Giữa đại dịch COVID-19, đã có rất nhiều tranh luận về nguồn gốc của virus corona chủng mới, liệu nó xuất phát từ tự nhiên hay được tạo ra từ phòng thí nghiệm? Trong khi một số nhà khoa học nổi tiếng bày tỏ quan điểm nghiêng về nguồn gốc nhân tạo, thì giới khoa học đa số cho rằng virus có nguồn gốc tự nhiên. Dù là tự nhiên hay nhân tạo, khả năng rất cao là nó đã bị rò rỉ từ phòng thí nghiệm P4. Vậy sự rò rỉ này đã diễn ra như thế nào? Có một giả thuyết phù hợp cho quá trình này theo thuyết nguồn gốc tự nhiên.
Cần có vật chủ trung gian
Ngày 3/2/2020, bà Thạch Chính Lệ, Phó chủ nhiệm Phòng thí nghiệm P4 Vũ Hán, đã đăng một bài báo trên tạp chí uy tín Nature với tiêu đề “Sự bùng phát bệnh viêm phổi liên quan đến một loại virus corona mới, có thể có nguồn gốc từ dơi”. Trong bài báo này, bà Thạch cho biết, thông qua giải trình tự toàn bộ chuỗi gen, nhóm của bà đã xác định được một loại virus corona ở dơi tên là RaTG13, giống virus corona mới đến 96,2%. Cho đến nay, đây là chuỗi gen gần với virus corona nhất được báo cáo.
Giống nhau 96,2% không có nghĩa là virus ở dơi có thể trực tiếp lây sang người và là nguyên nhân chính của đại dịch hiện nay. Theo ông Trevor Bedford, một chuyên gia tin sinh học tại Đại học Washington, thông thường phải mất từ 25 đến 65 năm để virus ở dơi đột biến đến độ giống hệt virus corona hiện tại. Tuy nhiên, virus corona mới chỉ bùng phát vài tháng trước, nên chưa đủ thời gian để virus dơi loại bỏ sự khác biệt (3,8%) và trở thành virus corona này khi nó đã lây nhiễm trực tiếp vào người.
Khả năng duy nhất để virus dơi nhanh chóng đột biến thành virus corona hiện nay là thông qua các vật chủ trung gian. Nói cách khác, nếu virus dơi đã lây sang một vật chủ trung gian, từ đó lại lây sang người thì sẽ tăng nhanh tốc độ đột biến lên rất nhiều. Ông Richard Ebright thuộc Đại học Rutgers lập luận rằng “tốc độ đột biến có thể khác nhau khi nó lây truyền qua các vật chủ khác nhau trước con người”.
Điều cần truy tìm ở đây là xác định các vật chủ trung gian. Trong các đợt bùng phát dịch bệnh có nguồn gốc động vật trước đây (bệnh lây từ động vật sang người), cả dịch SARS 2003 ở Trung Quốc và dịch MERS 2012 ở Ả Rập Saudi đều được phát hiện là do virus dơi lây qua vật chủ trung gian là cầy hương và lạc đà, trước khi lây sang người và gây bệnh.
Thời điểm virus bùng phát ở Vũ Hán là vào mùa đông năm 2019, khi dơi đã ngủ đông và không có con dơi nào được bán ở chợ. Vì vậy, có khả năng là virus đã tồn tại trong môi trường trong nhiều tháng hoặc thậm chí lâu hơn, và đã trải qua một quá trình đột biến toàn diện trước khi trở thành chủng virus chết người này.
Ở đây chúng ta theo đuổi một giả thuyết là virus dơi mà bà Thạch phát hiện từ dơi tự nhiên và đang nghiên cứu đã bị rò rỉ ra môi trường thông qua động vật thí nghiệm tại phòng thí nghiệm P4 bị xử lý sai.
