đồng CNY giảm giá và Bắc Kinh thất bại là có thể dự đoán được vì chúng mang tính chất phá hoại.
Phản ứng dây chuyền trong kinh tế
Một nguyên nhân chính khiến đồng CNY sụt giá bắt nguồn từ chính sách không khoan nhượng của ĐCSTQ trước sự bùng phát liên tục của COVID-19 trên toàn lãnh thổ Trung Quốc. Chính sách phong tỏa khắc nghiệt của Bắc Kinh – được áp dụng từ thành phố này đến thành phố khác trong hai năm rưỡi qua ngay khi mà chỉ phát hiện một số ít các ca nhiễm – đã làm gián đoạn nghiêm trọng hoạt động sản xuất cho xuất khẩu.
Điều đó không chỉ khiến hoạt động sản xuất phục vụ xuất khẩu ở Trung Quốc giảm tốc mà còn ảnh hưởng đến nhu cầu và tiêu dùng trong nước. Năng suất của người tiêu dùng và năng suất của nhà sản xuất tại Trung Quốc trong tháng 7 vừa qua đã giảm xuống dưới mức kỳ vọng. [Năng suất của người tiêu dùng là tỷ số giữa tổng tiện ích mà người tiêu dùng nhận được trên tổng nguồn lực (tài chính, tinh thần và vật chất) mà người tiêu dùng chi tiêu]. Thêm vào đó, tốc độ tăng trưởng trong tháng 7 của cả hai chỉ số này đều thấp hơn trong tháng 6.
Với hàng triệu công nhân bị sa thải trong những đợt phong tỏa dường như vô tận này, thu nhập của người tiêu dùng Trung Quốc giảm sút trầm trọng; trong khi tâm lý của họ sa sút.
Kinh tế trong nước ảm đạm
Thu nhập từ xuất khẩu giảm, sản xuất chậm lại và nhu cầu tiêu dùng thu hẹp không phải là những hậu quả tiêu cực duy nhất. Một yếu tố khác là sự sụp đổ của lĩnh vực bất động sản – chiếm khoảng 29% GDP của Trung Quốc. Điều này cũng tác động tiêu cực rất lớn lên tâm lý và thái độ của người tiêu dùng. Đầu tư vào phát triển bất động sản là một phần chính trong danh mục đầu tư hưu trí cá nhân trên khắp Trung Quốc.
Một nghiên cứu của Viện Kinh tế Quốc tế Peterson (PIIE) cho biết: “Gần 60% tổng tài sản thuộc sở hữu của các hộ gia đình Trung Quốc ở thành thị là bất động sản. Tỷ lệ đó thậm chí còn cao hơn đối với các hộ gia đình có thu nhập thấp hơn. Do đó, giá bất động sản giảm mạnh có thể gây ra bất ổn xã hội, điều mà chính quyền Trung Quốc muốn tránh bằng mọi giá”.
Phản ứng của các nhà đầu tư bất động sản Trung Quốc là chưa từng có. Hàng triệu chủ sở hữu đã ngừng hoặc đang đe dọa ngừng thanh toán các khoản vay thế chấp đối với các dự án bất động sản chưa hoàn thành hoặc bị mất giá sâu. Cuộc tẩy chay này có thể ảnh hưởng đến 200 dự án ở 80 thành phố và gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho lĩnh vực tài chính.
Trong khi thu nhập đang giảm, thì lạm phát lại đang tăng lên. Nói tóm lại, người tiêu dùng Trung Quốc đang phải đối mặt với con dao hai lưỡi: thu nhập thấp hơn và giá cả cao hơn. Hàng triệu nhà đầu tư bất động sản đang giận dữ và hậu quả tiềm tàng là tình trạng bất ổn trong nước gia tăng.
Tác động tiêu cực sâu rộng đến ngoại quốc
Các hậu quả không chỉ dừng lại ở biên giới của Trung Quốc. Việc Bắc Kinh liên tục phá giá đồng CNY, cộng thêm khủng hoảng bất động sản và tốc độ tăng trưởng giảm, đang khiến đầu tư nước ngoài rời khỏi Trung Quốc.
Các nhà đầu tư toàn cầu đang bán đồng tiền của Trung Quốc và thoát khỏi các tài sản bằng đồng CNY như cổ phiếu và trái phiếu. Họ cũng đang bán tài sản ở các quốc gia mới nổi phụ thuộc nhiều vào Trung Quốc. Nỗi sợ hãi của họ là hợp lý. Việc Trung Quốc tiếp tục phong tỏa đang làm gián đoạn chuỗi cung ứng ở các quốc gia mới nổi. Tình trạng bất ổn kinh tế tại đất nước tỷ dân dự kiến sẽ lan sang các quốc gia khác trên thế giới, dẫn đến sự mất giá của các đồng tiền khác.
