Hiện tượng Nguyễn Hữu Liêm | Viet Luan

Bảo Tích

GIÁO SƯ NGUYỄN HỮU LIÊM: TRƯỞNG KHOA TRIẾT HỌC ĐẠI HỌC SAN JOSÉ?

Vì không liên quan trực tiếp đến nội dung bài viết nên mục này được đặt trong phụ lục. Chủ đề này lẽ ra sẽ không cần phải được bàn tới, nhưng độc giả sau khi đọc xong bài viết trên hẳn sẽ đặt câu hỏi, tại sao một ‘giáo sư triết học’ như ông NHL lại có kiến thức ngoại ngữ (bao gồm cả tiếng Anh) và kiến thức triết học có nhiều lỗ hổng như vậy. Những thông tin về học hàm và chức vụ của ông NHL đôi khi không rõ ràng và có phần mâu thuẫn với nhau, vì vậy, phần này sẽ làm rõ và cung cấp thêm một số thông tin về vấn đề này. Những thông tin được liệt kê ở đây đều là những thông tin công khai, có thể dễ dàng tìm kiếm trên Internet, phần này chỉ có vai trò tổng hợp và trình bày lại những thông tin này.

Trên Tạp chí Triết, lí lịch hàn lâm của ông NHL được ghi như sau:

“Nguyễn Hữu Liêm: Sinh năm 1955 ở Quảng Trị. Qua Mỹ năm 1975, theo học BS Kinh tế Nông Nghiệp (1978), MPA Quản trị công quyền (1981), JD Luật khoa (1987), MA Triết học (1997), PhD Triết học (2015). Hiện đang là Giáo sư Chủ nhiệm Khoa Triết tại San Jose City College, California và hành nghề Luật sư ở San Jose. Tác phẩm: Dân chủ Pháp trị (1991), Tự do và Đạo lý (1996), Sử tính và Ý thức (2018), Thời tính, Hữu thể, Ý chí (2018), Cám dỗ Việt Nam (2018), Phác thảo một Triết học cho Lịch sử Thế giới (2019).”

Trong các bài báo khác nhau, ông NHL được gọi là ‘GS.TS Triết học Nguyễn Hữu Liêm-Trưởng khoa Triết học tại trường Đại học San Jose City College, California’ (xem tại đây), hay ‘giáo sư chủ nhiệm khoa Triết tại San Jose City College, California, Hoa Kỳ.’ (xem tại đây)

Trong bài viết này, chúng tôi chỉ trình bày các thông tin liên quan đến quá trình đào tạo triết học của ông NHL.

Việc miêu tả ông NHL là Giáo sư NHL, Trưởng khoa Triết – Đại học San Jose rất dễ gây hiểu lầm. San Jose City College không phải là một trường đại học theo nghĩa mà người Việt Nam thường nghĩ đến, tức một cơ sở giáo dục đào tạo ở bậc Cử nhân (Bachelor) và cao hơn như Thạc sĩ (Master) hay Tiến sĩ (PhD.). Loại bằng cao nhất mà trường San Jose City College cấp là bằng Associate of Arts hoặc bằng Associate of Science. Bằng Associate (tiếng Hán dịch là ‘phó học sĩ’), với thời gian đào tạo thường là 2 năm, là một chứng chỉ học thuật thấp hơn bằng Cử nhân. Sinh viên học xong bằng Associate có thể tiếp tục theo học tại một Đại học thêm một thời gian (thường là khoảng 2 năm) để lấy bằng Cử nhân. Associate Degree trong tiếng Việt có nơi dịch là ‘bằng cao đẳng liên kết.’ Như vậy, San Jose City College (SJCC) không phải là một đại học như nghĩa mà người Việt Nam thường hiểu, đúng hơn thì nó là một trường cao đẳng.

Chức vụ ‘giáo sư’ mà ông NHL thường gọi mình do vậy ở đây chỉ nói đến chức vụ giảng dạy đơn thuần, không bao gồm những công việc như nghiên cứu khoa học hay hướng dẫn sinh viên, học viên cao học hay nghiên cứu sinh làm khoá luận/luận văn/luận án tốt nghiệp như thường có trong tiêu chuẩn xét duyệt học hàm ‘giáo sư’ tại Việt Nam. Cách hiểu danh hiệu ‘giáo sư’ ở Việt Nam có khác biệt so với thế giới. Ở Việt Nam, học hàm ‘Giáo sư’ hay ‘Phó giáo sư’ là do Hội đồng Giáo sư Nhà nước xét duyệt và công nhận, không phải do cơ sở giáo dục hay đại học cấp hay phong. Những người dạy học ở bậc đại học thường chỉ được gọi là ‘giảng viên đại học’.

