Lltran
Bài viết này tóm lược một số khái niệm căn bản về sự nhiễm trùng và sự đề kháng của cơ thể [con người]. “Vật lạ” (có thể là siêu vi khuẩn, vi khuẩn, độc tố hoặc tế bào biến thể như tế bào ung thư…) gọi chung là “antigen” (viết tắt “Ag”) hay “kháng sinh”. Bài viết này chỉ đề cập đến loại kháng sinh siêu vi khuẩn Vũ Hán hay Covid-19.
Khi bị kháng sinh xâm nhập, cơ thể tạo ra sự đề kháng. Tuy nhiên, cơ thể chỉ tạo sức đề kháng khi có thể “nhận diện” kháng sinh; một số thuốc men, bệnh tật [mãn tính/kinh niên] có thể gây suy giảm khả năng nhận diện kháng sinh, vật lạ không còn là vật lạ, và do đó dễ dàng nhiễm trùng và khó đề kháng bệnh tật.
Việc chế tạo thuốc chủng ngừa cũng như thuốc chữa trị đều dựa trên các nguyên tắc căn bản này.
Covid-19 xâm nhập cơ thể [con người] qua tiến trình sau:
1) Dùng “gai” (protein spike) để bám vào thụ thể ACE2 trên tế bào trong cơ thể con người;
2) Nhờ thụ thể kể trên, siêu vi khuẩn vào bên trong tế bào;
3) Siêu vi khuẩn kết tụ với túi bọc (vesicle) rồi nhả RNA, RNA tăng trưởng tạo ra các chất đạm đặc biệt của loại siêu vi khuẩn này;
4) Các chất đạm của siêu vi khuẩn [mẹ] hình thành siêu vi khuẩn mới [con];
5) siêu vi khuẩn mới thoát ra khỏi tế bào và tiếp tục xâm nhập các tế bào khác trong cơ thể con người.
Trước sự xâm nhập của kháng sinh, một cơ thể [khỏe mạnh] sẽ phản ứng theo tiến trình tuần tự như sau:
1) “Antigen presenting cell” hay APC (một loại tế bào có nhiệm vụ đặc biệt là “trình bày” hay “giới thiệu” kháng sinh với các tế bào đặc nhiệm khác) “nuốt” kháng sinh và chỉ chừa lại một phần của kháng sinh ấy để khởi động T-helper cell. (T-helper là một loại tế bào đặc nhiệm khác, khởi động chuỗi phản ứng kế tiếp);
2) Tế bào T-helper làm hai công việc chính:
a) khởi động tế bào B (B-cell); B-cell tạo kháng thể và “đánh dấu” kháng sinh sửa soạn cho các loại tế bào khác làm công việt tiêu diệt kháng sinh và,
b) khởi động Cytotoxic T-cell, loại tế bào có khả năng diệt kháng sinh.
B-cell và T-cell có khả năng nhận diện và “ghi nhớ” kháng sinh lâu dài (nhiều tháng hoặc năm), do đó lần sau khi cùng loại kháng sinh xâm nhập cơ thể sẽ nhanh chóng bị tiêu diệt; khả năng này gọi là “immunity” hay sức đề kháng.
Một chút về kháng thể chống Covid-19: Khi bị nhiễm trùng, cơ thể tạo ra kháng thể. Các loại thử nghiệm tìm kiếm hoặc đo lường kháng thể để xác nhận cơ thể đã bị nhiễm trùng hay chưa.
Loại thử nghiệm “tìm kiếm” kháng thể cho kết quả dương (+, đã nhiễm trùng) hoặc âm (-, chưa bị nhiễm trùng) trong khi loại thử nghiệm đo lường mức kháng thể trong huyết thanh hay “serum” để xác nhận thời điểm nhiễm trùng; người mới bị nhiễm trùng sẽ có kháng thể loại IgM và người bị nhiễm trùng đã lâu (vài tuần – tháng) sẽ có kháng thể IgG; mức lượng và loại kháng thể cũng giúp ta đoan quyết độ “miễn nhiễm” của kháng thể [kháng thể có bảo vệ cơ thể hay không và nếu có sẽ hiệu quả lâu dài hay không].
Hiện nay, việc thử nghiệm để tìm kiếm kháng thể sẽ giúp ta các chi tiết như bao nhiêu người bị nhiễm trùng tại một địa phương, Covid-19 đã lan đến đâu, người dương tính có bị tái nhiễm hay không và nếu có, thì thời gian giữa giai đoạn dương tính – tái nhiễm là bao nhiêu lâu.
