Tác giả: Helen Davidson
Cù Tuấn, biên dịch
4-6-2025
Tóm tắt: Sự kiện ngày 4 tháng 6 vẫn là một trong những điều cấm kỵ nghiêm ngặt nhất của Trung Quốc, với việc chính phủ nước này sử dụng các công cụ ngày càng tinh vi để kiểm duyệt các cuộc thảo luận của công chúng trong nước.
Thế giới sẽ không bao giờ quên vụ thảm sát Thiên An Môn, Ngoại trưởng Mỹ và Tổng thống Đài Loan đã phát biểu nhân kỷ niệm 36 năm cuộc đàn áp trên, một sự kiện mà chính phủ Trung Quốc vẫn đang cố gắng xóa bỏ khỏi ký ức người dân trong nước.
Không có số liệu tử vong chính thức nhưng các nhà hoạt động tin rằng, hàng trăm, thậm chí có thể là hàng ngàn người đã bị Giải phóng quân Nhân dân Trung Quốc giết hại trên các con phố xung quanh Quảng trường Thiên An Môn, quảng trường trung tâm của Bắc Kinh, vào ngày 4 tháng 6 năm 1989.
“Hôm nay chúng ta tưởng nhớ lòng dũng cảm của những người dân Trung Quốc đã thiệt mạng khi họ cố gắng thực hiện các quyền tự do cơ bản của mình, cũng như những người vẫn tiếp tục phải chịu sự đàn áp khi họ tìm kiếm trách nhiệm và công lý cho các sự kiện ngày 4 tháng 6 năm 1989”, Marco Rubio, Ngoại trưởng của Mỹ, cho biết trong một tuyên bố.
Örkesh Dölet đã xuống Quảng trường Thiên An Môn cùng hàng ngàn sinh viên biểu tình. Ông ấy hiện đã sống lưu vong được 36 năm.
“[Đảng Cộng sản Trung Quốc] đang tích cực kiểm duyệt sự thật, nhưng thế giới sẽ không bao giờ quên”.
Trong bài đăng trên Facebook, tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức cũng ca ngợi lòng dũng cảm của những người biểu tình.
“Các chính quyền độc tài thường chọn cách im lặng và quên đi lịch sử, trong khi các xã hội dân chủ chọn cách bảo vệ sự thật và từ chối lãng quên những người đã cống hiến cuộc đời – và ước mơ – cho lý tưởng về quyền con người”, ông Lại nói.
Trước vụ thảm sát năm 1989, những người biểu tình đã tụ tập trong nhiều tuần tại quảng trường để kêu gọi cải cách dân chủ cho ĐCSTQ. Phong trào do sinh viên lãnh đạo này đã thu hút sự chú ý của toàn thế giới, chuyển sang kinh hoàng khi xe tăng tiến vào quảng trường để giải tán các lều trại do sinh viên dựng lên. Một số người biểu tình cũng đã bị giết trong một cuộc biểu tình nhỏ hơn ở Thành Đô, một thành phố ở phía tây nam Trung Quốc.
Sự kiện ngày 4 tháng 6 (tiếng Trung: 六四事件) tại Thiên An Môn vẫn là một trong những điều cấm kỵ nghiêm ngặt nhất của Trung Quốc, và chính phủ Trung Quốc sử dụng nhiều nguồn lực rộng lớn và ngày càng tinh vi để kiểm duyệt mọi cuộc thảo luận hoặc thừa nhận về ngày này bên trong Trung Quốc. Những người kiểm duyệt Internet thậm chí còn xóa cả những tham chiếu mơ hồ nhất về ngày này khỏi các không gian trực tuyến, và các nhà hoạt động ở Trung Quốc thường bị giám sát chặt chẽ hơn hoặc bị đưa đi “nghỉ lễ” cưỡng bức xa Bắc Kinh.
Nghiên cứu mới từ các nhà hoạt động nhân quyền đã phát hiện ra rằng, ngày nhạy cảm này cũng chứng kiến sự đàn áp xuyên quốc gia gia tăng đối với những người chỉ trích chính phủ Trung Quốc ở nước ngoài bởi chính phủ và những người đại diện của họ.
Báo cáo được công bố ngày 6/4/2025 do Article 19, một nhóm nghiên cứu và vận động nhân quyền, cho biết chính phủ Trung Quốc “đã tiến hành một chiến dịch đàn áp xuyên quốc gia có hệ thống trên phạm vi quốc tế nhằm vào những người biểu tình chỉ trích Đảng Cộng sản Trung Quốc”, trong đó người Duy Ngô Nhĩ, người Tây Tạng và người Hồng Kông có khả năng bị ảnh hưởng đặc biệt lớn.
Báo cáo trích dẫn nghiên cứu của Freedom House năm 2023, trong đó phát hiện rằng Trung Quốc chịu trách nhiệm cho khoảng 30% tổng số hành vi đàn áp xuyên quốc gia được ghi nhận kể từ năm 2014.