Chức danh ‘Trưởng khoa Triết’ hoặc đôi khi là ‘Chủ nhiệm Khoa Triết’ cũng dễ gây nhầm lẫn khi tạo ấn tượng rằng ‘khoa Triết’ ở đây là một khoa giống như trong đại học ở Việt Nam, chẳng hạn như ‘khoa Triết học’ của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Trong Catalog Học thuật của trường SJCC chỉ liệt kê các tên của những trưởng phân khoa (Divison) trong ban điều hành nhà trường, không liệt kê các liệt kê chủ nhiệm của từng bộ môn. Tên của ông NHL (Liem, Henry) cũng không có tên chức vụ đặc biệt đi kèm. Điều này có thể là do bên dưới một phân khoa là rất nhiều các bộ môn (department) khác nhau. Chẳng hạn, chỉ tính riêng Phân khoa Nhân văn, Khoa học Xã hội và Nghệ thuật (Humanities, Social Sciences, & Arts Division) đã có 19 bộ môn nhỏ hơn (Xem tại đây). Người Việt Nam gọi ‘department’ là ‘bộ môn’, còn ‘faculty’ mới là ‘khoa’, trong một khoa có nhiều bộ môn nhỏ hơn, chẳng hạn, khoa Sinh học (Faculty of Biology) của Đại học Khoa học Tự nhiên Hà Nội có 9 bộ môn (department, xem tại đây). Việc ông NHL tự gọi mình là ‘trưởng khoa’ trong các văn bản tiếng Việt có lẽ là một sự đánh tráo khái niệm, vì nơi ông dạy không phải là đại học, không có khoa (faculty) để ông được gọi là ‘trưởng khoa’, đúng hơn thì ông có thể là ‘trưởng bộ môn’.

Một cách ngắn gọn, San Jose City College là một trường cao đẳng, không phải đại học, và ông NHL cũng không phải là giáo sư hay trưởng khoa theo nghĩa mà những tên gọi này được sử dụng ở Việt Nam. Nếu theo cách hiểu các học vị ở Việt Nam thì người ta có thể gọi ông một cách chính xác hơn là ‘giảng viên cao đẳng’ và ‘trưởng bộ môn’.

VỀ BẰNG TIẾN SĨ ‘TRIẾT HỌC’ CỦA GS NHL

Ông NHL giới thiệu mình lấy bằng ‘PhD. Triết học’ vào năm 2015. Thêm một thông tin thì ông lấy bằng tiến sĩ Triết học ở California Institute of Integral Studies (CIIS). Tuy nhiên, trường này không cung cấp chương trình đào tạo tiến sĩ Triết học (Philosophy), mà chỉ có chương trình đào tạo tiến sĩ với cái tên nghe ‘hay hơn’ rất nhiều là chương trình tiến sĩ ‘Triết học, vũ trụ học và ý thức’ (Philosophy, Cosmology, and Consciousness). Tên chương trình đào tạo tiến sĩ này có vẻ như không được thay đổi theo thời gian; chẳng hạn, danh sách các chương trình hậu đại học được liệt kê ở CIIS năm 2015 (xem tại đây) cũng chỉ có chương trình ‘Triết học, vũ trụ học và ý thức’ là liên quan đến triết học. Đây là chương trình mà ông NHL đã theo học.

Trên bìa luận án tiến sĩ triết học của ông NHL viết:

‘A Dissertation Submitted to the Faculty of the California Institute of Integral Studies in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Doctor of Philosophy in Philosophy and Religion with a concentration in Philosophy, Cosmology, and Consciousness’

Như vậy, bằng PhD. của ông NHL là PhD. trong lĩnh vực Triết học và Tôn giáo (tên đầy đủ là ‘Triết học và Tôn giáo, với trọng tâm trong Triết học, Vũ trụ học và Ý thức’), không phải thuần tuý PhD. Triết học như ông NHL giới thiệu. Tên gọi khác của bằng này là ‘PhD. Triết học, Vũ trụ học và Ý thức’. Không biết tại sao ông NHL không ghi tên đầy đủ bằng cấp của mình, với những chủ đề có vẻ rất thú vị khác như ‘vũ trụ học’ và ‘ý thức’, hoặc tối thiểu là ‘triết học và tôn giáo’, mà chỉ ghi mỗi ‘triết học’.

Mặt khác, người ta phải đặt câu hỏi ở đây là CIIS lấy cơ sở gì để dạy môn ‘vũ trụ học’ (cosmology) khi trường này không có chuyên gia nào về vật lí, thiên văn học và không có điều kiện vật chất gì để nghiên cứu lĩnh vực này? Để so sánh, môn ‘vũ trụ học’ thường được giảng dạy và nghiên cứu ở những khoa vật lí, cụ thể là vật lí thiên văn, ở các đại học lớn khác (như ở đây, Đại học Zürich được nhắc đến ở đây gắn với tên tuổi của một số nhà vật lí nổi tiếng như Röntgen, Einstein hay Schrödinger). Người ta cũng được phép nghi ngờ chất lượng kiến thức ‘vũ trụ học’ được chuyển tải ở đây khi chứng kiến kiến thức khoa học tự nhiên nói chung của ông NHL và niềm tin mãnh liệt, quyết tâm bảo vệ chiêm tinh thuật (astrology) của ông.