Chế tạo thuốc chủng ngừa Covid-19
Từ phòng bào chế của công ty tư nhân cũng như của chính phủ khắp nơi trên thế giới, các chuyên gia nghiên cứu đang chạy đua cấp kỳ để đến đích trong việc chế tạo thuốc chủng ngừa Covid-19. Tính đến ngày 6 tháng Năm, năm 2020, đã có trên dưới 90 loại thuốc chủng ngừa đang được bào chế, sửa soạn ngày đưa ra thử nghiệm lâm sàng (trên cơ thể con người) sau khi đã chứng minh tính “an toàn” của sản phẩm ấy trong thú vật. Đây là một “hiện tượng” vô cùng hiếm có trong ngành nghiên cứu thuốc men, thuốc chủng ngừa cũng như chữa trị. Thông thường, ta chỉ có khoảng 5 – 10 sản phẩm được nghiên cứu; với đại dịch Covid-19, 90 sản phẩm đang được ráo riết tìm hiểu, nghiên cứu và thử nghiệm cùng lúc.
Mọi thuốc chủng ngừa đều đưa kháng sinh vào cơ thể để tạo phản ứng đề kháng, tạo ra kháng thể, nhưng không gây bệnh tật. Các kháng thể có thể diệt trừ kháng sinh khi cơ thể bị nhiễm trùng.
Hiện nay ta có khoảng tám nhóm thuốc chủng ngừa (90+ loại thuốc kể trên nằm trong một trong tám nhóm này); mỗi nhóm được chế tạo dựa trên kỹ thuật (technology) khác nhau, sử dụng nhiều loại siêu vi khuẩn hoặc nhiều phần của siêu vi khuẩn Covid-19 nhưng sẽ dẫn đến cùng một kết quả là kích thích cơ thể tạo ra kháng thể chống lại siêu vi khuẩn Covid-19. Một số kỹ thuật dựa trên các phương thức sẵn có, một số khác dựa trên kỹ thuật mới.
Thuốc chủng ngừa có thể sử dụng một trong các phương pháp sau:
– siêu vi khuẩn đã mất hoạt tính (“weakened” hoặc “inactivated” (có tên chung là nhóm “virus vaccine”)
– dùng một siêu vi khuẩn [khác loại] đã mất khả năng sinh sản /không sinh sản (“Viral-vector vaccines”) như siêu vi khuẩn ban đỏ (measles) hoặc adenovirus đã được biến thể để tạo ra một số chất đạm riêng của siêu vi khuẩn Covid-19; các chất đạm này khởi động phản ứng tạo kháng thể mà không gây bệnh tật.
– dùng các di tính như DNA / RNA (“ Nucleic-acid vaccines”): một phần các di tính DNA/RNA của Covid-19 (không dùng các chất đạm thiết yếu khác) được dùng để tạo kháng thể:
– dùng các chất đạm đặc biệt riêng của Covid-19 (“Protein-based vaccines”): các chất đạm từ màng bọc hoặc “gai” (spike) của Covid-19 [không chứa bộ di tính nên các chất đạm này không thể tự sinh sản] được dùng để tạo kháng thể.
Thuốc chủng ngừa tạo sức đề kháng chống lại Covid-19 là “specific adaptive immunity” trong khi một số các loại thuốc chủng ngừa Covid-19 khác dùng thuốc chủng ngừa lao (tuberculosis) hoặc thuốc chủng ngừa sốt tê liệt (polio) để tạo sức đề kháng toàn phần hay “general immune response”; và cũng có thuốc chủng ngừa Covid-19 sử dụng kháng thể [từ bệnh nhân đã hồi phục]
Nói chung, dựa trên kiến thức căn bản về Covid-19 từ cấu trúc và bộ di tính của siêu vi khuẩn này và về sức đề kháng bẩm sinh, con người đang cố gắng chế tạo thuốc chủng ngừa để chống lại nhiễm trùng. Đại dịch Covid-19 là một tai họa lớn, ảnh hưởng nặng nề đến đời sống và xã hội con người nên phòng ngừa, từ việc chế tạo thuốc chủng ngừa đến cách ly, và chữa trị là những biện pháp cấp kỳ để giảm thiểu mức tử vong cũng như sự suy sụp kinh tế.
lltran