09:25 | Posted by BVN3
Đỗ Kim Thêm
Ngay sau khi nhậm chức, tân Tổng thống Trump đã ký khoảng 100 sắc lệnh hành pháp để giải quyết nhiều vần đề cấp bách cho đất nước. Nhìn chung trong toàn cảnh, có nhiều nhận định tỏ ra dè dặt hơn khi cho rằng, một số sắc lệnh này có hiệu lực pháp lý tức thời, một số khác có lẽ chỉ là một màn trình diễn làm thoả lòng mong đợi của đa số cử tri và một số khác còn cần nhiều thời gian hơn nữa để cho các toà án tái thẩm nội dung. Tại sao các giải pháp này không hữu hiệu như Trump tuyên hứa với toàn dân? Sau đây là ba trường hợp điển hình để biện minh tại sao một kỷ nguyên hoàng kim chưa được khởi đầu.
Quyền thụ đắc quốc tịch Mỹ theo nguyên tắc sinh quán
Bất kỳ ai sinh ra ở Hoa Kỳ đều thụ đắc quyền công dân Hoa Kỳ. Đó là nguyên tắc chung về luật quốc tịch và vốn đã áp dụng hơn 150 năm, nó khác hẳn so với Đức. Ở Đức, luật hậu duệ được áp dụng, tức là quyền công dân của một đứa trẻ phụ thuộc vào quyền công dân của cha mẹ.
Các chuyên gia ước tính là hiện nay có khoảng 14 triệu người sống không có giấy phép cư trú hợp pháp, nhưng trong số này vì con của họ sinh ra ở Mỹ, nên được hưởng quốc tịch Mỹ, bất kể cha mẹ có loại hộ chiếu nào.
Để đối phó với tình trạng này, Trump đã cáo buộc là đa số phụ nữ nước ngoài đến Mỹ chỉ để sinh con nhằm mục đích là để con có quốc tịch Mỹ. Ngay sau khi nhậm chức, bằng sắc lệnh hành pháp, Trump bãi bỏ nguyên tắc sinh quán làm tiêu chuẩn chính để xác định cho việc thụ đắc quốc tịch. Theo dự kiến, sắc lệnh này của Trump sẽ có hiệu lực vào ngày 19 tháng 2.
Tuy nhiên, vấn đề áp dụng còn đang gây nhiều tranh cãi. Nguyên tắc thụ đắc quốc tịch theo nơi sinh quán được quy định trong Tu chính án thứ 14 của Hiến pháp năm 1868, và ngay cả một tổng thống cũng không thể đơn giản thay đổi. Việc bảo hiến ở Hoa Kỳ là một thủ tục nghiêm minh và những tu chỉnh đặt ra các tiêu chuẩn khắt khe, bao gồm điều kiện là phải có hai phần ba đa số ở cả hai viện Quốc hội. Tuy nhiên, Tu chính án Hiến pháp không phải lúc nào cũng đương nhiên công nhận quyền công dân cho tất cả những người sinh ra ở Hoa Kỳ. Mãi cho đến năm 1924, Quốc hội mới chấp thuận việc cấp quốc tịch cho tất cả người Mỹ bản địa.
Hiến pháp có quy định một ngoại lệ: con của các nhà ngoại giao nước ngoài có quyền miễn trừ ngoại giao không trở thành công dân Hoa Kỳ, vì họ không thuộc thẩm quyền tài phán của Hoa Kỳ. Do đó, cũng tương tự như vậy, nhưng Trump lập luận đơn giản hơn: Nếu người mẹ sống bất hợp pháp ở Mỹ và người cha không phải là dân Mỹ hoặc có giấy phép cư trú, thì con của họ không phải là đối tượng thuộc quyền tài phán của Mỹ.
Tuy nhiên, phần lớn các chuyên gia có quan điểm ngược lại. Họ chỉ ra rằng quy chế của những người nhập cư bất hợp pháp không giống như của các nhà ngoại giao; do đó, không có quyền miễn trừ và sẽ phải tuân thủ luật pháp và quyền tài phán của Mỹ.
Một số tòa án cho rằng tân Tổng thống Mỹ đang gặp phải thất bại pháp lý đầu tiên sau ngày nhậm chức. 22 tiểu bang và một số tổ chức phi chính phủ đã đệ đơn kiện sắc lệnh này của Trump tại các tòa án khác nhau. Tòa án có thể bãi bỏ sắc lệnh này nếu xét nội dung là vi hiến.