Viện CIIS mà ông NHL theo học tiến sĩ cũng là một cơ sở với khá nhiều điều kì lạ đi kèm. Vì CIIS không xuất hiện trong những bảng xếp hạng đại học và viện nghiên cứu quốc tế nổi tiếng nên chúng tôi sẽ sử dụng một số trang xếp hạng quốc tế có đánh giá CIIS và so sánh nó với một đại học Việt Nam để độc giả có thể hình dung rõ hơn về trường này. Chúng tôi chọn ‘Đại học Quốc gia Hà Nội’ để làm tiêu chuẩn so sánh vì nghĩ rằng trường này có thể được lấy làm đại diện cho chất lượng đào tạo đại học ở Việt Nam. Sau đây là kết quả:

CIIS không xuất hiện trong các bảng xếp hạng khác nổi bật hơn như QS TopUniversities hay Times Higher Education như Đại học Quốc gia Hà Nội. Tất nhiên, các bảng xếp hạng kiểu như trên không bao giờ khách quan hoàn toàn, cùng với một số vấn đề khác, song không thể phủ định là những bảng xếp hạng kiểu này vẫn có khả năng cung cấp cho người xem một đánh giá về những cơ sở giáo dục. Nếu theo những trang đánh giá trên thì CIIS, một cách khá nhất quán, được xếp hạng thấp hơn VNU HN khoảng 1200-1600 bậc nếu chỉ tính các cơ sở giáo dục, nếu tính cả các cơ sở nghiên cứu khác như bệnh viện, công ti v.v thì là khoảng 4500 bậc.

Chương trình Tiến sĩ Tâm lí học (Doctor of Psychology, PsyD) ở CIIS không được công nhận bởi Hiệp hội Tâm lí học Hoa Kì (American Psychological Association, APA). Chương trình này được công nhận vào năm 2003, nhưng sự công nhận này đã bị rút đi vào năm 2011. Đơn kháng cáo của CIIS vào năm 2012 đã bị bác bỏ. CIIS sau đó đã nộp đơn một lần nữa vào năm 2016 nhưng tự nguyện rút đơn vào năm 2017. CIIS viết trên trang thông tin nhà mình là CIIS tuyên bố độc lập và không cần APA công nhận nữa (‘we have officially and decisively declared ourselves independent from the APA.’ xem tại đây), không quên an ủi những học viên của mình là học viên vẫn có thể lấy giấy phép hành nghề ở California với chương trình không được công nhận bởi APA (‘And we can still offer our students all the learning and experiences needed to prepare them to sit for licensure in the state of California (which does not require APA for licensure) and many other states.’).

Để biết đánh giá mới nhất của học viên về cơ sở giáo dục này, xin xem tại đây. Ngoại trừ một đánh giá 5 sao, đại đa số các đánh giá được viết trong thời gian gần đây đều cho CIIS từ 1 đến 2 sao. Độc giả có thể đọc qua những review của những học viên đã học tại cơ sở này.

Một bài review mà chúng tôi nghĩ nên được quan tâm đặc biệt là review của Daniella K. (xem tại đây), đây là một review rất chi tiết và được cập nhật trong một thời gian dài (khoảng một năm). Có thể coi đây là một học sinh điển hình của ngôi trường này. Kết thúc bài review gần đây, cô viết:

“I seriously hope that my review and updates save future students from supporting and becoming victimized by this program. There is no other way to say it but that. What CIIS sells is nothing short of a scam.”

“Tôi thực sự hi vọng rằng bài review và những cập nhật của tôi sẽ cứu những học sinh tương lai khỏi ủng hộ và bị biến thành nạn nhân bởi chương trình này. Không có cách nào khác để nói về chuyện này. Thứ mà CIIS bán không khác gì một trò lừa bịp.”

Trước đó (8.1.2022), Daniella K. viết về các cáo buộc rằng các giáo sư và giảng viên ở CIIS có hành vi quấy rồi tình dục các học viên nữ:

“I’d like to update that Ive recently been privy to new information, of action thats been taken from students against professors and TA’s that were sexually inappropriate with students, grooming them into therapeutic relationships outside of class where they were provided psychedelic psychotherapy. During these psychedelic sessions these female students were groped, manipulated, and forced to push past their boundaries, and even have a romantic relationship with the CIIS employee. This particular TA also tried to get me to join his ‘psychedelic underground group’ and do therapy on me too, so I have first hand experience with these allegations. When these employees were reported to the Integral Counseling Program, the students were gaslit and reposted feeling ‘managed’ instead of the school taking appropriate action and acknowledging the abuse. This was exactly how I felt anytime I brought any other issue to administration.

Im sincere in saying, this school is beyond messed up. Stay far far away.”

“Tôi muốn cập nhật rằng gần đây tôi đã biết được thông tin mới về hoạt động của sinh viên trước các giáo sư và trợ lí giảng dạy có hành vi tình dục không phù hợp với sinh viên, dụ dỗ họ vào các mối quan hệ trị liệu bên ngoài lớp học, nơi họ được cung cấp liệu pháp tâm lí thức thần (psychedelic psychotherapy). Trong các buổi trị liệu thức thần này, những sinh viên nữ này đã bị sờ mó, thao túng và buộc phải vượt qua ranh giới của mình, thậm chí còn có quan hệ lãng mạn với nhân viên CIIS. Có một trợ giảng cũng đã cố gắng dụ tôi tham gia ‘nhóm underground thức thần’ của anh ta và trị liệu cho tôi, vì vậy nên tôi có kinh nghiệm trực tiếp với những cáo buộc này. Khi những nhân viên này bị báo cáo với Integral Counseling Program, các sinh viên đã bị gaslighted và phản hồi cảm giác ‘bị quản lí’ thay vì nhà trường có hành động thích hợp và thừa nhận hành vi lạm dụng. Đây chính xác là cảm giác của tôi bất cứ khi nào tôi trình bày bất kì vấn đề nào khác với ban quản lí.””

