Hàn Dương
Tác giả James Stavridi có bài viết phân tích về 4 cách một cuộc chiến trên biển giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc có thể diễn ra. Sau đây là lược dịch bài viết của tác giả trên trang Bloomberg:
Vào giữa những năm 1970, tôi ra khơi với tư cách là một quân nhân trẻ, đó là lần đầu tiên xuất quân của tôi sau khi tốt nghiệp Học viện Hải quân Hoa Kỳ. Chúng tôi đi về phía tây từ San Diego trên một khu trục hạm dòng Spruance hoàn toàn mới. Là một thủy thủ thời Chiến tranh Lạnh, tôi vô cùng thất vọng khi con tàu không đi vào vùng biển phía bắc Đại Tây Dương để thách thức hạm đội Liên Xô được ca tụng. Thay vào đó, hành trình kéo dài sáu tháng của chúng tôi tập trung vào vùng biển phía tây Thái Bình Dương, những vùng xung quanh phía bắc Australia, Singapore, Hồng Kông và Đài Loan.
Lúc đó, một mối đe dọa nghiêm trọng từ ĐCSTQ là một điều quá xa vời. Họ có một lực lượng hải quân ven biển có năng lực vào thời đó, nhưng các tàu và máy bay của Hải quân Trung Quốc được đặt tên kỳ lạ, không phải là một đối thủ đáng gờm.
Nhưng mọi thứ đã thay đổi đáng kể. Trong suốt sự nghiệp hải quân của mình, tôi đã theo dõi Trung Quốc cải thiện một cách từ từ, tỉ mỉ và khôn khéo mọi khía cạnh của khả năng hải quân của mình. Xu hướng đó đã gia tăng đáng kể trong thập kỷ qua, khi Trung Quốc mở rộng số lượng tàu chiến tinh vi, triển khai chúng mạnh mẽ khắp khu vực và xây dựng các đảo nhân tạo để làm căn cứ quân sự ở Biển Đông. Họ hiện là một đối thủ cạnh tranh ngang hàng của Mỹ trong những vùng biển đó, và điều này thực sự rủi ro.
Tôi thấy bốn vùng “điểm nóng” trên biển riêng biệt, nơi hải quân Trung Quốc có thể có khả năng tiến hành quân sự chống lại Mỹ và các đồng minh, đối tác và bạn bè của mình. Đó là eo biển Đài Loan; Nhật Bản và Biển Hoa Đông; Biển Đông; và các vùng biển xa hơn xung quanh các nước láng giềng khác của Trung Quốc, bao gồm Indonesia, Singapore, Australia và Ấn Độ.
Đài Loan và eo biển Đài Loan
Ưu tiên khu vực cao nhất đối với quân đội Trung Quốc là đảm bảo quân đội có thể thực hiện quyền kiểm soát trên biển và thể hiện quyền lực ở các vùng biển xung quanh Đài Loan. Tập Cận Bình và giới lãnh đạo Trung Quốc đã tuyên thệ đưa Đài Loan “nổi dậy” phát triển. Trong khi họ vẫn hy vọng làm được điều đó thông qua sự kiên nhẫn – và bằng cách bóp nghẹt sự ủng hộ quốc tế với Đài Bắc – họ sẽ sẵn sàng sử dụng vũ lực quân sự nếu cần thiết.
Trong lời khai trước Quốc hội gần đây, Đô đốc Phil Davidson, người đứng đầu Bộ Chỉ huy Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Ngũ Giác Đài, nói rằng ông nhìn thấy khả năng Trung Quốc hành động quân sự “trong vòng sáu năm tới”.
Người Đài Loan đang thận trọng theo dõi khi Trung Quốc vi phạm thỏa thuận đã đàm phán với Anh năm 1997 để tuân theo hệ thống “một quốc gia, hai chế độ” với Hồng Kông. Họ nhận ra tương lai của họ khi Trung Quốc vĩ đại hơn sẽ bao gồm việc mất dân chủ và nhân quyền.