Các luật gia đồng ý rằng nguyên tắc thụ đắc quốc tịch theo sinh quán là không thể tranh cãi. Thẩm phán John C. Coughenour thuộc tiểu bang Washington đã ngăn chặn các nỗ lực trong việc hạn chế quyền thụ đắc quốc tịch khi sinh ra trong nước Mỹ đối với một số nhóm nhất định. Ông nói sắc lệnh này vi hiến trắng trợn. Trong bốn thập niên làm thẩm phán, ông không thể nhớ rõ là đã bao giờ có một vụ vi phạm rõ ràng như vụ này.
Trong nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, Tối cao Pháp viện đã thiên về cánh hữu rõ rệt, do việc bổ nhiệm một số người thay thế. Cho đến nay, Tối cao Pháp viện vẫn chưa phân biệt được vấn đề là liệu việc cha mẹ ở Mỹ có sống hợp pháp hay không. Nhưng vì các thẩm phán bảo thủ đã chiếm đa số trong Tối cao Pháp viện sau nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, nên không còn bất kỳ sự chắc chắn tuyệt đối nào nữa. Tuy nhiên, nhiều thẩm phán bảo thủ này có xu hướng hiểu hiến pháp theo nghĩa đen, và luật nói: “Tất cả những người được sinh ra hoặc nhập tịch tại Hoa Kỳ […] là công dân của Hoa Kỳ và tiểu bang nơi họ cư trú.” Theo dự kiến, Tối cao Pháp viện sẽ còn cần nhiều thời gian hơn để có thể chung quyết tính hợp hiến của sắc lệnh này.
Chương trình đổi tên núi và biển
Trong khi sự thay đổi về luật quốc tịch liên quan trực tiếp đến cuộc sống của nhiều người, thì việc Trump thông báo đổi địa danh ngọn núi cao nhất ở Mỹ và Vịnh Mexico là có phần nặng về trình diễn hơn. Giới quan sát cho là khi làm như vậy, Trump dường như đang tin vào trực giác của mình nhiều hơn. Trump muốn đem lại một nguồn cảm hứng cho cho đảng viên cấp cơ sở ngay từ lúc đầu nhiệm kỳ.
Nhưng sắc lệnh này có thực sự quan trọng đến độ để cần phải thực hiện ngay hay không, đối với những người ủng hộ Trump và cả chính giới vẫn còn nhiều nghi ngờ. Bởi vì Denali rất xa đối với đại đa số cử tri của Trump. Với độ cao 6.190 mét, ngọn núi cao nhất ở Bắc Mỹ này nằm ở vùng Alaska, nơi có dân chúng sống thưa thớt. Những người tìm vàng đặt tên cho ngọn núi là “Núi McKinley” vào năm 1896, để vinh danh cho Tổng thống William McKinley, người được đắc cử trong năm, nhưng chưa bao giờ đặt chân đến Alaska. Dưới thời Tổng thống Barack Obama, ngọn núi chính thức được đổi tên thành Denali vào năm 2015, để ghi nhận truyền thống của người bản địa Alaska, những người luôn gọi tên nó như vậy.
Trump biện minh cho sắc lệnh đổi tên McKinley này vì đã làm cho đất nước trở nên rất giàu có thông qua các biện pháp thuế quan và tài năng. Nhưng sắc lệnh này cũng gặp phải phản đối ngay trong đảng Cộng hoà. Điển hình là bà Lsa Murkowski, Nghị sĩ đảng Cộng hòa Alaska. Bà lập luận là ngọn núi cao nhất của quốc gia, đã được gọi là Denali trong hàng ngàn năm, thì nay phải tiếp tục được biết đến với chính danh của nó. Trong hệ ngôn ngữ Athapaskan được phổ biến sâu rộng ở Bắc Mỹ, Denali có nghĩa là “cao quý” hoặc “vĩ đại”.
Tên gọi “Vịnh Mexico” đã được thông dụng từ thế kỷ 16 để chỉ cho bờ biển thuộc vịnh phía nam của Hoa Kỳ và phía đông của Mexico. Quyết định của Trump đổi tên Vịnh Mexico thành “Vịnh Mỹ” có lẽ là một phần trong lời hứa “Nước Mỹ trên hết”. Đối với Hoa Kỳ, Trump có thể làm điều này mà không cần sự đồng ý của các nước láng giềng. Đây là những gì mà Liên Hiệp Quốc đã quyết định, ít nhất là trong các tranh chấp tương tự trong quá khứ. Ngược lại, Liên Hiệp Quốc, các tổ chức quốc tế khác và các quốc gia khác có thể gắn bó với tên gọi hiện tại.
Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum phản ứng ngay khi cho rằng quyết định của Trump rõ ràng chỉ áp dụng cho thềm lục địa của Hoa Kỳ. Vấn đề được đặt ra là liệu việc thay đổi địa danh như vậy có chiếm ưu thế hơn trong việc sử dụng ngôn ngữ của người dân Mỹ hay không và nếu có thì các nỗ lực nhằm thay đổi tên trong tất cả các bản đồ phải mất bao nhiêu là công sức.
Sắc lệnh ân xá trong vụ tấn công điện Capitol
Một quyết định khác của Trump có hiệu lực ngay lập tức đó là việc ân xá. Một tổng thống Hoa Kỳ có thẩm quyền rút ngắn bản án của những phạm nhân bị kết án theo luật liên bang hoặc ân xá hoàn toàn cho những người bị kết án, thậm chí có hiệu lực hồi tố, tức là sau khi thụ án.
Nhiều tổng thống Mỹ đã sử dụng điều này, kể cả Joe Biden, người tiền nhiệm của Trump. Ngay trước khi kết thúc nhiệm kỳ, Biden đã ân xá trước cho con trai, anh chị em vợ hoặc chồng của họ, cũng như các thành viên thuộc Đảng Dân chủ trong Quốc hội và các cựu quan chức chính phủ, nhất là muốn bảo vệ cho con trai khỏi bị án tù và tất cả những người khác khỏi bị chính quyền Trump truy tố. Đảng Dân chủ trước đây đã tuyên bố loại trừ điều này một cách dứt khoát và chỉ trích việc ân xá phòng ngừa nhiều năm trước là sai lầm.
Trump đã ra sắc lệnh ân xá cho hơn 1500 bị cáo liên quan đến vụ tấn công Điện Capitol vào ngày 6 tháng 1 năm 2021. Trump đã hứa làm việc này ngay từ đầu, nhưng cũng nhấn mạnh là sẽ xét từng trường hợp cá nhân.Trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình, trước buổi lễ nhậm chức, Phó Tổng thống J.D. Vance cho biết: “Bất cứ ai hành xử bạo lực vào ngày đó, tất nhiên, họ không nên được ân xá”. Trump rõ ràng đã nhìn nhận vấn đề này là khác và ra lệnh trả tự do cho tất cả mọi người, cho dù có phải là những kẻ phạm tội dùng bạo lực hay không. Trước truyền thông, Donald Trump giải thích việc ân xá với lý do: “Hầu hết những người này đều hoàn toàn vô tội. Chỉ có một số sự cố nhỏ, mà hầu hết đều do những người của kênh truyền thông CNN bịa đặt.”
Vào thời điểm đó, người dân đã xông vào toà nhà của Quốc hội, được kích động bởi Trump. Cho đến nay, ông là người vẫn giử vửng lời tuyên bố, dù đã bị tòa án bác bỏ nhiều lần, rằng chiến thắng trong cuộc bầu cử trước đó đã bị đánh cắp.
Giới giới luật gia bảo thủ đã nghiêm khắc chỉ trích sắc lệnh ân xá của Trump. Điển hình nhất là Mary McCord, một cựu công tố viên liên bang, nói rằng đó không phải là một hành động thương xót hay tha thứ mà là một phần của toàn bộ câu chuyện sai lầm của Trump khi cho là không có tội ác. Thẩm phán Tanya Chutka, người đã trực tiếp xét xử nhiều vụ liên quan đến việc tấn công này, nhấn mạnh là không có lệnh ân xá nào làm thay đổi được sự thật bi thảm đã xảy ra.Thẩm phán Beryl Howell cho rằng Trump gây ra một sự bất công nghiêm trọng đối với toàn thể nước Mỹ, khi những kẻ phạm tội không bị trừng phạt, có nghĩa là khuyến khích cho các hành động chống lại luật pháp và nhà nước pháp quyền. Đây là một viễn cảnh nguy hiểm cho đất nước.
Nhưng các cảnh báo này không thay đổi được sự thật: sắc lệnh của Trump có hiệu lực áp dụng ngay lập tức, buộc tòa liên bang Washington đang xét xử vụ này, đã phải từ bỏ hoàn toàn việc truy tố. Kết quả là nhiều người được ân xá đã được tự do.
Nhưng chắc một điều là trong thời gian tới đây, chính giới và công luận Mỹ sẽ còn tiếp tục thảo luận nhiều hơn các ảnh hưởng thực sự của hai sắc lệnh của Trump và Biden.
Cuối cùng, còn quá sớm để tiên đoán về các hiệu ứng toàn diện của các sắc lệnh hành pháp của Trump.
Đ. K. T.