Thành thật mà nói, ngôi trường còn hơn cả hỗn loạn. Hãy tránh thật là xa.”

Trước đó, Daniella K. viết:

“CIIS markets themselves as progressive with out of the box degrees, but its really a degree mill teaching extremist ideologies that are harmful. (…) If you speak out against their teachings then you’re called a racist and attacked by the teacher and students and told to rewrite your papers (cancel culture). There is a constant attack culture and students are always yelling at each other in class. (…)

They teach toxicity that is harming society. What’s scary is that they are successful in brainwashing students. Go to a school that first and foremost teaches good clinical psychology, CIIS is not this. (…) So glad to be done with this toxic university.”

“CIIS tự quảng cáo mình là cấp tiến với các bằng cấp không theo khuôn mẫu, nhưng thực chất đó là một lò bằng cấp dạy các hệ tư tưởng cực đoan độc hại. (…) Nếu bạn lên tiếng phản đối những lời dạy của họ thì bạn sẽ bị gọi là kẻ phân biệt chủng tộc, bị giáo viên và sinh viên tấn công và bị yêu cầu viết lại bài luận (văn hoá tẩy chay). Ở đây có văn hoá tấn công liên tục và sinh viên luôn la hét với nhau trong lớp. (…)

Họ dạy những điều độc hại đang làm tổn thương xã hội. Điều đáng sợ là họ thành công trong việc tẩy não sinh viên. Hãy đến một ngôi trường mà ở đó, trên hết, dạy tâm lí học lâm sàng tốt, CIIS không phải nơi đó. (…) Thật vui là tôi đã thoát khỏi cái đại học độc hại này.”

Đây không phải bình luận duy nhất viết rằng CIIS là một ‘chỗ cấp bằng giả’ hay ‘lò bằng cấp’ (‘diploma mill’ hay ‘degree mill’). Ví dụ như bài review của Michael O. ở đây:

“I would highly recommend that any student thinking of attending this place should consider the poor online review seen at Studentreviews.com.

This smells a great deal like a diploma mill, rather than a highly honed educational experience.”

“Tôi thực sự khuyến nghị bất kì sinh viên nào đang nghĩ đến việc theo học tại nơi này nên cân nhắc bài review online kém cỏi được thấy trên Studentreviews.com.

Chỗ này có mùi rất giống một ‘lò bằng cấp’, thay vì một trải nghiệm giáo dục được trau chuốt kĩ lưỡng.”

Một bình luận khác của Yalda S. (10/31/2021) trong mục những bình luận bị ẩn đi viết:

“This is the most terrible university you will ever find. I was a doctorate student of clinical psychology there, the amount of racism among profs are so high specially the jewish ones, they have a grudge against others, that you cant even stand it, before the first semester, I dropped out of the school.”

“Đây là đại học tệ hại nhất mà bạn có thể tìm ra. Tôi là nghiên cứu sinh tâm lí học lâm sàng ở đây, và sự phân biệt chủng tộc của các giáo sư là cực kì cao, đặc biệt là những người Do-thái, họ thù ghét lẫn nhau đến độ bạn sẽ không thể chịu được, trước khi kết thúc học kì đầu tiên, tôi bỏ học.”

Một bình luận trước đó khá lâu của David C. (9/20/2014) viết:

“As for the school accepting almost everyone, regardless of the student’s ability to satisfy the “academic rigor” of CIIS, it is true that this school will admit just about anyone. It would seem they want or need the tuition and will sacrifice standards of academic integrity for it.

(…)”

“Về việc trường này chấp nhận hầu hết mọi người, bất luận khả năng của học sinh để đáp ứng ‘sự nghiêm ngặt học thuật’ của CIIS, thì đúng là trường này sẽ nhận gần như là bất cứ ai. Có vẻ như họ muốn hoặc cần học phí và sẽ hi sinh các tiêu chuẩn về liêm chính học thuật vì điều đó.”

Những sự việc như quấy rối học sinh hay thao túng tâm lí không phải là hiếm gặp tại CIIS. Từng có hai giáo sư ở CIIS (Angana Chatterji và Richard Shapiro) bị sa thải, liên quan đến việc thao túng tâm lí học sinh và tạo ra một giáo phái (cult) ở trong trường này. Xin đọc thêm tại đây.

Nếu độc giả muốn biết thêm một số bình luận về chương trình Ph.D Triết học, Vũ trụ học và Ý thức mà ông NHL đã theo học, có thể tham khảo thảo luận trên Reddit tại đây, hoặc về CIIS nói chung ở đây, hoặc ở đây (‘Is CIIS basically a scam/waste of money?’ ‘Có phải CIIS cơ bản là một trò lửa đảo, phí tiền’, mới được đăng vào ngày 6.3.2025).

