Thùy Dương
Kể từ khi nước Pháp ra khỏi phong tỏa chống dịch Covid-19 vào ngày 11/05/2020, không có tuần nào là không có thông báo về các kế hoạch sa thải, tái cơ cấu, thậm chí là thông báo phá sản của các công ty trong nhiều lĩnh vực. Cùng với ngành may mặc, chế tạo xe hơi, ngành công nghiệp chế tạo máy bay của Pháp là lĩnh vực bị tác động nghiêm trọng nhất cho dù đang ở trong giai đoạn phát triển bùng nổ.
Hiệu ứng Donimo
Trước khi xảy ra đại dịch Covid-19, ngành chế tạo máy bay của Pháp có đà phát triển mạnh mẽ, tạo rất nhiều công ăn việc làm, nhờ sự bùng nổ của xu thế toàn cầu hóa và du lịch. Lĩnh vực công nghiệp này có 300.000 nhân công trực tiếp và gián tiếp trên toàn nước Pháp, đóng góp 12% cho xuất khẩu của cả nước. Thặng dư năm 2019 đạt 31 tỉ euro, so với 27 tỉ euro thặng dư của ngành sản xuất hàng hiệu.
Thế nhưng, đà phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp xuất khẩu lớn nhất của Pháp lại bị đại dịch Covid-19 chặn đứng. Ngành vận chuyển hàng không quốc tế bị tê liệt, làm chao đảo các hãng hàng không đồng thời tạo hiệu ứng Domino và cú sốc chưa từng có cho các công ty chế tạo máy bay và trang thiết bị và các nhà thầu đối tác.
Người ta vẫn nói chỉ cần Airbus « ho một tiếng » là cả ngành công nghiệp chế tạo máy bay bị nhấn chìm trong khủng hoảng. Với tổng số 49.000 nhân viên, tập đoàn chế tạo máy bay Airbus của châu Âu dự kiến cắt giảm 15.000 người làm công ăn lương. Riêng tại Pháp, số người bị Airbus cho thôi việc là 5.000 người, tập trung chủ yếu tại Toulouse (3.500 người). Cả thành phố vốn được coi là kinh đô ngành công nghiệp hàng không của Pháp và châu Âu bàng hoàng.
Trong khi đó, hãng hàng không Pháp Air France, trong khuôn khổ kế hoạch tái thiết tập đoàn, ngoài việc thông báo cắt giảm hơn 7.580 công ăn việc làm còn dự kiến từ nay đến tháng 04/2021 đóng cửa 10 chi nhánh trên toàn quốc, từ Paris đến Nantes, Toulouse, Bordeaux, Lille, Lyon, Marseille và Nice.
Cái nôi của ngành công nghiệp hàng không của Pháp là vùng Occitanie, trong đó nổi bật nhất là thành phố Toulouse. Trong năm 2019, Occitanie là vùng xuất khẩu nhiều thứ tư của Pháp, chủ yếu nhờ ngành chế tạo máy bay (71,4%), với 85.000 lao động trong lĩnh vực này. Khi hoạt động của các công ty trong lĩnh vực hàng không sụp đổ thì đương nhiên tai họa giáng xuống nhiều thành phố của vùng, chẳng hạn Figeac ở tỉnh Lot. Cả thành phố Figeac có gần 10.000 dân thì có tới 1/3 làm việc cho Figeac Aéro và Collins Aérospace, hai nhà thầu đối tác của cả hai nhà sản xuất máy bay Airbus và Boeing.
Hãng Figeac Aéro hồi cuối tháng 08 đã thông báo sa thải 1/3 số người làm công ăn lương. Chủ tịch – tổng giám đốc công ty Figeac Aéro, ông Jean-Claude Maillard, nhấn mạnh cuộc khủng hoảng sẽ còn rất lâu dài và chính sách trợ cấp thất nghiệp hay việc Nhà nước cho vay 80 triệu euro cũng không đủ để bù đắp cho những thiệt hại mà Covid-19 gây ra cho doanh nghiệp. Ngay cả các nghiệp đoàn của người lao động cũng cảm thấy bất lực trước hoàn cảnh hiện tại.