Đài Loan cách Hawaii hơn 8.000 dặm nhưng chỉ cách bờ biển Trung Quốc 250 dặm, những thách thức cho Hải quân Mỹ là khá lớn. Cả hai đảng ở Hoa Kỳ đều thể hiện sự ủng hộ đối với an ninh của Đài Loan, nhưng “chính sách mơ hồ” lâu nay của Hoa Kỳ, vốn chỉ ủng hộ Đài Loan về mặt quân sự mà không có cam kết chính thức để bảo vệ nó, là mờ nhạt một cách nguy hiểm. Nó có thể dẫn đến một tính toán sai lầm của người Trung Quốc (hoặc người Đài Loan) và gây ra một cuộc xung đột lớn hơn.
Nếu Trung Quốc cố gắng chấm dứt câu hỏi về độc lập của Đài Loan về mặt quân sự, mục tiêu hàng đầu của họ sẽ là khiến Mỹ không có khả năng bảo vệ hòn đảo này. Chiến lược này sẽ tập trung vào việc chống tiếp cận, sử dụng các biện pháp phòng thủ để giữ cho Hải quân Hoa Kỳ vốn đã ở khoảng cách xa sẽ càng khó tiếp cận hơn.
Kế hoạch của Trung Quốc bao gồm: Thứ nhất là nhiều tàu chiến mặt nước (tàu tuần dương, tàu khu trục và tàu khu trục nhỏ, tất cả đều được trang bị tên lửa đất đối đất). Thứ hai là tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo trên đất liền và trên biển, bao gồm số lượng ngày càng tăng có khả năng siêu thanh (có khả năng di chuyển gấp nhiều lần tốc độ âm thanh và Mỹ hiện đang thiếu khả năng phòng thủ đáng tin cậy). Thứ ba là chiến tranh mạng chống lại các hệ thống chỉ huy, điều khiển, dẫn đường và GPS của Hoa Kỳ. Cuối cùng là các loại vũ khí chống vệ tinh ngày càng tinh vi nhằm giảm thông tin tình báo và cảnh báo sớm của Mỹ.
Người Trung Quốc khó có thể tiến hành một cuộc đổ bộ vào các bãi biển – một hoạt động cực kỳ khó khăn. Thay vào đó, kế hoạch có thể sẽ là một cuộc tấn công chớp nhoáng liên quan đến việc thiết lập quyền kiểm soát vùng biển xung quanh Đài Loan, sau đó sử dụng các hoạt động ít để lại dấu vết hơn. Điều này có thể được thực hiện bằng cách đưa Lực lượng Đặc biệt vào, kết nối họ với các biệt kích đã có trên đảo, giành quyền kiểm soát các sân bay và vận chuyển hàng không với một lực lượng quân sự hùng mạnh. Đồng thời, họ sẽ sử dụng tên lửa đất đối đất và sức mạnh không quân để tiêu diệt các hệ thống phòng không của Đài Loan. Người Đài Loan có thể giữ vững vị thế của mình trong một khoảng thời gian, nhưng cuối cùng bị áp đảo.
Nếu Mỹ lựa chọn đáp trả bằng lực lượng quân sự trực tiếp thì trước tiên sẽ phải di chuyển trên biển, nhắm vào các tàu Trung Quốc và giảm khả năng tấn công từ mặt đất của họ. Nó sẽ che chắn Đài Loan bằng các tàu tên lửa đạn đạo; di chuyển nhanh chóng để củng cố các căn cứ tiền phương ở Guam, Hàn Quốc và Nhật Bản; và đảm bảo kết nối liên tục trong không gian mạng và không gian mạng có tính cạnh tranh cao. Mỹ cũng có thể tấn công các căn cứ của Trung Quốc ở Biển Đông bằng Hải đội và Tàu đột kích, buộc Trung Quốc phải chuyển hướng các tài sản quân sự và sự chú ý khỏi Đài Loan.
Ai sẽ thắng thế? Tại thời điểm này, tôi sẽ vẫn đặt cược cho quân đội Hoa Kỳ, nhưng xu hướng này không đi đúng hướng. Ngũ Giác Đài sẽ phải chi thêm tiền và đào tạo về chiến tranh mạng, sử dụng Lực lượng Đặc biệt trên biển, các phương tiện không người lái, khả năng hoạt động dưới mặt đất (cả tàu ngầm có người lái và máy bay không người lái dưới biển); và hệ thống phòng không chống lại tên lửa hành trình siêu thanh và tên lửa đạn đạo.