Trên đây chỉ là một vài thông tin xoay quanh ngôi trường này, nơi mà không thiếu những miêu tả là ‘scam’ (‘lừa đảo’), ‘red flag’ (‘cờ đỏ’) hay ‘diploma mill’ (nơi cấp bằng giả, ‘lò bằng cấp’), chưa tính đến những bê bối xảy ra tại khuôn viên CIIS. Nếu biết được những điều này rồi thì người ta sẽ dần hiểu tại sao một người với kiến thức như ông NHL lại lấy được bằng PhD. ‘Triết học, Vũ trụ học và Ý thức’ (được ông NHL ‘giản hoá’ thành ‘PhD. Triết học’) ở ngôi trường này.

LUẬN ÁN TIẾN SĨ CỦA ÔNG NHL

Luận án tiến sĩ (LATS) của ông NHL có thể được tải xuống từ ProQuest với tài khoản của trường đại học phù hợp. Luận án của ông liên tục trích dẫn và đề cập đến các tác phẩm của hai người hướng dẫn ông là Richard Tarnas và Sean Kelly (cả hai người này đều không có chuyên môn gì về triết học), số lượng trích dẫn của hai người này nhiều hơn hầu hết các tác giả khác. Bên cạnh đó, luận án tiến sĩ của ông NHL cũng có nhiều câu, nhiều đoạn tương đối thú vị, xin chỉ trích dưới đây hai đoạn.

Sau khi nói về Hegel và nhân loại, tự nhiên ông NHL kể chuyện cá nhân giữa luận án. Ở đây có một điều thú vị phải được chỉ ra, đó là ở đây ông NHL có một lỗi typo, PWH (viết tắt cho Philosophy of World History) bị viết thành PWM. Sau này, bản dịch tiếng Việt, chắc chắn phải được thực hiện với sự đồng ý của ông NHL, cũng lặp lại lỗi sai này (xem cước chú 44). Điều này cho thấy phiên bản được đăng trên ProQuest rất nhiều khả năng đã là phiên bản cuối cùng của LATS của ông NHL; việc một luận án với những lỗi sai tiếng Đức rất cơ bản và những lỗi sai chính tả rõ ràng vẫn được chấp nhận ở cơ sở này có lẽ đã một lần nữa nói lên ‘chất lượng đào tạo’ ở đây (xin cũng để ý một chi tiết nữa là LATS có lề và dãn dòng rất lớn). Cách trích dẫn của ông NHL cũng không phù hợp với tiêu chuẩn khoa học, nếu như ở đây ông chỉ ghi mỗi PS hay PWM thì làm sao người ta biết được là ông tham khảo phần nào của tài liệu trích dẫn? Chẳng lẽ phải đọc hết một quyển sách?

Nhưng vẫn không thể hiểu được là tại sao đang nói về Hegel, vũ trụ, con người, Thượng Đế thì bỗng dưng ông NHL lại kể chuyện riêng tư của mình. Chúng tôi xin được trích toàn bộ phần tiếng Anh ở đây (tr. 240, tr. 241).

“A personal note: When I was growing up in Vietnam, the land was “full of gods,” so to speak, and daily life was imbued with spiritual dimensions, from cooking and rice harvesting to swimming in the river. Since becoming an American citizen, living as a professional in this country, I have always felt like missing something in my life that I cannot figure out. It acts like a “splinter in my mind”—borrowing the language of the movie The Matrix—that keeps me uneasy and restless. The feeling of being homeless is always with me. I wonder whether this is just a normal nostalgic psychology experienced by an ordinary immigrant being uprooted from his homeland, or am I sharing the Western postmodern psychic emptiness that is being explored in this study?)”

Xin trích một đoạn khác trong LATS của ông NHL (tr. 275):

“One of Tarnas’s insights is that the postmodern person has recently passed through two significant stirrings of the unconscious: while Freud reveals the personal unconscious, Marx exposed the social unconscious.”

“Một trong những nhận thức sâu sắc của Tarnas là con người hậu hiện đại gần đây đã trải qua hai sự khuấy động quan trọng của vô thức: trong khi Freud khám phá ra vô thức cá nhân thì Marx lại phơi bày vô thức xã hội.”

Nhưng ông NHL đã viết như sau về Freud và Marx (xin đọc tại đây):

“Vì thế, hãy đừng bắt chước và lập lại ngôn từ, khái niệm của Freud – hay Marx – như là những chân lý khoa học – mà thực chất chỉ là thứ khoa học phù thuỷ, những trò dễu cợt sâu sắc và quyến rủ – vốn đã dãy chết từ lâu trên quê hương của chúng.”

Như vậy thì ông NHL cho rằng Marx và Freud là ‘thứ khoa học phù thuỷ’, ‘những trò dễu cợt sâu sắc và quyến rủ’ đang ‘dãy chết’. Thế thì đoạn văn này và những đoạn văn dựa vào Freud hoặc Marx trong LATS ông NHL sẽ phải được hiểu như thế nào? Chẳng phải như thế thì chúng không còn giá trị gì nữa?