Còn nhân viên nhà máy Figeac Aéro, khi trả lời đài France Info ngày 31/08, đều tỏ rõ nỗi bất an, lo lắng cho tương lai : « Tôi làm việc ở đây đã được 8 năm rồi. Vậy đấy! Còn lại thì tôi không biết mọi chuyện rồi sẽ ra sao. Phải chờ xem mọi chuyện sẽ thế nào, rồi chúng ta sẽ biết mọi chuyện diễn biến ra sao » ; « Tất cả chúng tôi đều cảm thấy có sự không chắc chắn. Chúng tôi không biết trong tương lai rồi sẽ phải làm thế nào. Chúng tôi không biết liệu vị trí công việc của chúng tôi có bị ảnh hưởng không » ; « Tôi thì tôi dự định ở lại đây làm việc, ký hợp đồng lao động dài hạn, tiếp tục ở lại đây nhưng mà sau này thì không biết ra sao … »
Một số doanh nghiệp đã thành công trong việc khôn khéo thích nghi với hoàn cảnh mới. Chẳng hạn, công ty Femso đã chuyển từ chế tạo phụ tùng cơ khí sang sản xuất các tấm chắn chống giọt bắn, tham gia cuộc chiến phòng ngừa virus corona. Tuy nhiên, không phải doanh nghiệp nào cũng có thể nhanh chóng tìm ra giải pháp “chữa cháy” để duy trì công ăn việc làm cho người lao động. Nhiều công ty, nhà thầu không còn giải pháp nào ngoài việc cắt giảm nhân công, sa thải người lao động. Hiệu ứng Domino vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc. Ngành công nghiệp hàng không của Pháp đang chứng kiến tình trạng suy thoái chưa từng có trong suốt 20 năm qua.
Chính phủ Pháp và vùng Occitanie vào cuộc
Thách thức đặt ra là trong bối cảnh không có giao dịch mua bán máy bay, thời gian hồi phục kinh tế sẽ còn rất dài, nhưng lĩnh vực chế tạo hàng không vẫn phải bảo trì trang thiết bị và duy trì công ăn việc làm và sự tồn tại của các hãng sản xuất, để đảm bảo lĩnh vực sẵn sàng chinh phục các thị trường mới khi nền kinh thế cất cánh trở lại, tránh cho cả lĩnh vực phải « làm lại hoàn toàn từ đầu » khi ra khỏi cuộc khủng hoảng « có một không hai » này.
Do ngành chế tạo máy bay có trọng lượng rất lớn đối với nền kinh tế Pháp, chính phủ đã phải sớm công bố kế hoạch trợ giúp. Hôm 09/06, chính phủ Pháp thông báo chương trình hỗ trợ 15 tỉ euro cho ngành công nghiệp hàng không, trong đó có việc đẩy nhanh đơn đặt mua chiến đấu cơ của tập đoàn Dassault. Trước đó, hồi tháng 01/2019, bộ trưởng Quân Lực Pháp Florence Parly thông báo vào năm 2023 sẽ đặt mua 30 chiến đấu cơ Rafale nổi tiếng của tập đoàn sản xuất máy bay Dassault Aviation để trang bị cho quân đội. Thế nhưng, hiện giờ chính phủ Pháp đang thảo luận với Dasault để đẩy nhanh lịch đặt hàng nhằm không chỉ giúp tập đoàn Dassault mà cả các nhà thầu của hãng duy trì sản xuất, bởi tập đoàn Pháp phải đối mặt với nguy cơ các nước khác giảm đơn đặt hàng do tác động của cuộc khủng hoảng kinh tế.