Mức độ an toàn của phòng thí nghiệm P4 Vũ Hán
Mặc dù nhiều người nghi ngờ virus đã bị rò rỉ từ phòng thí nghiệm P4 tại Vũ Hán, và các phòng thí nghiệm nghiên cứu của Trung Quốc cũng được biết là có công tác quản lý an toàn rất lỏng lẻo, nhưng rốt cuộc, virus không dễ bị rò rỉ trực tiếp từ phòng thí nghiệm.
Trước hết, các phòng thí nghiệm xây dựng theo kiểu BSL-4 (Biosafety level 4 – hay còn gọi là P4) là rất hiếm, và được thiết kế để nghiên cứu các vi sinh vật cực kỳ nguy hiểm. Những phòng thí nghiệm này được dùng để xử lý các vi sinh vật gây tử vong mà không có biện pháp chữa trị hoặc vắc-xin, như virus Ebola chẳng hạn.
Mọi người được yêu cầu thay quần áo trước khi vào và tắm khi ra khỏi phòng thí nghiệm. Mọi nguyên liệu, vật tư cũng được khử trùng trước khi đưa ra ngoài. Ngoài ra, mọi người đều có trang bị bảo hộ cá nhân phù hợp, cũng như một bộ bảo hộ che kín người có áp suất dương, nguồn cấp khí thở.
Phòng thí nghiệm P4 cực kỳ biệt lập, thường nằm trong một tòa nhà riêng biệt hoặc trong khu vực cách ly, cấm ra vào của tòa nhà. Phòng thí nghiệm cũng có nguồn cấp và thải khí đặc biệt, cũng như hệ thống khử nhiễm và tạo chân không.
Hơn nữa, mỗi nhân viên vận hành phòng thí nghiệm P4 thường làm việc theo nhóm với các đồng nghiệp khác dưới sự giám sát bằng video. Điều này khiến một nhân viên phòng thí nghiệm gần như không thể tự ý rò rỉ mầm bệnh.
Vấn đề xử lý động vật thí nghiệm
Tháng 2/2020, Vũ Tiểu Hoa, một cư dân mạng, đã nêu ra các vấn đề an toàn của động vật thí nghiệm:
“Một số phòng thí nghiệm quản lý việc này rất kém, và bán động vật thí nghiệm để kiếm lời. Ví dụ như chó nuôi làm thú cưng (Trường Đại học Y Công đoàn đã từng làm việc này)… Xác chết của các động vật thí nghiệm cũng không được xử lý thích đáng. Thay vì trả chi phí lớn cho việc hỏa thiêu, Đại học Y Miền Nam và các nơi khác đã bán chúng như bán động vật hoang dã, kể cả khỉ.”
“Tôi đã chứng kiến các sinh viên trong phòng thí nghiệm nấu một loại trứng đặc biệt không có mầm bệnh [để sản xuất vắc-xin] để ăn; lợn thí nghiệm được giết mổ và chia thịt cho các nhân viên của phòng thí nghiệm… Có người lấy chuột thí nghiệm, bỏ vào túi và nuôi như thú cưng…”
“Sự đột biến và tái tổ hợp của virus có thể xảy ra ngẫu nhiên. Nhưng việc quản lý phòng thí nghiệm có rất nhiều vấn đề.”
Vì những gì ông Vũ nói là sự thật, và hiện tượng này đã tồn tại ở nhiều phòng thí nghiệm của Trung Quốc, nên không có nhà khoa học nào bác bỏ thông tin của ông.
Các phương tiện truyền thông chính thức của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) cũng không có phản hồi trước ý kiến của ông Vũ; thay vào đó, họ khẳng định phòng thí nghiệm BSL-4 có độ bảo mật cao và áp lực âm sẽ ngăn việc rò rỉ.
Nhưng nếu Viện Virus học Vũ Hán không thể kiểm soát được mầm bệnh vì xử lý sai động vật thí nghiệm thì riêng điều đó thôi đã gây nguy hiểm cho các biện pháp an toàn của nó rồi.