Ông NHL viết tiếp trong bài nói về Freud như sau:

“Và cuối cùng xin nhắc nhở trí thức thế giới ngoài Âu Mỹ – nhất là ở Việt Nam hiện nay – cũng phải ý thức đến điều này: Freud, cũng như Marx, chỉ là những hiện tượng lý thuyết phát xuất từ ý chí tự kiểm thảo, tự điều chỉnh trong truyền thống trí thức Tây phương – vốn chỉ có giá trị nội tại trong luồng văn minh đó mà thôi.”

Nhưng chẳng phải chính ông NHL là người hay đi ‘pha trộn’, áp dụng lí thuyết phương Tây vào bối cảnh phương Đông (và ngược lại) nhất? Ngay trong LATS của ông NHL thì ông cũng áp dụng Freud và Marx ở các quốc gia châu Á như Trung Quốc hay Việt Nam (tr. 275), điều mà ông ‘nhắc nhở’ người khác không nên làm.

Nhưng đoạn buồn cười nhất nằm ở một trong những đoạn văn ‘Dẫn nhập’, trong đó ông NHL viết (tr. 21):

“In terms of its personal significance, this endeavor comes with a long history. I have engaged with Hegel’s philosophy for the last thirty years, from the moment I read his Philosophy of History fresh out of college.”

“Về mặt ý nghĩa cá nhân, công trình này có một lịch sử dài. Tôi đã làm việc với triết học Hegel trong vòng ba mươi năm qua, kể từ khoảnh khắc tôi đọc cuốn ‘Triết học Lịch sử’ khi vừa mới tốt nghiệp.”[96]

Sau khi chứng kiến khả năng đọc hiểu của ông NHL qua những gì ông đã viết và đã dịch (xem phần B.II), chúng tôi chỉ muốn khuyên ông NHL là trong lần tới, hi vọng ông NHL sẽ học tiếng Anh cho tốt trước khi đọc sách triết học của Hegel, nếu không muốn bỏ ra thêm 30 năm nữa để rồi vẫn chẳng biết gì về triết gia này cả.

KIỀU VÀ CHÚA JESUS: MỘT VÀI TRÍCH ĐOẠN TỪ CÁC TÁC PHẨM CỦA ÔNG NHL

KIỀU VÀ CHÚA JESUS

Đoạn sau đây trích từ các trang 374–76 trong cuốn Sử tính và Ý thức. Xin tóm tắt, từ câu ‘Vầng trăng ai xẻ làm đôi’, ông NHL nói Kiều là một năng lực âm tính giống Mặt trăng. Kiều chờ một ‘năng thức dương tính’ cứu rỗi, mà đại diện là chúa Jesus. Từ Hải cứu Kiều nhưng không đủ năng lực dương tính giống chúa Jesus. Kiều chỉ có thể được cứu bởi chúa Jesus, tức văn minh phương Tây. Vì vậy, sự kiện Pháp xâm lược Việt Nam đã được dự báo trong Truyện Kiều, cụ thể là qua cái âm tính của Kiều và năng lực dương tính của chúa Jesus. Sau đây là toàn văn đoạn trích:

“Nếu ta đọc Kiều từ góc độ thiên văn huyền học (astro-mysticism) thì hãy xét câu thơ khi Kiều tiễn người chồng thứ hai, Thúc Kỳ Tâm, rằng: “Vầng trăng ai xẻ làm đôi.” Đây là ánh trăng, ánh trăng của phản chiếu, reflective light, chứ không có sức mạnh nguyên thủy hay chủ động. Số phận Kiều là của vầng trăng, hoàn toàn thụ động. Trăng là cơ năng tiêu thụ cảm xúc của con người, còn mặt trời tiêu thụ trí tuệ và ý chí. Vầng trăng của số phận Kiều nay bị xẻ làm hai. Một nửa đi theo bình diện đại thể tính của chàng Thúc, một nửa ở lại, “in” sâu vào vòng riêng tư (“gối chiếc”) của đời sống cá nhân nàng Kiều. Đây là lúc mà đại thể tính của xã hội, của luân thường từ bỏ Kiều, để Kiều bị hoàn toàn trôi dạt trên bàn cờ xác suất hữu-vô bất định. Số phận Kiều không mang bản sắc định mệnh, mà là của bất thường, của hư không, vì ở đó không có một chủ thể nào với ý chí chủ đích cho đời sống của nàng cả. Kiều đang mong đợi ngày đêm một năng thức dương tính đến từ mặt Trời, the solar power, để đem nàng ra khỏi âm tính của mặt trăng. Đó là hiện thân của Chúa Jesus – vốn được coi là một thần thể của solar power. Jesus, trong giáo lý đạo Chúa, là “con một” hay là hiện thân của Chúa Trời. Mà Chúa là Tinh thần (Spirit), tức là bản sắc của ý chí vươn thoát. Kiều cần có một ý lực tự-Ngã vươn lên để bước qua khỏi số phận yếu đuối của nàng. Nàng cần có năng lực Tinh thần của mặt Trời dương tính để thoát khỏi âm lực thụ động của mặt trăng. Thân phận của nữ giới, từ thuở tiền sử, kinh nguyệt (suối trăng), cảm xúc, diễn ý và thi ca, tư duy, đều bị ảnh hưởng của mặt trăng. Mặt trăng (lunar) chi phối cảm xúc cá nhân và hiện tượng thủy triều. Khi không kiểm soát cảm xúc của mình, cá nhân bị âm tính mặt trăng điều khiển – do đó, được gọi là lunatic. Khi trăng tròn đầy vào ngày rằm, âm tính của trăng kích động tâm ý cá nhân cao độ. Đó là một phần của huyền thoại con người chuyển sang thành werewolf. Cuộc đời của nàng Kiều hoàn toàn bị chi phối trọn vẹn bởi lunar power. Nàng cần năng lực Tinh thần đầy dương tính của mặt Trời đến cứu độ. Khi Tinh thần đến kéo nàng ra khỏi vòng kiểm soát của âm tính mặt trăng thì nàng sẽ thoát khỏi ràng buộc của đạo lý Khổng Mạnh, vốn trói chặt thân phận phụ nữ vào chữ hiếu, chữ tình đầy giới hạn và thụ động – “Lại mang lấy một chữ tình. Khư khư mình buộc lấy mình vào trong.”