Làm việc với các đồng minh (đặc biệt là Nhật Bản) cũng sẽ rất quan trọng. Hơn nữa mức độ mà Mỹ sẵn sàng đưa ra các bảo đảm quốc phòng rõ ràng đối với Đài Loan sẽ có tác động đến tính toán của Bắc Kinh. Chất lượng của các hệ thống vũ khí cung cấp cho Đài Bắc cũng vậy – đặc biệt là hệ thống phòng không tốt hơn và máy bay chiến đấu thế hệ tiếp theo – mức độ huấn luyện và tập trận chung cũng như số chuyến thăm cấp cao tới Đài Loan của các nhân vật quân sự và ngoại giao cấp cao.
Trong số bốn điểm nóng hàng hải tiềm tàng ở Đông Á, Đài Loan là nguy hiểm nhất – và có khả năng bùng nổ nhất.
Nhật Bản và Biển Hoa Đông
Trong những năm làm Hải quân, tôi trở lại Nhật Bản nhiều lần, thường xuyên dành nhiều tuần trên các con tàu trong căn cứ lớn của Hạm đội 7 ở Yokosuka, gần Tokyo. Lực lượng Phòng vệ Hàng hải Nhật Bản rất đáng gờm. Nó bao gồm các tàu khu trục được trang bị hệ thống tên lửa dẫn đường Aegis của Hải quân Hoa Kỳ, tàu ngầm diesel xuất sắc, máy bay tuần tra tầm xa, chỉ huy và kiểm soát liền mạch đan xen tất cả với nhau. Trong các cuộc trò chuyện của tôi với các sĩ quan cấp cao của Nhật Bản – kể cả khi đang giảng dạy tại trường đại học hải quân của họ vài năm trước – mối quan tâm lớn của họ là ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc trên khắp Tây Thái Bình Dương.
Trung Quốc và Nhật Bản đều tuyên bố chủ quyền với một nhóm đảo ở Biển Hoa Đông được gọi là Senkaku trong tiếng Nhật và Điếu Ngư trong tiếng Trung. Nằm gần Đài Loan, năm hòn đảo không có người ở này rất quan trọng vì quyền sở hữu sẽ dẫn tới quyền làm chủ một vùng 200 hải lý và củng cố các tuyên bố chủ quyền cạnh tranh xung quanh chúng. Chúng là một phần của chuỗi đi xuống phía nam từ các đảo chính của Nhật Bản, và tạo thành một cửa ngõ vào Biển Đông. Quyền sở hữu cũng sẽ cung cấp quyền đánh bắt, tiếp cận khai thác hydrocacbon và khả năng khai thác dưới đáy biển sâu.
Trung Quốc đang dần tăng cường số lượng và khả năng tuần tra trên không và trên biển xung quanh và trên các hòn đảo. Tàu chiến và máy bay tuần tra tầm xa đang xuất hiện thường xuyên, dẫn đến những bước đi tương tự của Nhật Bản.
Mỹ công nhận quần đảo này là một phần của Nhật Bản, do đó, một động thái chiếm đóng của Trung Quốc sẽ kích hoạt hiệp ước phòng thủ chung giữa Mỹ và Nhật Bản, điều mà các chính quyền tổng thống Mỹ kế tiếp đã tuyên bố rõ ràng.
Mỹ sẽ phản ứng quân sự như thế nào nếu Trung Quốc di chuyển trên các đảo? Với Hạm đội 7 ở Vịnh Tokyo và Lực lượng Viễn chinh Thủy quân lục chiến III ở Sasebo, Nhật Bản có năng lực mạnh mẽ. Hơn nữa máy bay ném bom từ Guam, cách đó khoảng 1.500 dặm về phía đông nam, và các căn cứ khác trong khu vực cũng sẽ được cung cấp.
Tất cả các lực lượng Hoa Kỳ tất nhiên sẽ hoạt động trong liên minh với các tàu và máy bay của Nhật Bản. Không giống như Đài Loan, Senkakus không có dân thường và tất cả các cuộc chiến sẽ được tiến hành trên biển trừ khi quân Trung Quốc thực sự đổ bộ vào bờ.