Báo cáo cho biết: “Những người biểu tình bị [đàn áp xuyên quốc gia] nhắm tới thường sống trong nỗi sợ bị giám sát; bị nhắm mục tiêu; bị bắt cóc và cưỡng bức hồi hương, đặc biệt là xung quanh các đại sứ quán và lãnh sự quán; và sự trả thù ‘trừng phạt tập thể’ đối với những người thân vẫn còn ở Trung Quốc, điều này cũng khiến mọi người cắt đứt quan hệ với gia đình”.
Các nhà nghiên cứu của Điều 19 phát hiện rằng, sau khi các buổi cầu nguyện tại Quảng trường Thiên An Môn bị dập tắt ở Trung Quốc, các tác nhân ủng hộ ĐCSTQ dường như đang nhắm mục tiêu vào các buổi tưởng niệm ở những nơi khác trên thế giới.
Năm 2022, một bản sao của bức tượng được gọi là “Pillar of Shame” của nghệ sĩ người Đan Mạch Jens Galschiøt đã bị phá hoại ở Đài Bắc. Bức tượng được thiết kế để tưởng nhớ những người đã chết vào ngày 4 tháng 6 năm 1989. Bản gốc được trưng bày tại Đại học Hồng Kông trong 23 năm trước khi bị chính quyền trường đại học dỡ bỏ vào năm 2021.
Trong nhiều năm, Hồng Kông và ở một mức độ thấp hơn là Ma Cao là những nơi duy nhất trên lãnh thổ Trung Quốc nơi sự kiện này có thể được kỷ niệm.
Nhưng kể từ các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ năm 2019 và cuộc đàn áp quyền tự do dân sự sau đó ở Hồng Kông, lễ cầu nguyện thường niên ngày 4 tháng 6 tại Công viên Victoria đã bị cấm. Trong những năm gần đây, một số nhà hoạt động cấp cao đã bị truy tố vì cố gắng kỷ niệm ngày này. Trong ba năm qua, một lễ hội ẩm thực do chính phủ tài trợ đã được tổ chức tại địa điểm này trong tuần lễ kỷ niệm.
Hôm thứ Ba, có sự hiện diện đông đảo của cảnh sát tại Causeway Bay, gần công viên, theo Hong Kong Free Press đưa tin. Một nữ nghệ sĩ biểu diễn, Chan Mei-tung, đã bị chặn lại và khám xét, và sau đó bị cảnh sát hộ tống khỏi khu vực trên. Theo hãng tin này, cô đang đứng trên đường nhai kẹo cao su. Năm 2022, Chan đã bị bắt sau khi cô đứng tại cùng khu vực đó để gọt khoai tây.
Vào ngày 3/6/2025, Trưởng Đặc khu Hồng Kông, John Lee (Lý Gia Siêu), đã cảnh báo rằng, bất kỳ hoạt động nào được thực hiện vào ngày 4/6/2025 đều phải “hợp pháp”, nhưng không nêu cụ thể. Một lời chỉ trích chính đối với luật an ninh quốc gia của Hồng Kông là chúng quá rộng và các tội danh bị cấm không được định nghĩa rõ ràng.
Một trong số ít nhóm người ở Trung Quốc vẫn lên tiếng về các sự kiện xảy ra 36 năm trước là những “Bà mẹ Thiên An Môn” đang già đi nhanh chóng. Họ là cha mẹ của những người trẻ tuổi thiệt mạng trong vụ thảm sát trên, những người đã kêu gọi một cuộc điều tra chính thức.
Một trong những thành viên sáng lập, bà Zhang Xianling, 88 tuổi, đã có một cuộc phỏng vấn hiếm hoi trong năm nay với Đài Á Châu Tự Do, nói rằng bà vẫn sống trong sự giám sát chặt chẽ. Bà Zhang nói: “Tôi không biết tại sao họ lại sợ tôi đến vậy. Tôi đã 88 tuổi và tôi phải dùng xe lăn nếu phải đi bộ quá 200 mét. Tôi có đáng sợ đến vậy không?”
Đầu tuần này, Li Xiaoming, một cựu sĩ quan PLA đã sống ở Úc trong 25 năm, đã trả lời phỏng vấn với phương tiện truyền thông Đài Loan về sự tham gia của ông vào cuộc đàn áp Thiên An Môn khi còn là một người lính cấp dưới. Li cho biết, ông buộc phải nói “như một lời cảnh báo với thế giới”, và cũng với Đài Loan, nơi đang phải đối mặt với mối đe dọa sáp nhập của Trung Quốc.
“Mặc dù giới lãnh đạo ĐCSTQ coi sự cố ngày 4 tháng 6 là điều đáng xấu hổ, nhưng bài học họ rút ra được từ đó là cần phải kiểm soát chặt chẽ – loại bỏ mọi dấu hiệu bất ổn ngay từ đầu, kiểm soát và ngăn chặn dư luận, và tẩy não người dân. Họ nỗ lực dập tắt mọi bất ổn ngay từ giai đoạn sớm nhất”, ông nói, trích theo bản dịch của CNA.