Ông Per Hammarlund, chiến lược gia trưởng về các thị trường mới nổi tại Skandinaviska Enskilda Banken AB, gần đây đã cho biết rằng: “Với việc đồng CNY tiếp tục suy yếu, các thị trường mới nổi khác sẽ phải đối mặt với áp lực đồng tiền của họ giảm giá. Tác động sẽ được cảm nhận rõ nhất bởi các quốc gia cạnh tranh trực tiếp với Trung Quốc về xuất khẩu”.
Đây là phản ứng dây chuyền – điều có thể kích hoạt nhiều dòng vốn hơn chảy vào đồng USD, không phải vì nền kinh tế Mỹ quá mạnh, mà bởi vì nền kinh tế các nước khác tương đối kém hơn nhiều. Như ông Karl Schamotta, trưởng bộ phận chiến lược thị trường tại Corpay, trong một bài báo đăng trên Financial Times, đã lưu ý: “Chúng ta không thể thấy đồng USD tăng giá nhiều như vậy, trừ khi có sự dịch chuyển lớn để tìm nơi trú ẩn an toàn”.
Bắc Kinh có thể đảo ngược xu hướng đồng CNY mất giá?
Các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc tại Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) đang cố gắng kiềm chế hoặc thậm chí đảo ngược xu hướng mất giá của đồng CNY bằng các chiến thuật khác nhau.
Sau khi đồng CNY trượt xuống mức thấp nhất trong 2 năm, giảm 8% khi so với đồng USD, PBOC đã tuyên bố rằng bắt đầu từ ngày 15/09, họ sẽ cắt giảm tỷ lệ dự trữ ngoại hối bắt buộc (RRR) từ 8% xuống 6%.
PBOC cho biết việc cắt giảm này nhằm cải thiện “khả năng sử dụng vốn ngoại hối của các tổ chức tài chính”. Nhưng hiệu quả của động thái này vẫn chưa rõ ràng. Ông Bruce Pang, nhà kinh tế trưởng tại Jones Lang Lasalle, cho biết thông báo này “có thể giảm bớt áp lực giảm giá nhanh của đồng CNY”.
Tránh để đồng CNY mất giá quá nhanh có thể là kết quả thực tế nhất mà Bắc Kinh có thể hy vọng. Tuy nhiên, tại một số thời điểm, thay vì cố gắng duy trì một tỷ giá cố định, ĐCSTQ có thể thả nổi đồng CNY. Tuy nhiên, làm như vậy sẽ khiến ĐCSTQ mất quyền kiểm soát đối với đồng CNY. Một số quan điểm cho rằng điều đó khó có thể xảy ra, vì ĐCSTQ muốn kiểm soát hoàn toàn nền kinh tế Trung Quốc – đương nhiên bao gồm cả tiền tệ của nước này.
Các nhà phân tích khác thì cho rằng các nguyên nhân khiến đồng CNY giảm giá không chỉ bởi chính sách, mà là về bản chất cấu trúc. Trong trường hợp đó, Bắc Kinh có thể phải thả nổi đồng CNY vì họ không thể kiểm soát dòng vốn của các nhà đầu tư toàn cầu và họ phụ thuộc quá mức cần thiết về tăng trưởng vào các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) hoạt động kém hiệu quả nhưng trung thành về mặt chính trị.
Ông Simon White của Bloomberg đồng ý với nhận định trên: “Các lực lượng khiến đồng CNY giảm giá là mang tính cấu trúc; và một khả năng ngày càng tăng là Trung Quốc cuối cùng có thể từ bỏ hoàn toàn tỷ giá hối đoái cố định”.
ĐCSTQ sẽ quản lý sự sụp đổ của nền kinh tế như thế nào?
Bằng cách tập trung kích thích các DNNN trong bối cảnh tiếp tục phong tỏa, Bắc Kinh về cơ bản đã thúc đẩy các doanh nghiệp thuộc sở hữu của ĐCSTQ với cái giá là lĩnh vực tiêu dùng cá nhân. Kết quả là, thặng dư thương mại của Trung Quốc đã tăng khoảng 0,5 nghìn tỷ USD kể từ năm 2020.
Đó không phải là sự đánh đổi thông minh về mặt kinh tế. Những tích cực trong doanh thu xuất khẩu không thể bù đắp cho sự mất mát trong nhu cầu tiêu dùng, vốn đang bị thu hẹp và vẫn ở dưới mức trước COVID. Hơn nữa, cho vay tiêu dùng, vốn là động lực chính cho hoạt động nhập khẩu, đang ở mức thấp nhất trong 13 năm.
Với cả lạm phát và thất nghiệp đang gia tăng – đặc biệt tác động đến thế hệ trẻ, cùng với sự sụp đổ của lĩnh vực bất động sản, thì vấn đề quản lý nền kinh tế của Bắc Kinh đang gặp nhiều đe dọa.
Liệu sự sụp đổ thảm khốc của đồng CNY có thách thức khả năng của ĐCSTQ trong việc quản lý sự sụp đổ của nền kinh tế – vốn đang lao dốc – của họ?
Cát Duyên