Đây là một cuộc chiến mà Mỹ không muốn có, đặc biệt là khi họ đối mặt với Trung Quốc về các vấn đề gây tranh cãi khác, từ các lệnh trừng phạt thương mại đến số phận của người Hồi giáo Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương. Tuy nhiên, Washington bị ràng buộc bởi một hiệp ước chính thức, và những tảng đá nhỏ bé không có người ở này sẽ tiếp tục là tâm điểm chú ý của các nhà hoạch định quân sự Mỹ tại trụ sở Bộ Tư lệnh Ấn Độ – Thái Bình Dương ở Honolulu.
Biển Đông
Biển Đông rộng lớn, gần bằng một nửa lục địa Hoa Kỳ. Khi bạn đến gần bờ biển của nhiều quốc gia bao quanh nó, bạn sẽ thấy những đoàn ngư dân ven biển khổng lồ; các giàn khoan dầu khí tự nhiên; tàu chở dầu nhỏ và tàu chở hàng. Đó là một tuyến đường thủy bận rộn; theo một số ước tính, nó vận chuyển gần 40% lượng hàng vận chuyển của thế giới.
Bên cạnh đó, bạn cũng sẽ thấy tàu chiến của nhiều quốc gia – chắc chắn là Trung Quốc và Mỹ, ngoài ra còn có các chiến binh địa phương từ Việt Nam, Philippines, Malaysia, Thái Lan và Singapore. Các quốc gia châu Á-Thái Bình Dương khác, bao gồm Australia, New Zealand, Nhật Bản, Ấn Độ và Hàn Quốc, cũng duy trì sự hiện diện quân sự ở đây. Và các tàu chiến từ các nước khác trên thế giới – Pháp, Đức, Anh – cũng thường xuyên triển khai quân ở đó.
Trung Quốc đưa ra yêu sách lãnh thổ về cơ bản là toàn bộ vùng nước. Dựa vào các chuyến đi của đô đốc Trịnh Hòa từ những năm 1600, Trung Quốc vào những năm 1940 đã vạch ra cái mà họ gọi là “Đường Chín đoạn”, một ranh giới trên biển mà trong đó nó duy trì sự hư cấu về chủ quyền. Điều này bị tranh chấp bởi hầu hết các quốc gia khác trong khu vực (nhiều quốc gia trong số họ có yêu sách chồng chéo và cạnh tranh không chỉ với Trung Quốc, mà còn với nhau). Một tòa án quốc tế đã bác bỏ phần lớn yêu sách của Trung Quốc vào năm 2016.
Khi Trung Quốc chơi trò chơi lâu dài để củng cố quyền kiểm soát, họ đang xây dựng các đảo nhân tạo. Các đảo này chủ yếu nằm ở các khu vực có các mỏ dầu và khí đốt đầy hứa hẹn ở vùng biển phía nam và xung quanh quần đảo Trường Sa, vốn đang bị tranh chấp giữa một số quốc gia. Có bảy hòn đảo đã hoàn thành, tất cả đều được quân sự hóa và một số có sân bay, nhưng không ai nghĩ Bắc Kinh sẽ dừng lại ở đó.
Bàn tay lớn của Trung Quốc
Trung Quốc coi hơn 80% Biển Đông là lãnh thổ thuộc chủ quyền của mình.
Đối với Mỹ, giá trị tối quan trọng để bảo vệ ở những vùng biển này là quyền tự do trên biển cả. Người Trung Quốc tin chắc rằng theo thời gian, Mỹ sẽ nhân nhượng hơn là chiến đấu. Hoa Kỳ thể hiện ý định của mình bằng cách tăng số lượng các cuộc tuần tra “tự do hàng hải”; Trung Quốc phản đối, và đôi khi cử tàu của chính mình đến thách thức. Cho đến nay, những cái đầu bình tĩnh đã chiếm ưu thế và không có sự cố lớn nào xảy ra.