Còn ngay tại vùng Occitanie, nơi có tổng cộng 800 doanh nghiệp trong ngành công nghiệp hàng không, vũ trụ, chủ tịch vùng, bà Carole Delga, hôm 03/07 thông báo kế hoạch đầu tư 109 triệu euro trong vòng 2 năm cùng với sự thành lập một cơ quan đầu tư chiến lược (Aris) để cứu ngành công nghiệp chủ chốt của vùng, đưa Occitanie thành miền tái dịch chuyển công nghiệp và cái nôi của nền công nghiệp chế tạo máy bay sinh thái. Chủ tịch vùng Occitanie phát biểu:
“Kế hoạch này được xây dựng cùng với Nhà nước, các doanh nghiệp và các tổ chức nghiệp đoàn. Kế hoạch trị giá 100 triệu euro nhằm mục đích gì? Trước hết, đó là để duy trì, giữ vững năng lực làm việc, bởi vì ngành công nghiệp hàng không thực sự đòi hỏi những kỹ năng thành thạo, khéo léo về công nghệ cao. Vì thế, điều cần làm trong thời gian chờ đợi kinh tế được khôi phục trở lại là huấn luyện chứ không phải sa thải người lao động. Ngoài ra, chúng ta cũng cần phải đầu tư vào máy bay xanh/máy bay sinh thái. Nước Pháp và châu Âu cần giữ vai trò lãnh đạo ».
Là kinh đô ngành công nghiệp máy bay không chỉ riêng của Pháp mà của cả châu Âu, vùng Toulouse, nơi đặt trụ sở tập đoàn Airbus, đương nhiên là nạn nhân hàng đầu. Cuộc suy thoái của lĩnh vực chế tạo công nghiệp hàng không không gia có thể khiến cả vùng Occitanie mất khoảng 200.000 việc làm trực tiếp và gián tiếp, trong đó 70% là ở thành phố Toulouse và các khu vực lân cận.
Bà Agnès Plagneux-Bertrand, phó chủ tịch (dân cử) vùng Toulouse Métropole, phát biểu: “Chúng tôi sẽ mất một nguồn thu lớn nhưng đó là những điều chúng tôi dự báo trước được và chúng tôi sẽ gỡ gạc lại dần theo thời gian.Thực ra là chúng tôi cũng đã bắt đầu tiến hành các hành động để có thể mở các lĩnh vực mới nhưng đúng là hiện nay chúng tôi vẫn phụ thuộc rất, rất nhiều vào lĩnh vực hàng không và không gian”.
Nhiều người còn bi quan, sợ rằng Toulouse sẽ “sụp đổ” như thành phố Detroit, kinh đô xe hơi của Mỹ hồi năm 2013. Tuy nhiên, ông Jean-Marc Olivier, một sử gia chuyên về lĩnh vực công nghệp hàng không, vẫn tỏ ra lạc quan và giải thích với đài France 24: “Hội chứng Detroit, tôi không nghĩ là như vậy bởi vì hội chứng Detroit là đặc trưng của ngành chế tạo xe hơi, tức là ngành công nghiệp mà đa phần lực lượng lao động là công nhân. Trong ngành công nghiệp hàng không, với những nhà thầu trong lĩnh vực này, đa phần nhân viên là kỹ sư, các nhà kỹ thuật và nhà nghiên cứu. Đó là một thành phố đi tiên phong từ lâu nay. Thế nên chúng tôi có khả năng cải tổ, chuyển đổi theo hướng sản xuất mới, chúng tôi có thể dự kiến về sự tiến triển nhanh chóng về sản phẩm.
(…) Đa dạng hóa sản xuất là điều có thể làm. Tôi lấy một ví dụ khác ở Mỹ. Đó là thành phố Seattle. Seattle không chỉ là một thành phố có tập đoàn Boeing, mà Seattle còn là thành phố của công nghệ thông tin, với Microsoft … Và Jeff Bezos đã đến Seattle phát triển tập đoàn Amazon bởi vì ông ấy biết là ở đó có nguồn lực khổng lồ về kỹ sư tin học.”
Hiện nay, tại Toulouse, các kiến thức, công nghệ về chế tạo máy bay đã bắt đầu được chuyển đổi, áp dụng vào lĩnh vực sản xuất xe hơi, các loại xe cơ giới, tàu hỏa thế hệ tương lai. Các tập đoàn công nghiệp Renault, Siemens và Alstom cũng đã bắt đầu quan tâm đến việc tạo dựng cơ sở tại Toulouse để có thể tận dụng các lợi thế vốn có của thành phố “não bộ” trong ngành công nghiệp hàng không châu Âu.