Chúa Jesus nói, “Kẻ nào đến với Ta mà không ghét bỏ cha mẹ, vợ con, anh em, ngay cả cuộc đời, thì không thể là môn đồ của Ta” (Luke 14). Khi Kiều tiếp nhận Jesus vào đời, tức là đem năng lực dương tính của mặt Trời, là Tinh thần, thì việc đầu tiên là Kiều phải phá bỏ vòng đạo đức chữ Hiếu của Khổng giáo, để mà đi theo đại thể tính lớn hơn là số phận mà nàng phải thụ động chịu đựng. Chữ Hiếu giới hạn tính mệnh cá nhân vào vòng mặt trăng thụ động, vì nó điều hướng con người vào quá khứ Đã Là, mà Kiều cần phải vượt qua, khi mà cuộc đời và con cháu phải mang triết yếu tính cao hơn. Nếu không phải sinh ra thì mẹ nàng phải chết để Kiều được sống – thần thoại thượng cổ ngược lại. Nơi Kiều, trên số phận, trên thân phận của một người con gái bị trả nợ ân oán, là âm tính của trận luân lưu chiến giữa hai cõi âm và dương, của Nguyệt và Thái Dương. Đạo Phật chỉ cứu độ Kiều ở cuối đời nàng sau khi đã dìm dập Kiều từ buổi thiếu thời khi chữ nghiệp và duyên điều hướng nàng đi theo âm hưởng của mặt trăng. Đạo Khổng là cái nhà tù, cái khung định mệnh giam hãm Kiều vào trong một trật tự luân thường, mà đời với xã hội Việt Nam đã trở thành một bản năng đạo đức, tức cá nhân đến tập thể – “Hay đâu địa ngục ở miền nhân gian.” Kiều đang cần năng lực cứu rỗi của Thái dương mặt Trời, mà biểu tượng và hiện thân là Chúa Jesus.

Kiều đã một lần được cứu rỗi bởi Từ Hải, một cái Ta dương tính của vị anh hùng thời cuộc, từ vóc dáng ngoại hình thân thể đến ý chí vương quyền thế gian. Nhưng Từ Hải là hiện thân của một dương tính chưa có đủ năng lực mặt Trời để có thể cứu mình và cứu Kiều. Lại thêm vướng bận vào chữ tình ngây thơ, mà Kiều là mặt trăng phản chiếu vào Từ Hải, chàng đã bị Hồ Tôn Hiến của thế gian lừa gạt, bị phục kích mà chết đứng chôn chân trong oan nghiệt. Cái khổ của số phận Kiều là của thế gian – và thế gian không thể cứu thế gian, con người không thể cứu con người. “Thằng mù không thể dẫn dắt hướng đạo cho thằng mù” – như Jesus đã nói – và cái Ta của Việt tục – chỉ có thể được cứu độ từ một năng lực Tinh thần cao hơn. Đó là hình ảnh mặt Trời đến từ phương Tây.

Đừng nghĩ rằng, hay gán cho trách nhiệm vào các giáo sĩ đạo Chúa muốn vào Việt Nam truyền giáo, hay là thực dân Pháp mang tham vọng lãnh thổ để quốc xâm lăng Việt Nam. Tư duy như thế là chỉ nằm trên bình diện hiện tượng. Lịch sử Việt Nam vốn có rất nhiều, quá nhiều, đối tượng để Ta trách cứ và lên án. Những Bá Đa Lộc, hay Đắc Lộ, hay De Genouilly, hay Napoléon III, hay Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức, đều đã không biết họ đã làm gì. They knew not what they were doing. Họ chỉ là những cơ năng vô thức trên bàn cờ bao la vĩ đại của Thời Ý. Tất cả những gì đã xảy ra ở Thời Quán chuyển luân trong thế kỷ XIX, giữa Pháp và Việt, đều phát xuất từ tiếng khóc trong vô thức xin cứu rỗi của nàng Kiều muốn được thoát ra khỏi vòng định mệnh khắc nghiệt của truyền thống và xã hội.”