Theo chính sách, trước hết, động vật thí nghiệm cần được khử trùng trên bề mặt, niêm phong vào túi và giữ trong tủ đông. Giống như các chất thải y tế gây nhiễm bệnh khác, sau đó gửi chúng đến lò thiêu để thiêu hai giai đoạn, mỗi giai đoạn tối thiểu là 4 giờ ở nhiệt độ 1.800ºF (khoảng 1.000ºC).
Viện Virus học Vũ Hán không có lò đốt riêng nên gửi động vật thí nghiệm như chuột, lợn, cừu, v.v.. tới các nhà thầu để thiêu. Đây cũng là cách xử lý động vật thí nghiệm ở các nước phương Tây theo đạo đức y khoa.
Song ở Trung Quốc dưới chế độ cai trị của ĐCSTQ, việc này có thể tạo ra một lỗ hổng nghiêm trọng.
Động vật formalin là một “nguồn thịt” ở Trung Quốc
Người ta có thể nghĩ, sau khi xử lý bằng dung dịch formalin và đông lạnh, động vật đã qua thí nghiệm đều sẽ bị thiêu. Tuy nhiên ở Trung Quốc, điều gì cũng có thể xảy ra.
Có thể tìm thấy dễ dàng trên Baidu, một trang web tìm kiếm phổ biến của Trung Quốc, các từ khóa như “formalin” và “thịt”, sẽ dẫn đến rất nhiều trang web có thông tin về cách sử dụng formalin độc hại để bảo quản thịt. Cụ thể hơn, việc xử lý formalin có thể biến thịt thối, hoặc thịt từ động vật chết, trông tươi ngon.
Sau khi được bổ sung chất làm mềm thịt (bản thân nó cũng có thể gây độc trong quá trình pha trộn với nitrit) và các phụ gia khác, người tiêu dùng có thể thưởng thức thịt mà không biết trong đó có những gì.
Rõ ràng là ngay cả khi nhân viên phòng thí nghiệm tuân thủ chặt chẽ mọi thủ tục thì họ cũng không thể kiểm soát được những gì xảy ra ở bên ngoài phòng thí nghiệm, và vẫn có khả năng khiến mầm bệnh lây nhiễm cho mọi người mà không bị giới hạn.
Như đề cập trên đây, ông Vũ Tiểu Hoa đã chất vấn bà Thạch Chính Lệ về vấn đề an toàn trong phòng thí nghiệm thông qua việc phơi bày cách xử lý động vật thí nghiệm tại Trung Quốc. Bà Thạch đã không trả lời, có thể là vì việc xử lý động vật trong phòng thí nghiệm nằm ngoài trách nhiệm của bà.
Ngày 17 tháng 2, trang xã hội Weibo xuất hiện một bài viết, cho rằng Vương Duyên Dật (王延轶), giám đốc Viện Virus học Vũ Hán, đã để rò rỉ mầm bệnh.
Bài viết có ghi: “Tôi là Trần Toàn Giao (陈全姣), một chuyên viên nghiên cứu tại Viện Virus học Vũ Hán, số ID của tôi là 422428197404080626”, và người này nói rằng Vương được thăng chức là nhờ vào chồng bà, ông Thư Hồng Binh (舒红兵), thành viên của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc kiêm Trưởng khoa Khoa học Đời sống của Đại học Vũ Hán. “Bà ấy [Vương] thường mang một số động vật từ phòng thí nghiệm đi bán cho các nhà cung cấp ở Chợ Hải sản Hoa Nam”.
Tuy nhiên, sau bài đăng này, bà Trần đã bị cảnh sát giam giữ. Có tin cho hay các quan chức đã tìm cách ép bà công khai rút lại những tuyên bố này trên TV. Không rõ bà có tuân thủ yêu cầu đó hay không.
Sau đó, bà Trần đã được thả, nhưng cả bà và gia đình đều không muốn nói nhiều hơn về nó. Một người trong gia đình bà cho biết: “Chúng tôi không muốn gặp rắc rối.”