Cả hai quốc gia đều có các kế hoạch chiến tranh được diễn tập kỹ lưỡng trong trường hợp có chiến đấu thực sự trên Biển Đông. Trung Quốc sẽ làm tràn ngập khu vực bằng các tàu của họ (bao gồm tàu khu trục, tàu khu trục nhỏ, tàu hộ tống); đồng thời phóng tên lửa hành trình siêu thanh và tên lửa đạn đạo trên đất liền vào các hải đội Hoa Kỳ; hay sử dụng động cơ diesel và tàu ngầm điện; và cố gắng vô hiệu hóa các tài sản không gian và các cấu trúc chỉ huy và kiểm soát hàng hải của Mỹ bằng các cuộc tấn công mạng.
Cũng như xung đột về Đài Loan hoặc Biển Hoa Đông, Mỹ sẽ đáp trả bằng lực lượng không quân tầm xa hoạt động từ đảo Guam, Nhật Bản và Hàn Quốc, được trang bị tên lửa hành trình và bom dẫn đường chính xác. Các mục tiêu chính sẽ là tàu chiến Trung Quốc và các căn cứ trên đảo nhân tạo của họ. Sau khi các máy bay này suy giảm khả năng tấn công của Trung Quốc, các nhóm tác chiến tàu sân bay Mỹ sẽ thận trọng tiến vào Biển Đông, sử dụng càng nhiều không gian biển càng tốt để nằm ngoài tầm bắn của các hệ thống tên lửa và phòng không trên đất liền của Trung Quốc.
Cả hai bên sẽ cố gắng duy trì sự kiểm soát, bởi vì một cuộc tấn công kết thúc bằng việc phá hủy các căn cứ và cơ sở hạ tầng trên đất liền của Trung Quốc sẽ gây ra phản ứng dữ dội. Điều đó thậm chí có thể khiến Trung Quốc trả đũa Hoa Kỳ. Tôi đã khám phá kịch bản này trong một cuốn tiểu thuyết mới, có tên “Năm 2034: Cuốn tiểu thuyết về Thế chiến tiếp theo”, một cuộc chiến nếu xảy ra thì sẽ với kịch bản như vậy.
Ấn Độ và Ấn Độ Dương
Tôi đi vào vùng biển của Ấn Độ Dương lần đầu tiên vào cuối những năm 1970, khi Chiến tranh Lạnh đang diễn ra và Ấn Độ là nước lãnh đạo các quốc gia “không liên kết”. Tôi là một sĩ quan cấp dưới trên một tàu khu trục, và trong những đêm dài canh gác, tôi sẽ nhìn thấy bờ biển của Ấn Độ trên radar, và sẽ tự hỏi liệu Hải quân Ấn Độ có khả năng làm gì.
Rốt cuộc, đường bờ biển của Ấn Độ nằm trong số 20 đường bờ biển dài nhất thế giới, trên vùng nước lớn thứ ba trên thế giới. Trong những ngày đó, hải quân Ấn Độ không tham gia nhiều, và có một bộ sưu tập khiêm tốn các tàu chiến cũ hơn kế thừa từ Liên Xô.
Ngày nay, Ấn Độ là nền tảng của liên kết địa chính trị Ấn Độ – Thái Bình Dương mới nổi, được gọi là Bộ tứ cùng với Úc, Nhật Bản và Mỹ. Một trong những hành động đầu tiên của Biden sau khi nhậm chức là hội nghị thượng đỉnh qua video với các nhà lãnh đạo ba quốc gia còn lại.
Nó đã không phát triển thành “NATO châu Á” như một số nhà chiến lược đã hình dung. Như thường lệ trong địa chính trị châu Á, nó khá phức tạp. Trung Quốc là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của ba trong số các thành viên, và có những khác biệt thực sự về quan điểm và cách tiếp cận với Bắc Kinh giữa các nước trong nhóm. Nhưng Bộ Tứ ngày càng được quảng cáo là một phần của phản ứng chiến lược đối với hoạt động quân sự của Trung Quốc.