CHỮ ‘BEING’ VÀ PHÊ BÌNH NGÔN NGỮ CỦA ÔNG NHL

Như đã cho thấy trong những phần trước, ông NHL chỉ có kiến thức hạn chế về tiếng Anh và không biết bất cứ ngoại ngữ nào khác. Dù vậy, điều này không ngăn cản ông phát biểu rất tự tin về thuật ngữ được sử dụng trong triết học.

Trích từ trang 60, Sử tính và Ý thức:

“Nội dung tinh hoa của triết học Heidegger là hành trình khai mở Being/Sein (Being không thể được dịch ra Việt ngữ vì nó không lột hết ý nghĩa siêu hình của nó. Ở đây, chúng ta để nguyên tiếng Anh.)”

Nhưng ‘Being’ tự nó cũng là một thuật ngữ dịch từ tiếng Đức là ‘Sein’. Tại sao dịch ‘Sein’ sang ‘Being’ thì đã ‘lột hết ý nghĩa siêu hình’ rồi, trong khi thực chất thì ‘Sein’ trong tiếng Đức vẫn khác thuật ngữ được dịch là ‘Being’ rất nhiều?

Song đây vẫn chưa phải điểm dừng cho những phát biểu vô căn cứ của ông NHL, tại trang 342 ông viết:

“Hãy nhìn vào hiện trạng chuyển ngữ, hay phiên dịch, chẳng hạn, từ Being sang tiếng Việt (Tồn tại, Hữu thể, Hiện hữu, Là) thì TA sẽ thấy sự bất lực của tiếng Hán Nôm khi muốn lột hết ý nghĩa siêu hình của một khái niệm trọng yếu nhất trong triết học Tây phương. Không có từ nào trong tiếng Việt hiện nay cho người học triết một trực giác ý nghĩa cho từ Being cả.”

Cũng may cho người Việt là ông NHL chỉ biết tiếng Anh. Mới ‘biết’ được một ngoại ngữ thôi mà ông đã phát biểu những cụm từ như kiểu ‘lột hết ý nghĩa siêu hình’ rồi, không biết là khi ông NHL biết nhiều ngoại ngữ hơn thì ông còn có thể nói quá về ý nghĩa siêu hình đến độ nào. Bên cạnh đó, ‘tiếng Hán Nôm’ là một khái niệm không tồn tại trong khoa học.

SỰ TRÌNH DIỄN CỦA CÁC CHỮ ‘THỜI’

Dưới đây xin trích lại một đoạn văn mà ông NHL giải thích quá trình ‘tiến hoá’, xin độc giả thứ đếm xem trong đây thì bao nhiêu chữ ‘thời’ xuất hiện và bao nhiêu trong số đó là các từ có nghĩa rõ ràng. Bên cạnh chữ ‘thời’, hai chữ yêu thích khác của ông NHL là chữ ‘thức’ và ‘thể’, ông có xu hướng lắp các chữ này vào những thuật ngữ bình thường để tạo ra thuật ngữ triết học cho Liêmism. Đoạn sau trích từ trang 71, Thời tính, Hữu thể và Ý chí.

“130. Quy luật tiến hóa trong Darwinism chính là nguyên lý Nhân/Quả (causation) của Thời Ý khi sự tác thành của Thời thể nhất thiết bao gồm sự giao hoán của hiện thân vật thể. Mỗi sự kiện Hiện Hữu bắt đầu bằng một năng ý tồn tại trong sự vươn tới của ý chí Khát Sống về một thế đứng phân biệt trong chuỗi dài Thời thể để chính sự kiện thực hữu được trở nên một đơn vị Thời tính. Mỗi hữu thể tồn hữu vì chính mình muốn tồn hữu: năng lực Thời Ý chuyển động trong đơn vị chủ quan để tự nó có khả năng sinh động theo nhu cầu nghiệm thể. Đây chính là chủ trương “tiến hóa sáng tạo” (evolution creatrice) của Henri Bergson để cho rằng phân tính hữu thể chính tự nó đi tìm cho mình một khả thể tồn tại trong năng lực Hiện Hữu chung của vạn vật. Tất cả Hiện Hữu chỉ là trường đổi thay và thuần đổi thay vì Thời Ý chính là năng lực đổi thay: sự giao hoán Thời thể qua quy tắc Nhân/Quả bởi sự kiện tác thành.”

SO SÁNH MỘT SỐ ĐOẠN DỊCH TIẾNG ANH CỦA ÔNG NHL

Như đã viết trong phần B.II của bài viết chính, ông không có đủ khả năng ngôn ngữ để có thể đọc hiểu đúng những văn bản triết học bằng tiếng Anh. Phần bổ sung này chỉ đóng vai trò đặt bản dịch của ông NHL bên cạnh các bản dịch tiếng Anh, nguyên tác/bản dịch tiếng Đức để độc giả dễ so sánh hơn.

Nếu so sánh bản dịch tiếng Việt của ông NHL và bản tạm dịch của nhóm Bảo Tích thì có thể dễ dàng phát hiện ra rất nhiều chỗ ông NHL đã dịch sai hoặc tự ý cắt xén nguyên tác trong khi chuyển ngữ.

1. CÁC TRÍCH DẪN TỪ CÁC TÁC GIẢ VÀ TRIẾT GIA KHÔNG PHẢI HEGEL