Lỗi hệ thống
Có nhiều bằng chứng chứng minh những gì mà Vũ Tiểu Hoa và Trần Toàn Giao công bố. Ngày 2/1/2020, Lý Ninh, một thành viên của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc tại Đại học Nông nghiệp Trung Quốc, đã bị kết án 12 năm tù. Theo bản án (Vụ án hình sự số 15 của huyện Tông Hình năm 2015), Lý đã biển thủ 37,6 triệu Nhân dân tệ từ các quỹ khoa học, trong đó 10,2 triệu Nhân dân tệ là từ việc bán động vật thí nghiệm và sữa bỏ đi. Nghĩa là, Lý đã bán những con bò và sữa biến đổi gen trong phòng thí nghiệm cho người tiêu dùng để kiếm tiền.
Cả Đại học Nông nghiệp Trung Quốc và Viện Virus học Vũ Hán đều không có hệ thống giám sát quy trình an toàn hiệu quả. Cũng như chính ĐCSTQ, khâu tự giám sát thường bị bỏ qua. Chỉ sau khi xuất hiện các vấn đề lớn, người ta mới biết đến sự tồn tại của chúng.
Mặt khác, theo lời kể của bà Trần Toàn Giao, lợi nhuận từ việc bán động vật thực ra không nhiều. Trong số các động vật của Viện Virus học Vũ Hán, chuột bán không chạy, và số lợn, chó, cừu, thỏ hoặc rắn không nhiều (khác với phòng thí nghiệm nông nghiệp). Số tiền lớn hơn có thể là khoản tài trợ khoa học cho việc xử lý chất thải y tế (bao gồm cả việc thiêu động vật thí nghiệm).
Một số nhà thầu hám lợi có thể nhận tiền thanh toán từ các cơ sở nghiên cứu (như Viện Virus học Vũ Hán) để thiêu hủy nhưng không thiêu hủy, mà lại tiếp tục kiếm tiền bằng cách xử lý kém chất thải y tế, hoặc bán động vật thí nghiệm thay vì thiêu chúng như quy định trong hợp đồng.
Sau khi dịch virus corona bùng phát, đến tháng 2, lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình cho biết an toàn sinh học trong phòng thí nghiệm cần phải được coi là vấn đề an ninh quốc gia. Ngày hôm sau, Bộ Khoa học và Công nghệ đã đưa ra các quy định mới thông qua một thông tư có tiêu đề: “Ý kiến chỉ đạo về tăng cường quản lý an toàn sinh học trong các phòng thí nghiệm vi sinh xử lý các chủng virus phát triển cùng cấp độ với virus corona mới”.
Hiện vẫn chưa rõ những quy định này có hiệu quả đến đâu. ĐCSTQ có đầy đủ nguồn lực để xác định, báo cáo và công bố các dịch bệnh như dịch virus corona. Nhưng khi các bác sỹ, các nhà khoa học và các cơ sở thí nghiệm xác định được virus corona và báo cáo lên cấp trên, thì họ lại bị bịt miệng và trừng phạt. Đối với việc xử lý động vật thí nghiệm, nó liên quan đến trách nhiệm xã hội và đạo đức. Nó cũng nằm ngoài các quy định.
Tiếc thay, vì các chuyên gia y tế đã bị khiển trách khi cảnh báo về dịch bệnh, các quan chức đã ra lệnh dọn sạch Chợ Hải sản Hoa Nam vào ngày 31 tháng 12, và nó đã bị đóng cửa ngày 1 tháng 1.
Một loạt những hành động này đã gây khó khăn cho việc điều tra chợ hải sản, nơi chính quyền Trung Quốc tuyên bố là điểm khởi phát dịch bệnh và là nơi bán một số động vật thí nghiệm chết do phòng thí nghiệm virus học thải ra.
Trích lược và biên tập từ loạt bài viết của Đồng Căn và Vô Huyền
Theo Minghui.org