Ấn Độ, Mỹ và Nhật Bản (thỉnh thoảng có Úc và Singapore tham gia) đã tiến hành các trò chơi chiến tranh, Cuộc tập trận Hải quân Malabar, ở Ấn Độ Dương trong hơn một thập kỷ qua; gần đây nhất, vào cuối năm 2020, phần lớn được tiến hành ở Vịnh Bengal. Mặc dù không thể so sánh về quy mô với các cuộc tập trận Rimpac lớn do Mỹ dẫn đầu ở trung tâm Thái Bình Dương hàng năm, Malabar cũng bao gồm nhiều hoạt động chiến thuật đa dạng và cung cấp mức độ hợp tác biểu tượng cao giữa các lực lượng hải quân tham gia.
Sự liên kết Bộ Tứ rất thú vị về mặt chiến lược vì nó báo trước khả năng xảy ra xung đột hàng hải rộng lớn hơn trên khắp Đông Á và Ấn Độ Dương. Hình dung một kịch bản trong đó Trung Quốc tấn công Đài Loan, và Mỹ sẽ giúp Đài Loan. Do Australia và Nhật Bản là một phần của hiệp ước phòng thủ chung với Mỹ (cùng với các quốc gia châu Á như Hàn Quốc, New Zealand, Philippines và Thái Lan), điều này có thể dễ dàng mở rộng từ một cuộc xung đột cục bộ quanh eo biển Đài Loan sang một cuộc xung đột lan rộng khắp Biển Đông.
Nếu vậy, Ấn Độ sẽ phản ứng như thế nào? Mặc dù không phải là đồng minh trong hiệp ước, nhưng Washington và New Delhi đang xích lại gần nhau hơn. Quan hệ của Ấn Độ với Trung Quốc đang xấu đi, với các cuộc đụng độ gần đây trên các biên giới tranh chấp trên dãy Himalaya. Nếu Ấn Độ tham gia với các quốc gia Bộ Tứ khác, điều đó có nghĩa là chiến tranh cũng diễn ra trên Ấn Độ Dương.
Mặc dù đây là trường hợp ít có khả năng xảy ra nhất trong bốn trường hợp được xem xét ở đây, nhưng nó không phải là một rủi ro không đáng kể. Trung Quốc đang mở rộng các hoạt động hải quân như một phần của dự án cơ sở hạ tầng rộng lớn, Một vành đai, Một con đường và có “một vấn đề” là Ấn Độ nằm trên các tuyến đường thương mại và nguyên liệu thô ở phía nam Trung Quốc, và quân đội của nước này hoạt động với các tuyến hậu cần ngắn trên khắp phía bắc Ấn Độ Dương.
Trung Quốc sẽ phải thực hiện chuỗi hậu cần dài và có ít đồng minh hoặc căn cứ trong khu vực (tàu Trung Quốc có thể cập các cảng của Iran và Pakistan, mặc dù không quốc gia nào nhiệt tình lao vào xung đột Mỹ-Trung ). Người Trung Quốc đang xây dựng một căn cứ hải quân ở Sừng Châu Phi, và cũng có ảnh hưởng đáng kể đến đảo Sri Lanka; nhưng nhìn chung, hải quân Trung Quốc sẽ gặp bất lợi đáng kể.
Trong khi đó, các căn cứ ở Ấn Độ có thể cung cấp cho các thành viên Quad khác nhiên liệu, dự phòng và các căn cứ tuần tra trên không tầm xa (đặc biệt quan trọng đối với tàu ngầm). Mỹ cũng sẽ phụ thuộc vào quyền đặt căn cứ của mình ở Singapore, nơi có các bộ phận của Hạm đội 7, và tiếp cận miền bắc Australia và Thái Lan. Trung Quốc sẽ cần phải cam kết lực lượng để đảm bảo nguồn cung cấp dầu của họ chảy qua phía bắc Ấn Độ Dương.
Khả năng xảy ra một cuộc xung đột quân sự đa đại dương như vậy giữa hai siêu cường và đồng minh của họ là lớn đến mức nào? Khả năng bùng phát ở eo biển Đài Loan hoặc Biển Hoa Đông vẫn là lớn nhất. Nhưng châu Âu vấp phải Chiến tranh Thế giới thứ nhất vì mạng lưới liên minh rộng lớn, thì hoàn toàn cũng có khả năng một cuộc chiến ở Tây Thái Bình Dương có thể dẫn đến xung đột trên vùng biển Ấn Độ.